Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η τέχνη της κατασκευής καλαθιών και άλλων παρομοίων ειδών. Η καλαθοπλεκτική αποτελούσε, ήδη από την Αρχαιότητα, είδος βιοτεχνίας που ασκείτο από πεπειραμένους τεχνίτες/ κατασκευαστές. Οι τεχνίτες αυτοί κατασκεύαζαν τα προϊόντα τους, που ήσαν είδη καθημερινής χρήσης, με πρώτες ύλες τις οποίες εξασφάλιζαν από την χλωρίδα της Κύπρου.

Η ανάπτυξη της γεωργίας στην Κύπρο ήταν η αιτία της ανάπτυξης σε μεγάλη κλίμακα και της καλαθοπλεκτικής. Οι γεωργοί στα Κοκκινοχώρια χρειάζονταν χιλιάδες κοφίνες για τη συλλογή και μεταφορά των πατατών τους. Το ίδιο και οι αμπελουργοί των επαρχιών της Πάφου και της Λεμεσού χρειάζονταν πολλά καλάθια και κοφίνες για τον τρύγο και τη μεταφορά των σταφυλιών.

Κάποιες κοινότητες ανέπτυξαν αυτή τη βιοτεχνία διότι είχαν σε κοντινή απόσταση τις πρώτες ύλες. Ως επαγγελματική δραστηριότητα η καλοθοπλεκτική αναπτύχθηκε στις κοινότητες Μεσόγη Λιβάδια, και Λιοπέτρι. Παλαιότερα ασχολούνταν με την καλαθοπλεκτική ή την ψαθοπλεκτική και άλλες κοινότητες, όπως: Αστρομερίτης, Πάνω Λακατάμια, Ακρωτήρι, Καμινάρια.

Για να ανταποκριθεί στις πιο πάνω ανάγκες,  όλο το χωριό της Μεσόγης μετατράπηκε σε ένα τεράστιο εργοτάξιο κατασκευής κάθε λογής καλαθιών και πολλοί Μεσογειώτες έγιναν έμποροι. Αρχικά, το εμπόριο των καλαθιών ήταν ανταλλακτικό (ανταλλαγή καλαθιών με διάφορα προϊόντα στα πανηγύρια). Με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκε σε εμπόριο παγκύπριας κλίμακας, γεγονός που συνέβαλε στην οικονομική ευημερία της κοινότητας και την πολύπλευρη ανάπτυξή της.

Πρώτες ύλες

Τα είδη των φυτών που χρησίμευαν για το πλέξιμο καλαθιών και άλλων ειδών, ήσαν πολλά και ποικίλα: τα καλάμια, των οποίων ο κορμός σχιζόταν κι έδινε μακριές λωρίδες για πλέξιμο, η αγριοτρεμιθιά, τα κλαδιά της οποίας έδιναν ανθεκτικό υλικό για πλέξιμο κοφινιών για μεταφορές με γαϊδούρια, τα σκλινίτζια (υδροχαρή φυτά) από τα στελέχη των οποίων κατασκευάζονταν μικρά καλάθια κι άλλα είδη όπως τα ταλάρκα,  τα φύλλα της φοινικιάς, από τα οποία κατασκευάζονταν ζεμπύλια και άλλα είδη, ακόμη και τα κλαδιά της αγριελιάς, από τα οποία κατασκευάζονταν σκαρκές (= παγίδες για ψάρεμα), κλαδιά αγνιάς, σχινιάς, στερατζιάς κλπ. Τα κυριότερα είδη της βιοτεχνίας της καλαθοπλεκτικής που κατασκευάζονταν στην Κύπρο ήσαν:

1. Τα καλάθια διαφόρων μεγεθών, που εχρησιμοποιούντο για ψώνισμα, για μεταφορά φαγητού από τους εργαζόμενους στον χώρο της δουλειάς τους, για μεταφορά μικρών ποσοτήτων προϊόντων κλπ.
2. Τα κοφίνια, που εχρησιμοποιούντο για μεταφορές με τα γαϊδούρια.
3. Οι κακκουρκές, στενόμακρα καλάθια για μεταφορές πουλερικών.
4. Τα κοφινάρκα, στενόμακρα καλάθια για τα ξώβεργα.
5. Οι τυροκαννιές, για το φύλαγμα της αναρής.
6. Οι τζημοί, που ήσαν φίμωτρα βοδιών.
7. Οι κοφίνες, παρόμοιες με τα κοφίνια αλλά λιγότερο στέρεες, για μεταφορές προϊόντων.
8. Τα ταλάρκα, σε διάφορα μεγέθη, που εχρησιμοποιούντο στην κατασκευή αναρής, χαλλουμιών κλπ.
9. Οι ψαθαρκές, ψάθινα χαλιά που εχρησιμοποιούντο για τη στέγαση σπιτιών και καλυβιών.

Παλαιότερα, σε διάφορα μέρη της Κύπρου και κυρίως στη Μεσαορία, τα κοφίνια επιχρίζονταν κάποτε εσωτερικά κι εξωτερικά με πηλό, έτσι που είχαν τελικά την εμφάνιση μεγάλων πήλινων δοχείων. Σ' αυτά φυλάγονταν προϊόντα όπως το αλεύρι.

Οι τεχνίτες 

Ο λαϊκός τεχνίτης/ βιοτέχνης που κατασκεύαζε τα διάφορα προϊόντα της καλαθοπλεκτικής, λεγόταν καλαθάς. Ο άνθρωπος που ασκούσε το επάγγελμα αυτό ήταν υποχρεωμένος να πηγαίνει στην ύπαιθρο και να μαζεύει το υλικό για τη δουλειά του (καλάμια, σκλινίτζια κλπ.) που το μετέφερε στον χώρο εργασίας του. Ύστερα από την ανάλογη επεξεργασία και προπαρασκευή του υλικού, έπλεκε μ' αυτό τα είδη που παρήγε, με ξεχωριστή επιδεξιότητα.

Σήμερα, εξαιτίας της ύπαρξης στην αγορά βιομηχανοποιημένων προϊόντων, αλλά κι εξαιτίας ριζικών αλλαγών στον τρόπο εργασίας και στα διαθέσιμα μέσα (για παράδειγμα η μη χρησιμοποίηση γαϊδουριών, άρα και η μη ζήτηση κοφίνων), η τέχνη της καλαθοπλεκτικής έχει περιοριστεί σημαντικά. Καλάθια διατίθενται πλέον ως τουριστικά είδη λαϊκής τέχνης, αλλά εξακολουθεί να γίνεται χρήση διαφόρων άλλων ειδών, όπως οι κοφίνες. Έτσι, η καλαθοπλεκτική υφίσταται σε περιορισμένο πλέον βαθμό (βλέπε λήμμα βιοτεχνία).

Πηγές:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Εθνική Επιτροπή Ουνέσκο: Η καλαθοπλεκτική στη Μεσόγη