Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Φασκομηλιά ή χαχομηλιά που στην Ελλάδα είναι γνωστή με τις ονομασίες φασκομηλιά, αλισφακιά, σφακιά κλπ. Ελαλίσφακον ή ελαλίσφακος. Επιστημονική ονομασία: Salvia cypria (ή Salvia fruticosa). Οικογένεια: Χειλανθών (Labiatae). Αγγλική ονομασία: Sage.

Γνωστότατος αυτοφυόμενος στην Κύπρο θαμνίσκος. Αναπτύσσεται σε ύψος περί το ένα μέτρο κι απαντάται σε ξηρά και πετρώδη εδάφη, από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι και στα ορεινά, σε υψόμετρο έως τα 1.550 μέτρα περίπου. Φυτό ποώδες και πολυετές. Τα στελέχη του είναι ξυλώδη. Χαρακτηρίζεται κι από τα μακρόστενα φύλλα του, χρώματος πρασινογκρίζου. Ανθίζει μεταξύ Φεβρουαρίου και Ιουλίου. Δίνει ωραία άνθη με χρώμα ξεθωριασμένο βιολετί.

Τα φύλλα του φυτού, ιδίως κατά τον Μάιο, είναι πολύ αρωματικά. Αφού μαζευτούν κι αποξηρανθούν (σε σκιά) δίνουν θαυμάσιο αφέψημα («τσάι», γνωστό σαν σπατζ'ιά ή τσάιν σπατζ'ιά, στην δε Ελλάδα ως φασκόμηλο), που συνηθιζόταν ευρύτατα σ' ολόκληρη την Κύπρο σε παλαιότερες εποχές, πολλοί δε το προτιμούν ιδιαίτερα ακόμη και σήμερα. Το φυτό είναι φαρμακευτικό, δίνει δε και αιθέριο έλαιον. Το «τσάι» από το φυτό αυτό θεωρείται πολύ καλό κατά του κρυολογήματος, κατά παθήσεων του λαιμρύ ή του λάρυγγα, κατά της βρογχίτιδας κλπ. Σε παλαιότερες εποχές ήταν το βασικό ρόφημα ιδίως στα ορεινά χωριά, όπου και σήμερα συνηθίζεται να προσφέρεται στα καφενεία, κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες.

Παρά το ότι το φυτό αυτό δεν είναι ενδημικό της Κύπρου, είναι γνωστό με την επιστημονική ονομασία Salvia cypria (σάλβια η κυπριακή), ονομασία που του έδωσε ο βοτανολόγος Kotschy (1865), που προφανώς το θεώρησε ως ένα των σημαντικών ειδών της κυπριακής χλωρίδας.

Σάλβιας αυτοφύονται στην Κύπρο κι άλλα 9 είδη, εκ των οποίων τα 2 είναι ενδημικά (R. D. Meikle, Flora of Cyprus, vol. II, 1985, pp. 1287-1299). Τα ενδημικά είδη είναι:

2. Salvia willeana

3. Salvia veneris

Τα υπόλοιπα είδη σάλβιας που αυτοφύονται στην Κύπρο, είναι:

4. Salvia pinnata

5. Salvia viridis

6. Salvia aethiopis

7. Salvia dominica

8. Salvia hierosolymitana

9. Salvia verbenaca

10. Salvia lanigera

Από τα δύο ενδημικά είδη, το είδος Salvia willeana (Σαλβία η γουιλλεανή, γνωστή και ως χαχομηλιά του Τροόδους) είναι ημίθαμνος, που το ύψος του κυμαίνεται μεταξύ 30 και 70 εκατοστών. Οι βλαστοί, όρθιοι ή ημιόρθιοι, είναι τετραγωνικοί και τριχωτοί. Τα φύλλα είναι απλά, αντίθετα, ελαφρά πριονωτά, έμμισχα. Το φυτό ανθίζει μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου και δίνει άνθη ζυγόμορφα, σε ταξιανθίες, με δύο στήμονες, χρώματος άσπρου ή ξεθωριασμένου ρόδινου. Ο καρπός είναι 4 κάρυα.

Το φυτό απαντάται μόνο στις ψηλότερες περιοχές της οροσειράς του Τροόδους, εφόσον ευδοκιμεί σε υψόμετρο άνω των 1.000 μέτρων, μέχρι και τα 1.950. Απαντάται στις περιοχές Προδρόμου, Τρικουκκιάς, Πλατείας Τροόδους–Χιονίστρας, και χαμηλότερα μέχρι τις Πλάτρες. Φυτρώνει σε πευκοδάση, υγρές βουνοπλαγιές και άκριες δρόμων.

Το δεύτερο ενδημικό είδος, η Salvia veneris (Σαλβία της Αφροδίτης) είναι σπάνιο και απαντάται μόνο στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου και βασικά στην περιοχή της Κυθρέας. Είναι πολυετής όρθια πόα που φθάνει σε ύψος τα 40 εκατοστά. Οι βλαστοί είναι τριχωτοί και αδενώδεις στο άνω μέρος. Τα φύλλα είναι απλά, ωοειδή και οδοντωτά, τα περισσότερα στη βάση του φυτού όπου σχηματίζουν ρόδακα.

Το φυτό ανθίζει μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου και δίνει άνθη ζυγόμορφα, με δύο στήμονες, χρώματος ελαφρά ρόδινου στο πάνω χείλος και κιτρινωπού στο κάτω. Ο καρπός είναι 4 κάρυα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια