Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Από τους στυλοβάτες του κομμουνιστικού κινήματος κι ένας από τους ιδρυτές του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου. Γεννήθηκε στη Λεμεσό το 1895και πέθανε στη Σοβιετική  Ένωση το 1941. Μεγαλύτερος αδελφός των επίσης ιδρυτικών μελών του Κ.Κ.Κ. Χριστόδουλου Χριστοδουλίδη (Αλέξη) και Κλειούς Χριστοδουλίδη - Ιωαννίδη. Επειδή ήταν ψηλός, ονομάστηκε Σκελέας από τα μακριά σκέλη του, επίθετο που τελικά υιοθέτησε. Στη Λεμεσό επαγγελλόταν πρώτα τον μαραγκό κι αργότερα τον τυπογράφο.

Αναμείχθηκε πρωταγωνιστικά στο εργατικό κίνημα κι ασπάσθηκε από νωρίς την κομμουνιστική ιδεολογία. Όχι μόνο ένας από τους ιδρυτές, αλλά κι ένας των ηγετών του Κ.Κ.Κ. Στέλεχος του κόμματος ήταν και η σύζυγός του Χριστίνα. Διετέλεσε γενικός γραμματέας του κόμματος, ενώ από την ίδρυσή του το 1926 ήταν μέλος της κεντρικής επιτροπής. Το πατρογονικό του σπίτι στη Λεμεσό είχε χρησιμοποιηθεί, ήδη πριν από την ίδρυση του κόμματος, για συγκεντρώσεις, παράνομη (σύμφωνα προς τους νόμους και τις διατάξεις της τότε εποχής) πολιτική δραστηριότητα και, μετά την ίδρυση του κόμματος, έντονη κομματική δραστηριότητα. Στο ίδιο σπίτι λειτούργησε και το πρώτο τυπογραφείο του κόμματος (το «Άστρο») που εξέδιδε το κομματικό έντυπο Πυρσός (ἐφημερίς σοσιαλιστική,  ὄργανον  τοῦ  Κυπριακου  Ἐργατικου Κόμματος — πριν από την ίδρυση του Κ.Κ.Κ., αφού κυκλοφόρησε το 1922).

Η πορεία προς το ΚΚΚ

Προς τα τέλη του 1922 εμφανίστηκε το Κυπριακό Εργατικό Κόμμα , με εκφραστικό όργανο την εφημερίδα Πυρσό, την πρώτη σοσιαλιστική εφημερίδα στην Κύπρο. Κυρίαρχος τότε ήταν ο υπεύθυνος της εφημερίδας, σοσιαλδημοκράτης Πάνος Φασουλιώτης. Οι κομμουνιστές μέσα στους πυρήνες ήταν σε αντίθεση με τον Φασουλιώτη που έβλεπε περισσότερο προς τους Εργατικούς της Βρετανίας. Τον Ιούνιο του 1923 το κόμμα μετονομάστηκε σε Κυπριακό Εργατικό και Αγροτικό Κόμμα. Η διαμάχη των δύο αντιλήψεων μέσα στους πυρήνες γίνεται εμφανής και από τον «Πυρσό». Σταδιακά πληθαίνουν τα υπέρ του κομμουνισμού δημοσιεύματα, αλλά και οι σοσιαλδημοκρατικές τάσεις μέσα από τα κείμενα του Φασουλιώτη. Οι κομμουνιστές απορρίπτουν τη συνεργασία με την αποικιοκρατία, ενώ ο Φασουλιώτης επιμένει στη συνεργασία με το Βρετανικό Εργατικό Κόμμα για εκπλήρωση του σοσιαλισμού διαμέσου της νομοθετικής οδού. Η σταδιακή επικράτηση των κομμουνιστών γίνεται εμφανής μέσα από τις αλλαγές στον «Πυρσό». Τον Νοέμβριο του 1923 αλλάζει και πάλι η ονομασία του κόμματος σε Κυπριακό Εργατικό και Αγροτικό Κόμμα (Κομμουνιστικό), ενώ γίνεται και διασύνδεση με το ΚΚΕ και τη Γ΄ Διεθνή. Οι πρώτες προσπάθειες για ένταξη στη Γ΄ Διεθνή αποτυγχάνουν.

Η τελική επικράτηση των κομμουνιστών μέσα στους πυρήνες επήλθε μετά τις εκλογές στη Βρετανία του 1924, τις οποίες κέρδισε το Εργατικό Κόμμα. Οι πυρήνες, διαμέσου της εφημερίδα, τάχθηκαν υπέρ του Κομουνιστικού Κόμματος Μεγάλης Βρετανίας, ενώ μετά τις εκλογές έστειλαν τότε στην Εργατική κυβέρνηση τα αιτήματά τους, εργατικά και κοινωνικά. Σε αυτό το ιστορικό έγγραφο οι πυρήνες για πρώτη φορά αυτοαποκαλούνται Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου, κάτι που δείχνει την επικράτηση έναντι του Φασουλιώτη. Οι όποιες προσδοκίες του Φασουλιώτη να αντεπιτεθεί εξανεμίστηκαν όταν η Εργατική κυβέρνηση ούτε καν απάντησε στα αιτήματα των Κύπριων σοσιαλιστών. Η διαμάχη τελείωσε οριστικά όταν διαγράφηκε ο Φασουλιώτης, κάτι που σήμαινε και το τέλος του Πυρσού που ήταν υπό το όνομά του. Οι πρώτοι πυρήνες, λειτουργώντας ως υποτυπώδες κόμμα, έχασαν κάποια στελέχη που έφυγαν στο εξωτερικό και εντάχθηκαν στο ΚΚΕ, αλλά ενισχύθηκαν από την κάθοδο του Νίκου Γιαβόπουλου, που όμως με τη σειρά του εξορίστηκε τον Ιούλιο του 1925 από τους αποικιοκράτες για την κομμουνιστκή του δράση. Μετά τη φυγή του στο εξωτερικό την ηγεσία αναλαμβάνει ο Κωνσταντίνος Σκελέας. Η απώλεια του εκφραστικού οργάνου καλύφθηκε από την Πρωτοχρονιά του 1925 με την έκδοση της εφημερίδας Νέος Άνθρωπος.

Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Πολίτης, την εποχή εκείνη, όλα τα εργατικά και κομμουνιστικά κόμματα της Ευρώπης βρίσκονταν τότε κάτω από την επίδραση της  2ης Διεθνούς.  Με την ίδρυση της  3ης Διεθνούς από το Λένιν  το 1924 και την καταγγελία τη 2ας Διεθνούς για οππορτουνιστικές και εθνικιστικές θέσεις, το  Κομουνιστικό Κόμμα Ελλάδος μέσω των Ελλήνων και Κυπρίων που ζούσαν στην Αίγυπτο, αποφάσισε να ιδρύσει το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου και να το εντάξει στην 3η διεθνή, κάτω από την άμεση καθοδήγηση του ΚΚΕ.

Οκτωβριανά 

 Ο Κώστας Σκελέας, μαζί με τον Χαράλαμπο Βατυλιώτη (Βάτη) ήταν οι ανώτατοι ηγέτες του Κ.Κ.Κ. από της ιδρύσεώς του το 1926 μέχρι το 1931 οπότε και οι δυο συνελήφθησαν από τους Άγγλους κι εξορίστηκαν. Κατά το διάστημα τούτο τόσο ο Βατυλιώτης όσο κι ο Σκελέας είχαν αναπτύξει έντονη κομματική δράση α' ολόκληρη την Κύπρο, αλλ' είχαν υποστεί και πολλούς διωγμούς και επιθέσεις. Το ίδιο υπέφεραν και η σύζυγος του Σκελέα κι άλλα μέλη της οικογένειάς του.

Μετά τα Οκτωβριανά (την εξέγερση του Οκτωβρίου του 1931), τόσο ο Βατυλιώτης όσο κι ο Σκελέας συνελήφθησαν στο οίκημα του Εργατικού Κέντρου στη Λευκωσία, στο οποίο στεγάζονταν και τα γραφεία του Κ.Κ.Κ. Οδηγήθηκαν στη φυλακή και λίγο αργότερα εξορίστηκαν μαζί με τους επισκόπους Κιτίου  Νικόδημο και  Κυρηνείας  Μακάριο, και άλλα ηγετικά στελέχη της Δεξιάς.

Ο Κώστας Σκελέας εξορίστηκε μεταφερθείς στην Αγγλία. Εκεί βοηθήθηκε από κομμουνιστές και τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου (1931) εστάλη στη Σοβιετική Ένωση.

Αντεπαναστάτης

Για την όλη στάση του Κ.Κ.Κ. κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Οκτωβρίου του 1931 στην Κύπρο, ο Σκελέας προσήχθη σε πειθαρχική δίκη στη Σοβιετική Ένωση και μαζί με τον Βατυλιώτη καταδικάστηκαν για αντεπαναστατική δράση. 

Ο Πλουτής Σέρβας καταγράφει, στο βιβλίο του «Ευθύνες», την προσωπική του μαρτυρία ότι το 1932 η Κομιτέρν (Κομμουνιστική Διεθνής) καθαίρεσε τους Σκελέα και  Βάτη από την ηγεσία του ΚΚΚ, καθώς τους καταλόγισε τη λανθασμένη αντιμετώπιση της οκτωβριανής εξέγερσης του 1931 από το κυπριακό κόμμα. Όπως γράφει ο Σέρβας, η Κομιτέρν έκρινε ότι τα Οκτωβριανά ήταν «ένα γνήσιο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, όπου είχαν αντιπαραταχθεί δύο στρατόπεδα. Από τη μια το στρατόπεδο του λαού (κυρίως των πόλεων) με τους απλούς κομμουνιστές κάτω από την ηγεσία των εθνικιστών και της Εκκλησίας. Και από την άλλη το στρατόπεδο των ιμπεριαλιστών με σύμμαχο την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος». Η κατηγορία αυτή στηρίχθηκε στο γεγονός ότι η ηγεσία του ΚΚΕ είχε λάβει μέρος σε συνάντηση στην Αρχιεπισκοπή υπό τον Κύριλλο Γ όπου οι Σκελέας και Βάτης δήλωσαν ότι θα συνδράμουν στην Επανάσταση. Ο τότε κυβερνήτης της Κύπρου Σερ Ρόναλντ Στόρρς στην έκθεσή του για τα Οκτωβριανά, στις 24 Οκτωβρίου 1931 επίσης ανέφερε: «ο εν Μόσχα εκπαιδευθείς κομμουνιστής Βατυλιώτης, ησπάσθη την χείρα του Αρχιεπισκόπου και υπεσχέθη προς αυτόν την υποστήριξιν του κόμματός του εν τω αμέσω κατά της Κυβερνήσεως αγώνι».

Μια άλλη αξιολόγηση

Οι  Βάτης και Σκελέας από την εξορία τους, στο Λονδίνο, τον Δεκέμβριο του 1931, σε ρεπορτάζ  που δημοσίευσε η εφημερίδα του ΚΚΕ Ριζοσπάστης στις 20 Δεκεμβρίου 1931 αξιολόγησαν τα «Οκτωβριανά». 

Οι Σκελέας και Βάτης (γενικός γραμματέας του ΚΚΚ, σύμφωνα με την εφημερίδα του ΚΚΕ), επαναλαμβάνουν στο κείμενό τους, ημερομηνίας 2 Δεκεμβρίου 1931, την πίστη τους στο όραμα της «ελεύθερης Κυπριακής Εργατο-αγροτικής Σοβιετικής Δημοκρατίας» και την αντίθεση στο «αντεπαναστατικό σύνθημα της Ένωσης με την Ελλάδα» και περιγράφουν ως εξής «το αυθόρμητο επαναστατικό ξέσπασμα του περασμένου Οχτώβρη»:

«Οι εργαζόμενες μάζες, αν και ξεσηκώθηκαν αρχικά με το σύνθημα της «Ένωσης με την Ελλάδα», μέσα στην πορεία των επαναστατικών γεγονότων ξεπέρασαν αυθόρμητα τα όρια του συνθήματος αυτού και πάνω από το κεφάλι των εθνικιστών ηγετών, άρχισαν ένα πραγματικό αντιϊμπεριαλιστικό αγώνα, σταμάτησαν την πληρωμή φόρων και χρεών, έκαμαν λεηλασίες και εμπρησμούς της κυβερνητικής περιουσίας, κατάστρεψαν γεφύρια και σιδηροδρομικές γραμμές και κατέληξαν σε συγκρούσεις με τις στρατιωτικές δυνάμεις του ιμπεριαλισμού. Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση οι εθνικιστές – «ενωτικοί» ηγέτες όχι μόνο κρύφθηκαν κι’ εγκατέλειψαν τον αγώνα, αλλά και ανοιχτά αποκήρυξαν το κίνημα και συστήνανε στο λαό «ησυχία» και «υπακοή» (εγκύκλιος του «εθνάρχου» Αρχιεπισκόπου).»

Πρόκειται για ένα σημαντικό κείμενο, όπου οι συντάκτες του, διεθνιστές πρωτοπόροι του ΚΚΚ, ισχυρίζονται ότι στο κόμμα τους οφείλεται η ριζοσπαστικοποίηση της οκτωβριανής  εξέγερσης, στο πλαίσιο «του ορθού επαναστατικού δρόμου»

Στη Μαριούπολη

Ο Σκελέας παρέμεινε εξόριστος στη Σοβιετική Ένωση  κι εστάλη στην Μαριόπολη όπου κι εγκαταστάθηκε, εργαζόμενος ως τυπογράφος στο εκεί τυπογραφείο τοπικής ελληνικής εφημερίδας για μια περίπου δεκαετία, μέχρι τον θάνατό του το 1941.

Πηγές 

1. Μεγαλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Πέτρος Παπαπολυβίου: Οκτωβριανά. Η άποψη των ηγετών του ΚΚΚ 
3. Βικιπαιδεια: Το Κομουνιστικό Κόμμα Κύπρου