Σοβιετική Ένωση και Κύπρος
Από της ανακηρύξεώς της σε ανεξάρτητο κράτος, η Κύπρος διατηρούσε πολύ φιλικές και αρκετά στενές σχέσεις με την τότε Σοβιετική Ένωση, τις οποίες συνεχίζει σήμερα (μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991) με τη Ρωσία.
Η Σοβιετική Ένωση υπήρξε ένα από τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλική Δημοκρατία. Μια καθοριστική αλλαγή που έγινε στη σύνθεση των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας ήταν στις 26 Δεκεμβρίου 1991 όταν έπαυσε να υφίσταται η Σοβιετική Ένωση και τη θέση της στο Συμβούλιο Ασφαλείας πήρε η Ρωσία, η οποία ανέλαβε όλες τις διεθνείς νομικές υποχρεώσεις της διαλυθείσης υπερδύναμης.
Πολύ πριν από τη δημιουργία της Ε.Σ.Σ.Δ. ('Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, ή πιο απλά, Σοβιετική Ένωση), μαρτυρούνται ποικίλες σχέσεις της Κύπρου με περιοχές που αργότερα αποτέλεσαν τμήματα της Σοβιετικής Ένωσης. Ιδίως με τη τσαρική Ρωσία μαρτυρούνται σχέσεις της Κύπρου κατά τη μακρά περίοδο που το νησί βρισκόταν υπό τουρκικό ζυγό. Λόγου χάριν, ανευρίσκουμε ρωσικό σχέδιο του 1782 για απελευθέρωση της Κύπρου και της Ελλάδας (βλέπε λήμμα Αικατερίνη Μεγάλη και Κύπρος). Πιο πριν, καράβια του ρωσικού στόλου προσέγγιζαν την Κύπρο, ιδίως κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών (1769-1774) και μετά τη νίκη του ρωσικού επί του τουρκικού στόλου, οπότε οι Ρώσοι ήλεγχαν πλήρως την ανατολική Μεσόγειο, υπήρχαν κι αρκετές άμεσες επαφές μεταξύ Κυπρίων και Ρώσων. Κατά τη διάρκεια των Ρωσοτουρκικών πολέμων, εξ άλλου, έντονη ήταν στην Κύπρο η προσδοκία για απελευθέρωσή της από τους Ρώσους, σύμφωνα και με ευκαιριακές ερμηνείες του «προφητικού» κειμένου του γνωστού ως «Αγαθάγγελος».
Με τη Ρωσία, κι άλλες περιοχές της κατόπιν Σοβιετικής Ένωσης, στενές ήσαν ιδίως οι σχέσεις κυπριακών μοναστηριών, όπως εκείνων του Κύκκου και του Μαχαιρά (στο δεύτερο σώθηκε μάλιστα κι ευχή υπέρ της αυτοκράτειρας της Ρωσίας Αικατερίνης της Μεγάλης).
Κυπριακά μοναστήρια έστελναν τακτικά μοναχούς στη Ρωσία για να εξασφαλίσουν οικονομική βοήθεια, ενώ πολλοί Κύπριοι, κληρικοί, έμποροι, δάσκαλοι κ.α., έζησαν σε διάφορες πόλεις που ανήκαν αργότερα σε Σοβιετικές Δημοκρατίες. Το μοναστήρι του Κύκκου είχε περιουσία και μετόχι στη Γεωργία από το 1781, με πρώτο διαχειριστή του τον αρχιμανδρίτη Ιωακείμ (που αργότερα εξελέγη εκεί επίσκοπος). Η περιουσία του Κύκκου στη Γεωργία διατηρήθηκε μέχρι το 1913, οπότε μεγάλο μέρος της εκποιήθηκε. Το υπόλοιπο κατασχέθηκε το 1917. Εξ άλλου, Γεωργιανοί μοναχοί είχαν δικό τους μοναστήρι στην Κύπρο (βλέπε λήμμα Γιαλιάς μοναστήρι). Οι πυκνές σχέσεις της Εκκλησίας της Κύπρου με την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας, που χρονολογούνται από πολλούς αιώνες, είναι και σήμερα το ίδιο αδελφικές. Για τις σχέσεις αυτές βλέπε ιδιαίτερα στο έργο του δρος Α. Τηλλυρίδη Συμβολή στίς Σχέσεις τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν Κύπρου-Ρωσίας, έκδοση Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, Λευκωσία, 1989.
Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία υπολογίζεται ότι έχει ζωή χιλίων και πλέον χρόνων. Στους αιώνες που ακολούθησαν, τόσο Κύπριοι κληρικοί και άλλοι σταδιοδρόμησαν στη Ρωσία ή διατηρούσαν στενές επαφές μ' αυτήν, όσο και Ρώσοι κληρικοί και άλλοι σχετίστηκαν άμεσα με την Κύπρο. Μεταξύ των ιεραρχών της Ρωσικής Εκκλησίας αναφέρουμε ιδιαίτερα τον πατριάρχη Μόσχας Ιγνάτιον (1605), που θεωρείται ότι ήταν Κύπριος και ο οποίος είχε καταφύγει στη Ρωσία (μαζί με άλλους Κυπρίους) μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Τούρκους (1570-71). Αξίζει ακόμη να σημειωθεί ότι και άγιοι της Κυπριακής Εκκλησίας (όπως ο άγιος Λάζαρος, επίσκοπος Κιτίου, κι ο άγιος Τύχων, επίσκοπος Αμαθούντος) λατρεύθηκαν στη Ρωσία όπου ανευρίσκονται και εικόνες τους.
Εξάλλου, αρκετοί Ρώσοι επισκέπτες στην Κύπρο κατά καιρούς έγραψαν για το νησί σε έργα τους που εξεδόθησαν στη ρωσική. Εκτός από τον γνωστό Ρώσο μοναχό Βασίλι Μπάρσκυ που περιόδευσε την Κύπρο το πρώτο μισό του 18ου αιώνα και περιέγραψε τα κυπριακά μοναστήρια, αναφέρουμε εδώ και τον Ρώσο ηγούμενο Δανιήλ (12ος αιώνας, ο πρώτος γνωστός Ρώσος επισκέπτης που έγραψε για την Κύπρο), τον Αβραάμ Σεμόνοβιτς Νόρωφ (1835, αργότερα υπουργός της Παιδείας στη Ρωσία), τον ποιητή Π. Α. Βιαζέμσκυ (επισκέφθηκε την Κύπρο το 1849 κι έγραψε σχετικά), τον επιστήμονα Γ. Ι. Σμυρνώφ (επισκέφθηκε την Κύπρο το 1895 κι έκαμε, μάλιστα, έρευνες και μελέτες για τα περίφημα ψηφιδωτά της Παναγίας Κανακαρίας στη Λυθράγκωμη και της Παναγίας Αγγελόκτιστης στο Κίτι) κ.α.
Στα πιο πρόσφατα χρόνια, αναφέρουμε πολλές επισκέψεις Ρώσων κληρικών και πνευματικών δημιουργών στην Κύπρο. Ο πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσιών Ποιμήν επισκέφθηκε επίσημα την Κύπρο τον Μάιο του 1978, την δε επίσκεψη ανταπέδωσε ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος τον Μάιο -Ιούνιο του ίδιου χρόνου. Μεταξύ των πολλών προσωπικοτήτων της Σοβιετικής Ένωσης, που είχαν επισκεφθεί κατά καιρούς την Κύπρο, αναφέρουμε τον ποιητή Γεβγκένι Γιεφτουσιένκο, αλλά και τον πρώτο αστροναύτη Γιουρι Γκαγκάριν.
Ο πρώτος πρόεδρος της Κύπρου αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ' επισκέφθηκε επίσημα τη Σοβιετική Ένωση το 1971. Ο δεύτερος πρόεδρος της Κύπρου Σπύρος Κυπριανού επισκέφθηκε επίσης επίσημα τη Σοβιετική Ένωση.
Αξίζει ν' αναφερθεί ότι η τσαρική Ρωσία διατηρούσε (υπο)προξενείο στην Κύπρο (Λάρνακα) από το 1785, του οποίου σημαντικός ήταν ο ρόλος στη βοήθεια των Ελλήνων Κυπρίων έναντι των τουρκικών αυθαιρεσιών κατά την περίοδο της Οθωμανοκρατίας (βλέπε λήμμα προξενεία).
Μετά τη μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση, αρκετοί Ρώσοι πρόσφυγες έφθασαν και στην Κύπρο όπου μερικοί εγκαταστάθηκαν κι έζησαν.
» Βλέπε λήμμα: Ρώσοι αντικαθεστωτικοί στην Κύπρο
Κομουνισμός
Το νέο μεγάλο και παγκόσμιο κίνημα του κομμουνισμού επηρέασε από νωρίς σοβαρά και τα πολιτικά πράγματα της Κύπρου. Λίγο μετά την επικράτηση του κομμουνισμού στη Σοβιετική Ένωση, εμφανίζονται και στην Κύπρο οι πρώτοι κομμουνιστικοί πυρήνες, που ωστόσο καταδιώκονται και καταπολεμούνται τόσο από τους Κυπρίους αστούς όσο και από τους Βρετανούς που κατείχαν και διοικούσαν τότε την Κύπρο. Το 1926 ιδρύθηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου (Κ.Κ.Κ.) που διατηρήθηκε στη ζωή — δρώντας μάλιστα για ένα διάστημα και στην παρανομία — μέχρι το 1944, οπότε συγχωνεύθηκε με το ΑΚΕΛ που είχε ιδρυθεί το 1941.
Έκτοτε το ΑΚΕΛ θεωρείται ο συνεχιστής της πορείας του Κ.Κ.Κ. Τόσο το Κ.Κ.Κ. όσο και το ΑΚΕΛ αργότερα διατήρησαν στενές σχέσεις με τη Μόσχα και, ως ένα πολύ μεγάλο βαθμό, καθοδηγήθηκαν από τις αρχές και τη φιλοσοφία του κομμουνισμού όπως εκφράζονταν από τις ηγεσίες της Σοβιετικής Ένωσης. Από την άποψη αυτή, οι εξελίξεις στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση επηρέασαν σοβαρά, κατά καιρούς, και τα πολιτικά πράγματα στην Κύπρο.
Αλλά και η αντιπαράθεση των δυο υπερδυνάμεων, δηλαδή της Σοβιετικής Ένωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, είχε πολύ συχνά, κατά τους νεότερους χρόνους, ποικίλες επιπτώσεις σε πολλά μέρη του κόσμου. Στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου η αντιπαράθεση αυτή υπήρξε ιδιαίτερα εμφανής κι επηρέασε σημαντικά τις εξελίξεις σε διάφορες χώρες, περιλαμβανομένης της Κύπρου.
Η Σοβιετική Ένωση αποδείχθηκε συμπαραστάτης της Κύπρου σε διεθνή βήματα, ιδιαίτερα στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, από την άλλη ουδέποτε ήρθε σε αντιπαράθεση, ούτε καταδίκασε την Τουρκική Εισβολή στην Κύπρο το 1974. Βασική της θέση ήταν ότι η εξεύρεση λύσης του Κυπριακού να αναζηθεί μεταξύ των δύο κοινοτήτων.
Η Σοβιετική
Μετά τις Διακοινοτικές Ταραχές του 1963/64 η Σοβιετική Ένωση με τον τότε ηγέτη της Νικίτα Κρουστσιώφ, δήλωσε ότι δεν μπορούσε να παραμείνει απλός θεατής στα όσα συνέβαιναν ή ήταν δυνατό να συμβούν στην Κύπρο, κι η απειλή του ίδιου του Κρουστσιώφ ότι ήταν δυνατό οι Δυτικοί να βλέπουν σοβιετικούς πυραύλους πάνω από τις πρωτεύουσές τους, κι ότι η Τουρκία δεν μπορούσε να ρίχνει ατιμώρητα βόμβες στην Κύπρο, είχαν ως άμεσο αποτέλεσμα την παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Τουρκία και τη ματαίωση της σχεδιαζόμενης τότε τουρκικής στρατιωτικής εισβολής στην Κύπρο. Η συμπαράσταση αυτή της Σοβιετικής Ένωσης βοήθησε επίσης τον πρόεδρο Μακάριο να αποκρούσει το σχέδιο Άτσεσσον που προωθούσαν για την Κύπρο οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί.
Την ίδια περίοδο (1964-65) η Σοβιετική Ένωση πρόσφερε και στρατιωτική βοήθεια (οπλισμό και άλλα μέσα) στην Κύπρο. Στη βοήθεια αυτή περιλαμβάνονταν και πύραυλοι ΣΑΜ. Μάλιστα, αριθμός Κυπρίων εστάλη τότε στην Αίγυπτο για εκπαίδευση στη χρήση των πυραύλων αυτών, που όμως οι μεγάλες πιέσεις των Δυτικών επί της κυβέρνησης της Κύπρου είχαν ως αποτέλεσμα τη ματαίωση της εγκατάστασής τους στο νησί. Η κυπριακή κυβέρνηση, που τους είχε στο μεταξύ πληρώσει στη Σοβιετική Ένωση, τους χάρισε τελικά στην Αίγυπτο.
Επί της ουσίας η Σοβιετική Ένωση επέδειξε όλη αυτή την περίοδο, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, υπέρμετρο ζήλο ώστε να μην υπάρξει οποιαδήποτε λύση στην Κύπρο εντός νατοϊκού ή δυτικού πλαισίου, υποστηρίζοντας γενικά ότι η λύση έπρεπε να αναζητηθεί εντός του ΟΗΕ. Απεναντίας ήταν προς το συμφέρον της κάθε αντιπαράθεση μεταξύ Τουρκίας -Ελλάδας η οποία στην πράξη αποδυνάμωνε την Νοτιανατολική Πτέρυγα του ΝΑΤΟ, επιτρέποντας έτσι την ευκολότερη κάθοδο της στην Μεσόγειο.
Υποτροφίες
Στη Σοβιετική Ένωση σπούδασαν με υποτροφίες πολλοί Κύπριοι, σε διάφορους κλάδους της επιστήμης και των τεχνών. Στις δυο χώρες λειτούργησαν, επίσης, σύνδεσμοι φιλίας (Κυπροσοβιετικός στην Κύπρο και Σοβιετοκυπριακός στη Σοβιετική Ένωση). Οι εμπορικές σχέσεις των δυο χωρών γνώρισαν συνεχή ανάπτυξη. Η Σοβιετική Ένωση αγόραζε από την Κύπρο αγροτικά κυρίως προϊόντα, ιδίως αμπελουργικά, και εξήγε στην Κύπρο ποικιλία δικών της βιομηχανικών προϊόντων, όπως αυτοκίνητα και άλλα μηχανήματα. Ο τουρισμός, επίσης, μεταξύ των δυο χωρών αυξανόταν συνεχώς. Εξ άλλου διάφορες διμερείς συμφωνίες υπεγράφησαν κατά καιρούς μεταξύ Κύπρου και Σοβιετικής Ένωσης, περιλαμβανομένων και πολιτιστικών. Οι πολιτιστικές ανταλλαγές ήσαν, επίσης, πυκνές.
Πηγή:
- Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
