Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Πάφου, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών Λεμεσού-Πάφου, περί τα 28 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου.

Αρχικά η διοικητική έκταση του χωριού ήταν μικρότερη και ανερχόταν στα 1.073 εκτάρια. Αργότερα, με τη Διοικητική Πράξη αρ. 31 που δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας στις 8.2.1974 (αριθμός εφημερίδας 1.070), ολόκληρη η έκταση του γειτονικού χωριού  Άγιος Φώτιος (521 εκτάρια) προστέθηκε στη διοικητική έκταση του χωριού Στατός, ανεβάζοντάς την στα 1.594 εκτάρια.

Ο Στατός είναι κτισμένος σε μέσο υψόμετρο 810 μέτρων, η δε περιοχή του παρουσιάζει μια κλίση από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Το υψόμετρο από τα 940 μέτρα κοντά στα ανατολικά του σύνορα μειώνεται στα 810 μέτρα κοντά στον οικισμό και στα 400 μέτρα κοντά στα δυτικά του σύνορα. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο της  Έζουσας. Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι), οι άργιλλοι του σχηματισμού Μονής και οι αποθέσεις του σχηματισμού των Μαμωνιών. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη και εδάφη του σχηματισμού των Μαμωνιών.

Το χωριό δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 670 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, διάφορα είδη φρουτόδεντρων (κυρίως μηλιές και σε μικρότερη έκταση αχλαδιές, αβοκάντο, δαμασκηνιές και ροδακινιές), αμυγδαλιές, καρυδιές, ελιές, όσπρια (κουκιά, λουβιά και λουβάνα), σιτηρά, νομευτικά φυτά καθώς και λίγα εσπεριδοειδή και λαχανικά. Η αξιοποίηση πηγών και διατρήσεων που ανορύχθηκαν στην περιοχή του χωριού συνέβαλε στην άρδευση έκτασης γης.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, ο Στατός συνδέεται στα βορειοανατολικά με το χωριό Παναγιά (περί τα 5 χμ.) και στα νότια με το χωριό  Άγιος Φώτιος (περί τα 2 χμ.).

Μεταξύ 1966 και 1969 το χωριό γνώρισε καταστροφικές κατολισθήσεις που προκλήθηκαν από ραγδαίες βροχοπτώσεις, πράγμα που ανάγκασε την κυβέρνηση να προβεί στην οικοδόμηση ενός σύγχρονου οικισμού στην περιοχή Αμπελίτης, όπου τελικά μετακινήθηκαν τόσο ο Στατός όσο και το γειτονικό χωριό  Άγιος Φώτιος που επίσης πλήγηκε από μεγάλες κατολισθήσεις. Με τη Διοικητική Πράξη αρ. 234 που δημοσιεύθηκε στις 19.11.1976 στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας (αρ. 1.312), το χωριό μετονομάστηκε σε Στατός-Άγιος Φώτιος. Στον παλαιό οικισμό διατηρούνται πολλά ερειπωμένα σπίτια.

Το νέο χωριό (Στατός-Άγιος Φώτιος) κτίστηκε στα νοτιοανατολικά του παλαιού χωριού, σε μέσο υψόμετρο 920 μέτρων, είναι δε το ψηλότερο χωριό της επαρχίας Πάφου. Από συγκοινωνιακής απόψεως, συνδέεται στα βορειοδυτικά με το εγκαταλειμμένο χωριό Στατός (περί τα 2,5 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το επίσης εγκαταλειμμένο χωριό  Άγιος Φώτιος (περί τα 3 χμ.). Στα βόρεια συνδέεται με το χωριό Παναγιά (περί τα 5 χμ.). Συνδέεται επίσης στα ανατολικά με το χωριό Κοιλίνια (περί το 1 χμ.).

Ο πληθυσμός του Στατού (παλαιό χωριό) σημείωσε αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Μετά το 1976 οι κάτοικοι του χωριού, μαζί με εκείνους του Αγίου Φωτίου, μεταστεγάστηκαν στον σύγχρονο οικισμό Στατός-Άγιος Φώτιος. Στον παλαιό οικισμό διαμένουν εποχιακά λίγες οικογένειες που ασχολούνται κυρίως με τη γεωργοκτηνοτροφία.

Ιστορικά στοιχεία

Κατά τον Νέαρχο Κληρίδη ο Στατός οφείλει την ονομασία του στο γεγονός ότι κατά την Αρχαιότητα, και συγκεκριμένα κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας, είχε ιδρυθεί στην περιοχή του στρατιωτικός σταθμός που λεγόταν στατός.

Τούτο, πάντως, δεν αποδεικνύεται. Ωστόσο παλαιά παράδοση σχετίζει την περιοχή με την Αρχαιότητα, και συγκεκριμένα αναφέρει ότι υφίστατο εκεί ναός της θεάς  Ήρας, επί των θεμελίων του οποίου είχε κτιστεί η Μονή των Ιερέων (ή Αγία Μονή), που βρίσκεται κοντά στο χωριό.

Βλέπε λήμμα: Ιερέων Μονή

Άλλο μοναστήρι που βρίσκεται κοντά στον Στατό είναι εκείνο της Παναγίας Χρυσορροϊάτισσας.

Βλέπε λήμμα: Παναγία Χρυσορροϊάτισσα

Τα δυο μοναστήρια διαδραμάτισαν σοβαρό ρόλο στην εξέλιξη του χωριού, του οποίου οι εκκλησίες είναι αφιερωμένες στην αγία Βαρβάρα και στους αγίους Ζηνόβιο και Ζηνοβία.

Το χωριό δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικές πηγές και δεν είναι βέβαιο εάν υφίστατο από τότε.

Ο Στατός είναι το χωριό από το οποίο καταγόταν ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος Β΄. Από το ίδιο χωριό κατάγεται κι ο μεγάλος Κύπριος αθλητής Στέλιος Κυριακίδης.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια