Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Σπήλια- Spilia. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Πιτσιλιάς, περί τα 70 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Λευκωσίας (μέσω του κύριου δρόμου Λευκωσίας - Τροόδους).

Τα Σπήλια είναι κτισμένα σε μέσο υψόμετρο 1.060 μέτρων, συγκαταλέγονται δε ανάμεσα στα είκοσι ψηλότερα χωριά της Κύπρου. Η περιοχή τους χαρακτηρίζεται από ορεινή τοπογραφία με στενές βαθιές κοιλάδες και απότομες βουνοπλαγιές. Στα νότια του οικισμού, πολύ κοντά στα διοικητικά του σύνορα, το υψόμετρο φθάνει τα 1.372 μέτρα (κορφή Μούττη των Σπήλιων). Το τοπίο είναι διαμελισμένο από τα ποτάμια δίκτυα του Καρκώτη και του Ατσά καθώς και από το ρυάκι Καννάβια, παραπόταμο του ποταμού Ελιά.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι γάββροι και οι πλαγιογρανίτες του Οφιολιθικού Συμπλέγματος του Τροόδους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη.

Τα Σπήλια δέχονται μια ψηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που φθάνει τα 706 χιλιοστόμετρα (μέσος όρος περιόδου 1951-1980). Παρά τη ψηλή βροχόπτωση, το τραχύ και βουνίσιο ανάγλυφο του χωριού δεν αφήνει πολλά περιθώρια για γεωργική ανάπτυξη. Η περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη, κυρίως κατά μήκος των κοιλάδων και στις λιγότερο απότομες βουνοπλαγιές, καλλιεργείται με αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, φρουτόδεντρα (κυρίως μηλιές αλλά και λίγες δαμασκηνιές, κερασιές, αχλαδιές, ροδακινιές, χρυσομηλιές και κυδωνιές), αμυγδαλιές, καρυδιές, λίγα λαχανικά (πατάτες, φασολάκια, ντομάτες, κρεμμύδια και μπιζέλια) και ελάχιστες ελιές. Η μεγαλύτερη έκταση του χωριού είναι ακαλλιέργητη και καταλαμβάνεται από ποικίλη φυσική βλάστηση, κυρίως λατζ'ιές, αντρουκλιές, ξισταρκές και πεύκα. Μέρος των κρατικών δασών Αδελφοί και Τρόοδος εμπίπτουν στα διοικητικά όρια του χωριού.

Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη και διεξάγεται πάνω σε οικιακή βάση.

Τα Σπήλια συγκαταλέγονται μεταξύ των χωριών που έχουν ευεργετηθεί από το Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς, με την εκτέλεση εγγειοβελτιωτικών έργων και τη βελτίωση αγροτικών δρόμων.

Η οδική σύνδεσή τους με τα γύρω χωριά γίνεται με μαιανδρικούς δρόμους εξαιτίας του βουνίσιου ανάγλυφου της περιοχής. Στα δυτικά συνδέονται με τον κύριο δρόμο Λευκωσίας - Τροόδους. Συνδέονται επίσης στα βορειοανατολικά με το χωριό Αγία Ειρήνη (περί τα 5 χμ.) και στα ανατολικά με το χωριό Σαράντι (περί τα 7χμ.). Στα βόρεια τα Σπήλια συνδέονται με ασφαλτόστρωτο δρόμο με το μικρό χωριό Κούρδαλι, το οποίο περιλαμβάνεται στα διοικητικά τους όρια.

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Στις απογραφές πληθυσμού των ετών 1946, I960, 1973 και 1982, στον πληθυσμό των Σπηλιών συνυπολογίζονταν και οι κάτοικοι του γειτονικού χωριού Κούρδαλι.

Ιστορικά στοιχεία

Η ονομασία του χωριού είναι προφανής. Προήλθε από σπήλαια που υφίσταντο ή και υπάρχουν ακόμη στην περιοχή του.

Το χωριό δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικές πηγές και πιθανώς είναι νεότερο των Μεσαιωνικών χρόνων.

Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον άγιο Αντώνιο. Το χωριό διατηρεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό στοιχεία της ορεινής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Είναι από τα γραφικά χωριά της Κύπρου, τόσο κατά τα καλοκαίρια όσο και κατά τους χειμώνες οπότε συχνά παρουσιάζεται χιονισμένο.

Αγώνας της ΕΟΚΑ

Το ορεινό και σχετικά απομονωμένο αυτό χωριό είχε σημαντική συμβολή στον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα του 1955-1959. Στην περιοχή του συχνά διέμεναν αντάρτες της ΕΟΚΑ۠ για ένα διάστημα μάλιστα παρέμεινε στην ίδια περιοχή κι ο στρατιωτικός αρχηγός του αγώνα Γεώργιος Γρίβας-Διγενής. Η ευρύτερη περιοχή, με επίκεντρο τα Σπήλια, είχε οργανωθεί ως χωριστός αντάρτικος τομέας της ΕΟΚΑ, γνωστός ως τομέας Σπηλιών.

Τα Σπήλια είναι ιδιαίτερα γνωστά για τη μεγάλη μάχη που διεξήχθη στην περιοχή τους  στις 11 Δεκεμβρίου 1955, κατά τη διάρκεια εκτεταμένων επιχειρήσεων των Άγγλων στρατιωτών για σύλληψη του ίδιου του αρχηγού της ΕΟΚΑ. Κατά τη μάχη αυτή διακρίθηκε ιδιαίτερα ο ήρωας Γρηγόρης Αυξεντίου, ενώ ο Γρίβας κατόρθωσε να διασπάσει τον αγγλικό κλοιό, μαζί με τους άνδρες του, και να διαφύγει.

Βλέπε λήμμα: Λημέρια της ΕΟΚΑ- Μάχη των Σπηλιών

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια