Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Βρίσκεται στο χωριό Όμοδος. Δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε αυτό το μοναστήρι. Τα μοναστηριακά κτίρια που σώζονται είναι του 18ου και του 19ου αιώνα ενώ η εκκλησία, που ήταν διακοσμημένη με τοιχογραφίες και θα μπορούσε να μας δώσει κάποιες χρονολογικές ενδείξεις για την ίδρυση του μοναστηριού, κατεδαφίσθηκε το 1858 και αντικαταστάθηκε από τη σημερινή εκκλησία. Σύμφωνα με την παράδοση η εκκλησία και το μοναστήρι κτίσθηκαν για να προφυλάξουν τον « Άγιο Κάνναβο», δηλαδή μέρος του σχοινιού με το οποίο έδεσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες τον Χριστό. Την πληροφορία αυτή αναφέρει ο Νεόφυτος Ροδινός που προσθέτει ότι ο κάνναβος είναι βαμμένος με το αίμα του Χριστού. Ο Μαχαιράς δεν αναφέρει το Όμοδος σαν μέρος στο οποίο διασώζεται τμήμα του Τιμίου Σταυρού. Την πληροφορία του Νεόφυτου Ροδινού επαναλαμβάνει ο Ρώσος μοναχός Βασίλι Μπάρσκυ που επισκέφθηκε το μοναστήρι το 1735. Την εποχή του Μπάρσκυ υπήρχε άγνοια πότε και πώς αποκαλύφθηκε και πώς βρέθηκε στο Όμοδος ο «Άγιος Κάνναβος».

Σαρανταπέντε χρόνια αργότερα ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός στη Χρονολογική Ἱστορία του αναφέρει ότι τον «Άγιο Κάνναβο» δώρισε στο μοναστήρι του Σταυρού η αγία Ελένη.

Βλέπε λήμμα: Αγία Ελένη και Κύπρος

Δεν έχουμε όμως καμιά πληροφορία που να επιβεβαιώνει τη μαρτυρία του Κυπριανού. Το μοναστήρι δεν αναφέρεται πριν από τον Ροδινό, που και αυτός αναφέρει μόνο την εκκλησία. Ήδη φαίνεται από την εποχή της Φραγκοκρατίας υπήρχε το χωριό γύρω από το μοναστήρι που φαίνεται έπαυσε να λειτουργεί σαν μοναστήρι. Ο Μπάρσκυ δεν αναφέρει μοναστήρι ή μοναχούς στο μοναστήρι. Αντίθετα μιλά για πρωτοπαπά του χωριού στο σπίτι του οποίου και διανυκτέρευσε. Κατά τον Μπάρσκυ στο μέσο του χωριού υπήρχε μια εκκλησία με τρούλλο αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό. Κατά τον Μπάρσκυ «δεν υπάρχουν πληροφορίες από την παράδοση ή στους κώδικες της εκκλησίας. Λέγουν ότι βρέθηκε [ο «Τίμιος Κάνναβος»] σ' ένα θάμνο ύστερα από όνειρο».

Το 1757 μεταφέρθηκε νερό στο μοναστήρι και κτίσθηκε η δεξαμενή και η βρύση που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του μοναστηριού από τον ιερομόναχο Γερμανό.

Τα σημερινά μοναστηριακά κτίρια έχουν σχήμα Π και περιβάλλουν την εκκλησία από βορρά, δύση και νότο. Μεγάλο μέρος της νότιας πτέρυγας του μοναστηριού κατεδαφίσθηκε. Σήμερα σώζονται μόνο δυο ισόγεια δωμάτια στη νότια πτέρυγα. Το παλαιότερο τμήμα των μοναστηριακών κτιρίων είναι η βόρεια πτέρυγα, στο μέσο της οποίας ήταν η κύρια είσοδος του μοναστηριού. Αποτελείται από ισόγειο και όροφο. Μπροστά στα κελιά τόσο του ισογείου όσο και του ορόφου υπήρχε ανοικτή στοά που στηριζόταν σε τόξα. Σε νεότερα χρόνια η τοξοστοιχία του ισογείου εντοιχίσθηκε και τα κελιά του ισογείου μετατράπηκαν σε διάφορα καταστήματα αφού ανοίχθηκαν θύρες στον βόρειο τοίχο του μοναστηριού. Το 1816, σύμφωνα με την επιγραφή που βρίσκεται πάνω από την είσοδο του «Συνοδικού» του μοναστηριού, κτίσθηκε η δυτική πτέρυγα του μοναστηριού και το δυτικό τμήμα της βόρειας πτέρυγας. Το ύψος των δωματίων και των τόξων της διώροφης στοάς είναι μεγαλύτερο εκείνου της βόρειας πτέρυγας. Η δυτική πτέρυγα είναι η πιο σημαντική. Σύμφωνα με την επιγραφή η ανοικοδόμηση έγινε«δι’ ἐλεημοσύνης τῶν εὐσεβῶν καί κόπου πολλοῦ Δοσιθέου θύτου καί Οἰκονόμου». Ο Δοσίθεος καρατομήθηκε τον Ιούλιο του 1821 από τους Τούρκους. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το περίθυρο της εισόδου του συνοδικού που βρίσκεται στον όροφο στο βόρειο άκρο της δυτικής πτέρυγας. Τόσο τα στηθαία της τοξοστοιχίας του ορόφου όσο και τα παράθυρα είναι κατασκευασμένα από μικρά κομμάτια ξύλου προσαρμοσμένα κατά τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζονται περίτεχνα δικτυωτά. Αλλά και τα θυρόφυλλα είναι κατασκευασμένα από μικρά τεμάχια ξύλων με γλυφές ώστε να δημιουργείται η εντύπωση ενός περίτεχνου ανάγλυφου. Το σημαντικότερο όμως δείγμα ξυλογλυπτικής του μοναστηριού είναι το ταβάνι του συνοδικού και ο λεγόμενος Θρόνος του Σταυρού που καλύπτει τον ανατολικό τοίχο του συνοδικού. Τα ξυλόγλυπτα αυτά είναι τα σημαντικότερα που σώζονται στην Κύπρο.

Αξιόλογες εικόνες

Στο μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού φυλάσσονται μια πολύ κατεστραμμένη εικόνα του αγίου Φιλίππου που χρονολογείται στα 1528. Αξιόλογες εικόνες του 16ου αιώνα είναι οι εικόνες των αποστόλων Πέτρου και Παύλου και του αρχαγγέλου. Πολύ σημαντική εικόνα με μεταγενέστερες επιζωγραφίσεις είναι η εικόνα του αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Μια άλλη εικόνα των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης του 17ου αιώνα είναι έργο του ζωγράφου Δημητρίου ιερέως.   Άλλα αξιόλογα κειμήλια που φυλάσσονται στην εκκλησία του μοναστηριού είναι γυάλινο ποτήρι με εγχάρακτη διακόσμηση και φιάλη γυάλινη πάλι με εγχάρακτη διακόσμηση που φέρουν την επιγραφή «Πανάρετος Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου», που όπως είναι γνωστό καταγόταν από το  Όμοδος.  Άλλα αξιόλογα αντικείμενα της εκκλησίας είναι μικροί ξυλόγλυπτοι σταυροί με ασημένια περιγράμματα.

Βλέπε λήμμα: Πανάρετος αρχιεπίσκοπος

Το κρανίο του Αποστόλου Φίλιππου φυλάσσεται μέσα σε αργυρεπίχρυση πυραμοειδή θήκη. Τη γνησιότητα του κρανίου μαρτυρούν οι σφραγίδες των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων Μεγάλου Θεοδοσίου και Ηρακλείου. Το Ιερό κειμήλιο της Ορθοδοξίας φυλασσόταν στην Κωνσταντινούπολη μέχρι τις 31 Ιουλίου 1204. Μετά την άλωση της από τους Φράγκους μεταφέρθηκε για προφύλαξη στο χωριό Αρσινόη της επαρχίας Πάφου. Λίγο μετά το 1735 κλάπηκε η θήκη και το 1770 αντικαταστάθηκε από αυτή που σώζεται μέχρι σήμερα με δαπάνη του τότε Μητροπολίτη Πάφου Παναρέτου. Για μεγαλύτερη ασφάλεια η θήκη με το Αποστολικό Κρανίο μεταφέρθηκε πριν το 1788 στον Ιερό Ναού του Τιμίου Σταυρού Ομόδους.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια