Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο άγιος Σπυρίδωνας, Κύπριος ιεράρχης που άκμασε κατά το πρώτο μισό του 4ου μ.Χ. αιώνα, είναι από τους πιο σημαντικούς αγίους της Κύπρου όπου και τιμάται ιδιαίτερα. Πολλά θαύματα του αγίου αναφέρονται επίσης, μαζί με άφθονες περί αυτού παλαιές παραδόσεις. Στο χωριό Τρεμετουσιά της επαρχίας Λάρνακας (αρχαία Τριμιθούς), κατεχόμενο από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής, υπάρχει μοναστήρι στο όνομα του αγίου Σπυρίδωνος ο οποίος είχε υπηρετήσει κι ως επίσκοπος Τριμιθούντος. Στον ίδιο χώρο απεδείχθη ότι υπήρχε και σημαντική παλαιοχριστιανική βασιλική.

 Η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του αγίου Σπυρίδωνος στις 12 Δεκεμβρίου.

 

Βλέπε λήμμα: Η Κύπρος στις Οικουμενικές Συνόδους

 

Βίος αγίου Σπυρίδωνα: Βιογραφία (όπως θεωρείται) του αγίου Σπυρίδωνος του θαυματουργού, απ' όπου βασικά αντλούμε διάφορες πληροφορίες για τη ζωή του, είχε γράψει κατά τον 7ο μ.Χ. αιώνα ο επίσκοπος Πάφου Θεόδωρος*.

 

Ο Βίος αυτός του αγίου Σπυρίδωνος έχει διασωθεί σε 12 κώδικες και περιλαμβάνει 21 συνολικά θαύματα, μαζί με πρόλογο και επίλογο. Όπως ο ίδιος ο Θεόδωρος λέγει, για τη συγγραφή του έργου του αυτού είχε αντλήσει κι από βιογραφικό για τον άγιο ποίημα, το οποίο πιθανότατα είχε συνθέσει ο άγιος Τριφύλλιος που υπήρξε μαθητής του Σπυρίδωνος. Από το έργο του Θεοδώρου έχουν προέλθει κι άλλοι μεταγενέστεροι κώδικες με τον Βίο του αγίου Σπυρίδωνος. Τον Βίο του αγίου Σπυρίδωνος εξέδωσε ο Σπ. Παπαγεωργίου, μαζί με ακολουθία του αγίου, στην Αθήνα το 1901 (πρβλ. ιδίως τη σημαντική εργασία του Βέλγου ακαδημαϊκού P. Van den Ven, που ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη ζωή και το έργο του αγίου Σπυρίδωνος, La Legende de st. Spyridon évêque de Trimithonte, Louvain, 1953). Ακριβέστερα, ο επίσκοπος Πάφου Θεόδωρος δεν είχε γράψει κατ' εξοχήν βίον του αγίου Σπυρίδωνος αλλά εγκώμιον  που περιέχει και κάποια βιογραφικά στοιχεία, ιδιαίτερα όμως ασχολείται με τα θαύματα του αγίου.  Το εγκώμιον αυτό ο επίσκοπος Θεόδωρος ανέγνωσε δημόσια για πρώτη φορά ο ίδιος στις 14 Δεκεμβρίου του 655 μ.Χ. στον εορτάζοντα ναό του αγίου Σπυρίδωνος στην Τριμιθούντα.

 

Σύμφωνα προς τον λεγόμενο Βίον του αγίου Σπυρίδωνος, αυτός ήταν ἄγροικος μέν ὡς εἰπεῖν κατά τήν ἀνατροφήν, ἐν χωρίῳ  Ἀσκίᾳ καλουμένω γεννηθείς εἰς τήν Κυπρίων ἐπαρχίαν...

 

Δηλαδή ο άγιος ήταν χωρικός Κύπριος, γεννήθηκε δε στο χωριό Άσσια (της Μεσαορίας). Αναφέρεται, επίσης, ότι οὗτος ἤκμασεν ἐν τοῖς χρόνοις Κωνσταντίνου τοῦ μεγάλου βασιλέως καί Κωνσταντίου τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ. Δηλαδή κατά το πρώτο μισό του 4ου μ.Χ. αιώνα. Υπολογίζεται ότι είχε γεννηθεί περί το 270 και πέθανε σε προχωρημένη ηλικία, περί το 348.

 

Ο άγιος Σπυρίδων ήταν αμόρφωτος, άσκησε δε το επάγγελμα του βοσκού και του γεωργού. Αναφέρεται μάλιστα πως αργότερα, όταν έγινε επίσκοπος, εξακολούθησε να βόσκει πρόβατα. Νυμφεύθηκε κι απέκτησε οικογένεια. Μεταξύ των παιδιών του ήταν και μια κόρη του που λεγόταν Ειρήνη. Παρά την ταπεινή καταγωγή του, η φήμη του ως ενάρετου και δίκαιου ανθρώπου έγινε με τον καιρό τόσο μεγάλη, ώστε αυτός να εκλεγεί επίσκοπος Τριμιθούντος. Στον Βίο του αναφέρεται ότι ήταν ο πρώτος επίσκοπος Τριμιθούντος:

...Τοιαύτην οὖν ἐνάρετον πολιτείαν κτησάμενος, ώστε  ἀνελθών πρῶτος τῆς Τριμιθουσιέων πόλεως ἁγίας ἐκκλησίας τῇ δικαίᾳ τοῦ Θεοῦ ψήφῳ δικαίως ἠξιώθη... Τούτο σημαίνει ότι η επισκοπή Τριμιθούντος είχε μόλις τότε (αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα) ιδρυθεί.

 

Για τον ενάρετο κι αγνό βίο του Σπυρίδωνος, εξ αιτίας του οποίου επελέγη κι εξελέγη ιεράρχης αν και οικογενειάρχης με σύζυγο και παιδιά, ομιλούν κι οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς Νικηφόρος Κάλλιστος ( Ἐκκλησιαστική Ἱστορία) και Σωκράτης ( Ἐκκλησιαστική Ἱστορία), ακόμη κι ο Σωζομενός ( Ἐκκλησιαστική Ἱστορία).

 

Το 325 μ.Χ. ο Σπυρίδων ήταν ήδη επίσκοπος Τριμιθούντος, αφού μαρτυρείται η συμμετοχή του στην πρώτη Οικουμενική Σύνοδο, στη Νίκαια, τον χρόνο αυτό. Το όνομά του ευρίσκεται, επίσης, στα πρακτικά της συνόδου της Σαρδικής (343 μ.Χ.), τα οποία προσυπέγραψε μαζί μ' άλλους 11 Κυπρίους ιεράρχες.

 

Στην πρώτη οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας, κατά του Αρείου, ο αμόρφωτος και απλοϊκός Σπυρίδων εμποδιζόταν από του να λάβει τον λόγο ακριβώς επειδή ήταν αμόρφωτος, όπως λέγει ο Κεδρηνός.  Όμως τελικά ο Σπυρίδων συγκρούστηκε επιτυχώς με τον φιλόσοφο και πολύ μορφωμένο  Άρειο, αποδεικνύοντας σ' αυτόν με ατράντακτα επιχειρήματα το ομοούσιον της αγίας Τριάδος που εκείνος απέρριπτε. Αναφέρεται, σχετικά, ένα θαύμα του Σπυρίδωνος ενώπιον της συνόδου: έσφιξε στα χέρια του ένα κεραμίδι, χωρίζοντάς το από τα τρία στοιχεία που το είχαν σχηματίσει — χώμα, νερό, φωτιά — υποδηλώνοντας ότι μπορούσε να υπάρξει, κατά τον ίδιο τρόπο, το ομοούσιον της αγίας Τριάδος.

 

Στις πηγές αναφέρονται, εκτός από το ταξίδι του Σπυρίδωνος στη Νίκαια το 325 μ.Χ., κι άλλα ταξίδια του εκτός Κύπρου (στη σύνοδο της Σαρδικής, του 343 μ.Χ., δεν είναι βέβαιο εάν συμμετείχε ή εάν απλώς προσυπέγραψε τα πρακτικά). Έτσι, αναφέρεται αναγκαστική μετάβασή του στην Κιλικία, όπου είχε εξοριστεί για ένα διάστημα κι είχε μάλιστα αναγκαστεί να εργαστεί σε μεταλλεία. Το επεισόδιο αυτό τοποθετείται χρονικά στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα, επί Μαξιμιανού. Αναφέρεται, επίσης, μετάβασή του, μαζί με τον μαθητή του Τριφύλλιον, στην Αντιόχεια, όπου ο άγιος θεράπευσε από ασθένεια τον αυτοκράτορα Κωνστάντιον.

 

Η εξορία και καταναγκαστική εργασία του αγίου στα μεταλλεία της Κιλικίας δεν είναι σαφής, γιατί αλλού αναφέρεται ότι είχε εργαστεί στα μεταλλεία της Κύπρου. Συγκεκριμένα η καταδίκη του αγίου και ο διωγμός του που περιελάμβανε και βασανιστήρια, συνέβη κατά την περίοδο των γενικών διωγμών των Χριστιανών επί αυτοκράτορος Γαλερίου Βαλέριου Μαξιμιανού (Galerius Valerius Maximianus), μεταξύ του 303 και του 311 μ.Χ.

 

Ο Κεδρηνός αναφέρει ότι αρκετά χρόνια αργότερα, το 325 μ.Χ., στη σύνοδο της Νίκαιας, πολλοί από τους πατέρες που μετείχαν, περιέφεραν τα σημάδια των βασανιστηρίων στα σώματά τους, κι ότι μεταξύ αυτών ήταν κι ο Σπυρίδων:

 

... Οὐκ ἐλάχιστοι δ' ἔτι ταῖς διά Χριστόν ὁμολογίαις τά στίγματα τῇ σαρκί περιφέροντες۠ ἐκ μέν τῶν ἐπισκόπων... καί Σπυρίδων ὁ Κυπρίων τῆς Τριμυθούντων...

 

Παρόμοια γράφει κι ο Θεοφάνης στη Χρονογραφία του.

 

Το Ρωμαϊκό Μαρτυρολόγιο (Martyrologium Romanum), που θεωρεί ως ημέρα εορτής του Σπυρίδωνος την 14η Δεκεμβρίου αντί της 12ης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αναφέρει και συγκεκριμένα μαρτύρια που υπέστη ο άγιος. Γράφει ειδικότερα, πως εκτός από την καταδίκη του για σκληρή εργασία στα μεταλλεία, ο άγιος βασανίστηκε άγρια κι ότι του έβγαλαν το δεξί του μάτι και του έκοψαν τον αριστερό μηρό.

 

Ο θάνατος του αγίου Σπυρίδωνος, περί το 348 μ.Χ., συνέβη στην επισκοπική του έδρα, στην Τριμιθούντα. Κατά τον 7ο μ.Χ. αιώνα, όταν άρχισαν οι αραβικές επιδρομές, το λείψανο του αγίου μετεφέρθη για ασφάλεια στην Κωνσταντινούπολη, στον ναό των Αγίων Αποστόλων. Το 1460, μετά την άλωση της Πόλης, το λείψανο μετεφέρθη στην Κέρκυρα, όπου εξακολουθεί να φυλάγεται ως σήμερα. Από την Κωνσταντινούπολη το λείψανο φυγαδεύθηκε από ένα μοναχό, τον Γεώργιο Πολύευκτο και στην Κέρκυρα, ύστερα από αρκετές περιπέτειες, τοποθετήθηκε σε ναό στο όνομα του αγίου, που κτίστηκε το 1527-1531, κατεστράφη το 1575 και αντικαταστάθηκε από άλλο, το 1589.

 

Θαύματα του αγίου Σπυρίδωνος: Στην εκκλησιαστική παράδοση αναφέρονται πολλά θαύματα του αγίου Σπυρίδωνος, εκτός από τα ήδη προαναφερθέντα, δηλαδή το θαύμα στη σύνοδο της Νίκαιας και η θεραπεία του αυτοκράτορα Κωνσταντίου στην Αντιόχεια. Για τη θεραπεία του αυτοκράτορα ο Βίος του αγίου Σπυρίδωνος αναφέρει πως, όταν ο Σπυρίδων έφθασε εκεί, ο ίδιος ο αυτοκράτορας έτρεξε να τον προσκυνήσει, γονατίζοντας μπροστά του ۠ ο άγιος άγγιξε τότε το κεφάλι του αυτοκράτορα κι ο τελευταίος θεραπεύτηκε.

 

Ο Φώτιος (Βιβλιοθήκη, 256), αναφέρει μερικά θαύματα του Σπυρίδωνος: για κάποιους κλέφτες που είχαν πάει κάποιο βράδυ στη μάντρα με τα πρόβατα του αγίου, με αποτέλεσμα να βρεθούν το πρωί­ δεμένοι με αόρατα δεσμά ο άγιος, αφού τους έλυσε, τους άφησε ελεύθερους χαρίζοντάς τους μάλιστα κι ένα ζώο. Για κάποιον που είχε εμπιστευθεί στον άγιο τα χρυσαφικά του για φύλαξη۠ η κόρη του αγίου, Ειρήνη ονομαζόμενη, φύλαξε κάπου τα πολύτιμα αντικείμενα μέχρι να ξανάρθει ο ιδιοκτήτης τους, η Ειρήνη πέθανε κι ετάφη και τα κοσμήματα δεν βρίσκονταν· ο άγιος πήγε τότε στον τάφο της κόρης του, τη ρώτησε γι' αυτά, εκείνη του απάντησε από τον τάφο της, εξηγώντας του πού τα είχε φυλάξει, κι έτσι βρέθηκαν.

 

Θαύματα του αγίου αναφέρονται κι από αρκετούς άλλους συγγραφείς, και φυσικά στον Βίο του, που ουσιαστικά δεν είναι παρά απαρίθμηση πολλών τέτοιων θαυμάτων. Μεταξύ αυτών αναφέρουμε και τα ακόλουθα:

 

* Με προσευχή, ο άγιος προκαλούσε βροχή σε περιόδους ανομβρίας. Σε μια περίπτωση προκάλεσε τόση βροχή, ώστε χρειάστηκε δεύτερο θαύμα για να σταματήσει.

 

* Σε μια περίπτωση, όταν ένας πεινασμένος πήγε στον άγιο για να του πει τη δυστυχία του, ο άγιος του είπε να επιστρέψει στο σπίτι του που θα το εύρισκε γεμάτο αγαθά, πράγμα που έγινε. Μάλιστα την ίδια νύχτα, δυνατή βροχή κατέστρεψε την αποθήκη ενός πλουσίου που είχε αρνηθεί βοήθεια στον πεινασμένο.

 

* Σε άλλη περίπτωση, όταν ένας φτωχός κατέφυγε απελπισμένος στον άγιο, ζητώντας τη βοήθειά του για να ικανοποιήσει τον δανειστή του, ο Σπυρίδων, μια και δεν είχε χρήματα, μετέτρεψε ένα φίδι σε χρυσό.  Όταν αργότερα το χρέος του φτωχού εξοφλήθηκε, ο άγιος ζήτησε να του επιστραφεί το χρυσό φίδι, που μεταμορφώθηκε ξανά σε πραγματικό.

 

* Αναφέρεται, ακόμη, ότι ο άγιος έστελνε στα χωριά το γαϊδουράκι του, που τριγύριζε μόνο του και πωλούσε αυγά από τις κότες του επισκόπου. Ο κόσμος έπαιρνε όσα αυγά ήθελε, κι έβαζε στο σαμάρι του ζώου τα ανάλογα χρήματα. Μια φορά, όταν κάποιοι πήραν αυγά χωρίς να πληρώσουν, έμειναν στα δόντια τους τα σημάδια των αυγών αυτών.

 

Βέβαια αρκετές τέτοιες ιστορίες αναφέρονται, που εντάσσονται στη σφαίρα του θρύλου που περιέβαλε τον άγιο Σπυρίδωνα. Ενός θρύλου που εξακολουθεί και σήμερα να είναι αρκετά ισχυρός. Το ίδιο ισχυρές παραμένουν και οι πολλές παραδόσεις για τον άγιο Σπυρίδωνα. Ο άγιος ήταν πολύ σημαντικός κι ετιμάτο ιδιαίτερα και κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια.  Ήταν, μάλιστα, ένας από τους λίγους τοπικούς αγίους της Κύπρου που περιελήφθησαν στη γνωστή διάταξη του καρδιναλίου ντε Σιατερώ*, του 1248, που όριζε ότι έπρεπε να τιμώνται κι από τους Λατίνους της Κύπρου.

 

Θαύματα του αγίου, μετά τον θάνατό του, αναφέρονται ότι συνέβησαν και στην Κωνσταντινούπολη και στην Κέρκυρα της οποίας είναι κι ο πολιούχος άγιος κι όπου τιμάται ιδιαίτερα. Στην Κέρκυρα καθιερώθηκαν τέσσερις λιτανείες κάθε χρόνο, εκ των οποίων δύο σ' ανάμνηση σωτηρίας του νησιού από λοιμό (την πρώτη Κυριακή του Νοεμβρίου και την Κυριακή των Βαΐων), η τρίτη σ' ανάμνηση σωτηρίας της Κέρκυρας από λιμό (Μεγάλο Σάββατο), και η τέταρτη — που μάλιστα ορίστηκε με βενετικό διάταγμα όταν το νησί βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Βενετών — σ' ανάμνηση σωτηρίας της Κέρκυρας από την πολιορκία της από τους Τούρκους το 1716 (γίνεται στις 11 Αυγούστου). Βέβαια με λαμπρότητα εορτάζεται στην Κέρκυρα και η μέρα της εκκλησιαστικής εορτής του αγίου, η 12η Δεκεμβρίου.

 

Στην Κύπρο γινόταν μεγάλο πανηγύρι στο μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνος στην Τρεμετουσιά, που δυστυχώς από το καλοκαίρι του 1974 βρίσκεται υπό τουρκική στρατιωτική κατοχή κι απρόσιτο στους πιστούς.

 

Α. ΠΑΥΛΙΔΗΣ