Σέτραχος
Ποταμός μήκους 25 περίπου χιλιομέτρων, στην επαρχία Λευκωσίας. Πηγάζει από τα βουνά του Τροόδους και ιδιαίτερα από την περιοχή που βρίσκεται μεταξύ των βουνοκορφών Νορθ Σιώλτερ (1.709 μ.) και Μούττη του Δράκοντα (1.243 μ.) και χύνεται στον κόλπο της Μόρφου στα βορειοανατολικά του χωριού Ξερός. Είναι γνωστός και σαν ποταμός της Μαραθάσας γιατί διασχίζει την ομώνυμη κοιλάδα.
Από τις πηγές μέχρι τις εκβολές του ο Σέτραχος ρέει πάνω στα πυριγενή πετρώματα (γάββρους, πλαγιογρανίτες, διαβάσες και λάβες), τα αμμοχάλικα της Πλειστόκαινης περιόδου (Σύναγμα) και τις πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Τα είδη των εδαφών που αναπτύχθηκαν πάνω στα πετρώματα της διαδρομής είναι τα πυριτιούχα, τα φαιοχώματα, οι ερυθρογαίες και τα προσχωσιγενή.
Η μέση ετήσια βροχόπτωση που δέχεται ο ποταμός φθάνει τα 1.000 χιλιοστόμετρα κοντά στις πηγές του, μειώνεται στα 920 χιλιοστόμετρα κοντά στο χωριό Πεδουλάς, στα 800 χιλιοστόμετρα κοντά στο χωριό Καλοπαναγιώτης, στα 700 χιλιοστόμετρα κοντά στο χωριό Οίκος, στα 350 χιλιοστόμετρα κοντά στο χωριό Λεύκα και στα 310 χιλιοστόμετρα κοντά στις εκβολές του.
Η χρήση της γης κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού ποικίλλει από κωνοφόρα δέντρα και άγρια χαμηλή βλάστηση μέχρι φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα, αμπέλια, σιτηρά, ελιές και εσπεριδοειδή.
Ο Σέτραχος τροφοδοτείται σ' όλο του το μήκος από πολυάριθμα ρυάκια δενδροειδούς συνήθως μορφής. Πάνω στον ποταμό κατασκευάστηκε μεταξύ 1959 και 1962 το φράγμα της Λεύκας, χωρητικότητας 368.000 μ3, σκοπός του οποίου ήταν η άρδευση έκτασης γης 174 εκταρίων, στην κοιλάδα της Λεύκας, που εκαλλιεργείτο με εσπεριδοειδή. Εξάλλου μεταξύ 1964 και 1966 κατασκευάστηκε πάνω στον Σέτραχο το φράγμα του Καλοπαναγιώτη, χωρητικότητας 391.000 μ3, από το οποίο αρδεύεται έκταση γης 58 εκταρίων που καλλιεργείται με φυλλοβόλα οπωροφόρα δέντρα.
Η ονομασία Σέτραχος (που φέρει σήμερα ο ποταμός) ή και Σάτραχος, απαντάται και σε αρχαίες πηγές που μνημονεύουν ένα τέτοιο ποταμό της αρχαίας Κύπρου. Είναι πολύ πιθανό ο Σέτραχος ή και Σάτραχος της Αρχαιότητας να ήταν ο ίδιος ποταμός που φέρει σήμερα το αυτό όνομα, και που μάλιστα κυλούσε δίπλα από (αμφισβητούμενη) αρχαία πόλη που επίσης ονομαζόταν Σάτραχος.
Ωστόσο, σύμφωνα προς άλλες ενδείξεις, είναι επίσης πιθανό ο αρχαίος Σέτραχος ή Σάτραχος να ήταν ο σημερινός ποταμός Σερράχης*.
Βλέπε λεπτομερέστερα στο λήμμα Σάτραχος ή Σέτραχος.