Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Έτσι λέγεται στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα ο σκύλος. Το θηλυκό ζώο λέγεται σσ'ύλλα, ενώ το μικρό λέγεται σσ'υλλίν ή και σσ'υλλούιν. Πλήθος σύνθετες λέξεις βρίσκονταν ή και βρίσκονται σε χρήση στο κυπριακό λεξιλόγιο, με ένα των συνθετικών τη λέξη σσ'ύλλος (και σσ'ύλλα). Οι λέξεις αυτές αφορούν είτε χαρακτηριστικά των ιδίων των ζώων (λ.χ. κοπρόσσ'υλλος, κουνόσσ'υλλος,  γερόσσ'υλλος κλπ.), είτε αναφέρονται μεταφορικά σε ανθρώπους (λ.χ. ττεμπελόσσ'υλλος, σσ'υλλομούτσουνος, σσ'υλλόπελλος, σσ'υλλομπάσταρτος, σσ'υλλόστραβος, σσ'υλλόκουτσος κλπ.). Εξάλλου, κι άλλες λέξεις χρησιμοποιούνται και για σκύλους και για ανθρώπους (λ.χ. σσ'υλλοκαυκάς, βρωμόσσ'υλλος, αρκόσσ'υλλος, σσ'υλλοπαναΰριν, σσ'υλλολόιν, σσ'υλλοτρώουνται κλπ.).

Ο σκύλος (αρχ. κύων), είναι σαρκοφάγο θηλαστικό των γενών canis και cyon, της οικογένειας των Κυνιδών (Canidae). Ο εξημερωμένος σκύλος (κύων ο κατοικίδιος- canis familiaris) απαντάται σε πάρα πολλές φυλές και παραλλαγές. Στο γένος cyon περιλαμβάνονται άγρια σαρκοφάγα ζώα. Ο κατοικίδιος, εξημερωμένος από αρχαιοτάτων χρόνων σκύλος, χαρακτηρίζεται από ευφυΐα και προσήλωσή του, ακόμη και μέχρι βαθμού αυτοθυσίας, στον άνθρωπο, του οποίου ανέκαθεν υπήρξε πολύτιμος βοηθός και φύλακας. Πιστεύεται ότι όλα τα είδη κατοικίδιων σκύλων προήλθαν από το γένος canis. Σήμερα ο κατοικίδιος σκύλος απαντάται σε πάνω από 100 φυλές και σε πλήθος γενεαλογικών σειρών.

Από τα αρχαιότατα χρόνια ο εξημερωμένος σκύλος ήταν ο πιστός σύντροφος και βοηθός του ανθρώπου. Ο ίδιος ο  Όμηρος μνημονεύει, μεταξύ άλλων, τον πιστό σκύλο του Οδυσσέα. Στην Κύπρο, χώρα βασικά γεωργοκτηνοτροφική από τα αρχαιότατα χρόνια μέχρι σήμερα, ο σκύλος διαδραμάτιζε πάντοτε, μέχρι και σήμερα, σημαντικό ρόλο φύλακα και βοηθού. Μέχρι και πριν από λίγα χρόνια δεν υπήρχε αγροτικό σπίτι χωρίς σκύλο-φύλακα, και δεν ήταν δυνατό να βρεθεί βοσκός χωρίς ένα ή περισσότερα σκυλιά. Γενικότερα, οι σκύλοι ήσαν και οι φύλακες ολοκλήρων χωριών. Δεν ήταν δυνατό να φθάσει σε χωριό ξένος επισκέπτης, μέρα ή νύχτα, χωρίς να γίνει αντιληπτός από τους σκύλους του χωριού και, κατ' επέκταση, τους κατοίκους. Τούτο εκφράζει και η κυπριακή παροιμία: Χωρκόν με δίχα σσ' ύλλους! Δηλαδή χωριό αφύλακτο (πρβλ. και: Ηύρες χωρκόν με δίχως σσ' ύλλους, παρπάτα δίχως βέρκαν).

Εκτός από τον ποιμενικό σκύλο-φύλακα, υπήρχε και υπάρχει και το δεύτερο είδος σκύλου, ο κυνηγετικός, που λέγεται ζάριν (το) ή και πέλος (ο). Οι υπόλοιποι σκύλοι ήσαν κυρίως αδέσποτοι, που τριγύριζαν εδώ κι εκεί. Άλλα είδη σκύλων, διάφορες ράτσες, αστυνομικοί ή σκύλοι του σαλονιού κλπ., μόνο κατά την πρόσφατη εποχή εισήχθησαν στην Κύπρο.

Προβληματικοί ήταν σε παλαιότερες εποχές οι πολυπληθείς αδέσποτοι σκύλοι, που όμως σήμερα έχουν εξοντωθεί. Αυτοί κυρίως ήσαν οι φορείς της ασθένειας του εχινόκοκκου που μάστιζε παλαιότερα την Κύπρο. Βασικά όμως τα διάφορα είδη σκύλων που μέχρι πρόσφατα χρησιμοποιούνταν στο νησί ανήκαν στις δυο κατηγορίες: ποιμενικοί και κυνηγετικοί. Τη διαφορά μεταξύ τους εκφράζει κι ο λαϊκός ποιητής με το παροιμιώδες δίστιχο:

Τρέσ'ει ο κούνος τον λαόν, δεν τον εφτάννει, κλαίει,

πκιάννει τον ο λαονικός, «επκιάσαμέν τον», λέει.

Ένα πλήθος ονομάτων δινόταν στους διάφορους σκύλους, με βάση τη σωματική τους διάπλαση, τα χαρακτηριστικά τους, το χρώμα τους κλπ. Και φυσικά ο σκύλος, ευρισκόμενος πάντοτε δίπλα στον άνθρωπο, και ζώντας μαζί του, απαντάται και σε πολλούς μύθους και σ' ένα πλήθος παροιμιών και, γενικά, καλύπτει ένα μεγάλο κεφάλαιο της κυπριακής λαογραφίας. Δίνουμε μερικές χαρακτηριστικές παροιμίες:

• Σσ’ύλλον λούσης, σσ’ύλλον πλύννης, πάλε σσ'υλλιές μυρίζει.
• Σσ’ύλλος που λάσσει, δεν δακκάννει.
• Αρκοντικά πορεύκομαι τζ' αί   σσ΄υλλικά    τζ'οιμούμαι.
• Κακός σσ’ύλλος κακόν ψόφον   δεν  έσ'ει.
• Ο νούρος του σσ'ύλλου δεν ισιώννει.
• Ντόπκιος λαός (= λαγός) θέλει ντόπκιον σσ'ύλλον.
• Κάθε σσ΄ύλλος στην γειτονιάν του εμ' παλληκάριν.
• Ο σσ΄ύλλος τζ'ει που τρώει, τζ'ει λάσσει.
• Παιδίν σου τζ'αι σσ'υλλίν σου, κατά που το μάθης.
• Αγγονίστην ο σσ’ύλλος βρακοζώνινι.
• Τζ' ο σσ’ύλλος χορτάτος, τζ'αί το ψουμίν σωστόν.
• Σσ΄ύλλος με το στανιόν δεν πκιάννει λαόν.

Ακόμη, πολλές φράσεις με θέμα τον σκύλο λέγονται για ανθρώπους ή ανθρώπινες καταστάσεις, όπως λ.χ:

• Εκάμαν μας σαν του σσ'ύλλου.
• Φωνάζει όπως τον σσ'ύλλον.
• Έσ'ει γινάτιν σσ'ύλλικον.
• Τούτος εν κουνόσσ'υλλος.
• Σσ΄ύλλικη ζωή.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια