Σάραπις ή Σέραπις
Ελληνοαιγυπτιακή θεότητα, για την προέλευση της οποίας υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Μια απ' αυτές είναι ότι απετέλεσε σύζευξη δυο άλλων θεοτήτων, του Όσιρι (Οσάρ) και του Άπι, απ' όπου και η ονομασία Οσάρ-Άπις-Σάραπις. Κατ' άλλες πηγές αρχικός χώρος λατρείας του ήταν η Βαβυλώνα ή η Σελεύκεια της Συρίας ή ακόμη η Μέμφις.
Γεγονός όμως παραμένει ότι η λατρεία του διαδόθηκε στην Αλεξάνδρεια (κι απ' εκεί στον ευρύτερο ελληνικό χώρο, περιλαμβανομένων της Κύπρου, της Αθήνας, της Δήλου κ.α. περιοχών), κατά τα Ελληνιστικά χρόνια. Λέγεται ότι τη λατρεία του στην Αίγυπτο (κατά τον Πλούταρχο και τον Τάκιτο) εισήγαγε από τη Σινώπη, ύστερα από όνειρο που είχε δει, ο Πτολεμαίος Α' ο Λάγου, ιδρυτής της πτολεμαϊκής δυναστείας της Αιγύπτου και της Κύπρου.
Προσπάθεια του Πτολεμαίου ήταν να εισαγάγει έναν «ελληνοαιγυπτιακό θεό», πράγμα που είχε πολιτικές σκοπιμότητες κι απέβλεπε στον συγκερασμό του ελληνικού και του αιγυπτιακού τελετουργικού και στη δημιουργία δεσμών μεταξύ των Ελλήνων και του ντόπιου πληθυσμού της Αιγύπτου. Στην Αίγυπτο η λατρεία του Σαράπιδος διαδόθηκε ευρύτατα, όμως ο θεός αυτός δεν κατόρθωσε να περιληφθεί στο αιγυπτιακό πάνθεον (ούτε και στο ελληνικό, τελικά). Σε μερικές περιπτώσεις ταυτίστηκε με τον Δία.
Από την Αίγυπτο η λατρεία του Σαράπιδος εισήχθη και στην Κύπρο από τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα. Όμως δεν φαίνεται να είχε καταστεί πολύ δημοφιλής στο νησί, αν και αρκετά διαδεδομένη. Ιερά του Σαράπιδος (τα λεγόμενα Σαραπιεῖα) είχαν ιδρυθεί (όπως προκύπτει από τις επιγραφικές μαρτυρίες) στη Σαλαμίνα, στους Σόλους, στην Ουρανία (της Καρπασίας), στους Γόλγους και ίσως και σε άλλα μέρη του νησιού.
Σε επιγραφή από την Καρπασία ο Σάραπις αναφέρεται μαζί με την Ίσιδα, ενώ σε άλλες επιγραφές από την περιοχή των Γόλγων μνημονεύεται μαζί με την Ίσιδα και τον Άνουβιν.
Σε άλλη κυπριακή επιγραφή πάλι, επί ενός σφραγιδολίθου των Ρωμαϊκών χρόνων, απαντάται η επιγραφή:
Εἷς Ζεύς Σέραπις
Άγαλμα του Σαράπιδος που εικονίζει τον θεό καθισμένο πάνω σε θρόνο κι έχοντας δίπλα του τον μυθικό Κέρβερο, βρέθηκε στη Σαλαμίνα.
Μια από τις επιγραφές που έχουν βρεθεί στους Σόλους (των Ρωμαϊκών χρόνων) μνημονεύει την ίδρυση ενός ιερού αφιερωμένου στον Πρίαπον (θεό της ευφορίας των αγρών και των κοπαδιών), ύστερα από «πρόσταγμα» του Σαράπιδος. Φαίνεται ότι ο θεός αυτός φρόντιζε και για άλλους, «προστάζοντας» (δηλαδή εμφανιζόμενος στο όνειρο κάποιου) να κτίσουν ιερό για τον Πρίαπον!
Η λατρεία του Σαράπιδος στην Κύπρο, που ξεκίνησε από τα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα, συνεχίστηκε και κατά τα Ρωμαϊκά χρόνια. Ο Μακρόβιος (Saturnalia, I, 20.16-18) αναφέρει ότι ο τελευταίος βασιλιάς της κυπριακής Σαλαμίνος, ο Νικοκρέων, είχε ζητήσει από τον Σάραπιν χρησμό, ως προς το ποιος ακριβώς θεός ήταν. Φαίνεται ότι ο Νικοκρέων (που είχε διοριστεί από τον Πτολεμαίο Α' κυβερνήτης ολόκληρης της Κύπρου) είχε πάρει εντολή από τον Πτολεμαίο να διαδώσει και στην Κύπρο τη λατρεία του Σαράπιδος. Όπως ήταν και λογικό, ο Νικοκρέων ζήτησε να μάθει ποιος ήταν αυτός ο καινούργιος θεός. Ο ίδιος ο θεός απάντησε (κατά τα γραφόμενα του Μακρόβιου) με στίχους, ότι «το στολίδι του ουρανού [= ο ήλιος] ήταν η κεφαλή του, κοιλιά του ήταν η θάλασσα, πόδια του ήσαν όλη η γη...» κλπ.
Έτσι φαίνεται (όπως γράφει κι ο Μακρόβιος) ότι ο Σάραπις ταυτιζόταν και με τον Ήλιο.