Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κύπριος αγωνιστής στην ελληνική επανάσταση του 1821. Γεννήθηκε το 1804 στο χωριό Λόφου της επαρχίας Λεμεσού και πέθανε στην Ελλάδα στις 2 Μαρτίου 1887. Στοιχεία για τη ζωή και δράση του έχουμε από απομνημονεύματα που έγραψε και που σώθηκαν.

Πατέρας του ήταν κάποιος Χατζησταυριανός, εμπορευόμενος, κι ο Ιωάννης τον συνόδευε συχνά στα εμπορικά του ταξίδια. Το 1820, σε ένα ταξίδι και των δύο στην Αλεξάνδρεια (στα απομνημονεύματά του ο ίδιος γράφει: Αλεξάνδρεια της Παλαιστίνης, που μερικοί θεώρησαν ως τη σημερινή Αλεξανδρέττα), μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία. Το 1822 ο πατέρας Χατζησταυριανός πέθανε. Ο γιος του Ιωάννης, αφού συγκέντρωσε την υπάρχουσα πατρική περιουσία, έφυγε για την Αλεξάνδρεια. Εκεί, με τα χρήματα αυτά, συγκέντρωσε κι εξόπλισε ομάδα από 7 άνδρες (4 Κυπρίους και 3 Κρητικούς), κι όλοι μαζί πήγαν στην επαναστατημένη Ελλάδα για να πολεμήσουν. Η ομάδα αυτή κατετάγη το 1823 στο σώμα του καπετάν Γιώργη Κύπριου, στο Ναύπλιο, όπου ο ίδιος ο Σταυριανός διορίστηκε μπουλουκσής (= ομαδάρχης).

Ύστερα από δυο περίπου χρόνια υπηρεσίας, κατετάγη το 1825 στον τακτικό στρατό. Υπηρέτησε στην Πελοπόννησο, στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές. Πήρε μέρος στις μάχες του Χαϊδαρίου, του Καματερού, του Πειραιά. Στο Φάληρο υπηρέτησε υπό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η πληροφορία που δίνει ο Σταυριανός στα απομνημονεύματά του, ότι ο Καραϊσκάκης δολοφονήθηκε από ελληνικό βόλι, κι ότι ο ίδιος ήταν αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος. Η κατηγορηματική αυτή θέση και μαρτυρία του Σταυριανού ξεκαθαρίζει το πολυσυζητημένο ζήτημα της δολοφονίας του Καραϊσκάκη, προς τον οποίο ο Κύπριος αγωνιστής έτρεφε απεριόριστο θαυμασμό. Στο κείμενό του δίνει ιδιαίτερη έμφαση στα γεγονότα γύρω από τον τραυματισμό και θάνατο του Καραϊσκάκη και την καταστροφή, στη συνέχεια, των ελληνικών στρατευμάτων στον Ανάλατο. 

 Τα απομνημονεύματα του Σταυριανού ήλθαν στο φως το 1982, από την ακαδημαϊκό Ελένη Αγγελομάτη – Τσουγκαράκη η οποία δημοσίευσε το χειρόγραφο του Κύπριου αγωνιστή. Περιληπτικά, ο Σταυριανός αναφέρει ότι βρισκόταν πολύ κοντά στο σημείο όπου πυροβολήθηκε ο Καραϊσκάκης και είδε «εκπυρσοκρότησιν όπλου από τον ημέτερον στρατόν και ευθύς ο πυροβολήσας ανεμείχθη εις τον στρατόν. Αυτός ήτο ο επικατάρατος δολοφόνος του Καραϊσκου. Ο Σταυριανός αναφέρει επίσης ότι Τούρκος σε κοντινή απόσταση δεν υπήρχε σε καμία περίπτωση. Το χειρόγραφο όμως συνεχίζει και ο Σταυριανός γράφει ότι δύο χρόνια αργότερα ήταν φρουρός στον Ακροκόρινθο και συνομιλούσε με έναν ιερέα, ο οποίος του είπε ότι εξομολογώντας έναν στρατιώτη που είχε μείνει παράλυτος, την τελευταία μέρα της ζωής του, του αποκάλυψε ότι του έδωσαν 70... Εκεί το χειρόγραφο σταματά! 

Ο Σταυριανός είχε συλληφθεί αιχμάλωτος από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια των μαχών της Αττικής. Περιγράφει, στο βιβλίο του  τους βασανισμούς και τις εκτελέσεις Ελλήνων, και διηγείται πώς ο ίδιος σώθηκε από κάποιον Αρβανίτη Χουσεΐν Ντούλλα, που τον πήρε σκλάβο του.

Αργότερα ο Ιωάννης Σταυριανός κατόρθωσε ν' απελευθερωθεί και να επιστρέψει στην υπηρεσία. Το 1829 υπηρέτησε στη φρουρά της Ακροκορίνθου. Μετά το τέλος του αγώνα παρέμεινε στην Ελλάδα, όπου δημιούργησε οικογένεια. Νυμφεύθηκε κάποιαν Χιώτισσα, την Ελέγκω Καλγάκη, με την οποία απέκτησε 8 παιδιά. Υπηρέτησε στην ελληνική χωροφυλακή ως ενωμοτάρχης. Το 1839 προήχθη σε υπομοίραρχο, ενώ το 1844 σε αντιμοίραρχο, οπότε διορίστηκε στην Καλαμάτα.

Δεν έπαυσε, ωστόσο, να ενδιαφέρεται και να συμμετέχει στα κοινά. Ανήκε στη φιλελεύθερη παράταξη των παλαιών αγωνιστών, που δρούσαν κατά του  Όθωνος, πήρε μάλιστα μέρος στη ναυπλιακή επανάσταση του 1862. Τότε συνελήφθη κι εκτοπίστηκε στην Αίγινα. Μετά την εκδίωξη του Όθωνος επανήλθε στην ενεργό υπηρεσία, όμως λίγο αργότερα (1863) προτίμησε ν' αποστρατευθεί με τον βαθμό του ταγματάρχη. Ασχολήθηκε, στη συνέχεια, με το εμπόριο, μέχρι το τέλος της ζωής του.

Τα απομνημονεύματα που έγραψε ο Ιωάννης Σταυριανός έχουν τον ακόλουθο τίτλο:

Πραγματεία τῶν περιπετειῶν τοῦ βίου μου καί συλλογή διαφόρων ἀντικειμένων ἀγνώστων ἔτι ἐν τῇ  ἑλληνικῇ  ἱστορίᾳ.

Το έργο του αυτό, άγνωστο στους πολλούς, εκδόθηκε στην Αθήνα το 1982, από την Εταιρεία Στερεοελλαδικών Μελετών, με εισαγωγή, σχόλια κι επιμέλεια της Ελένης Αγγελομάτη - Τσουγκαράκη.

Η αποκάλυψη και έκδοση του έργου του Ιωάννη Σταυριανού αποτελεί σημαντική συμβολή στην όλη βιβλιογραφία περί την ελληνική επανάσταση. Παρά τις φιλόδοξες προθέσεις του Κυπρίου αγωνιστή (όπως αντανακλώνται στον τίτλο του συγγράμματός του), το έργο του δεν ευρίσκεται στο ύψος των απομνημονευμάτων γνωστών αρχηγών του αγώνα. Ωστόσο αποτελεί ακόμη μια σημαντική μαρτυρία ενός αγωνιστή της επανάστασης, και τη μοναδική από Κύπριο αγωνιστή.