Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Σαλαμιού- Salamiou. Χωριό της επαρχίας Πάφου, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών Λεμεσού-Πάφου, περί τα 36 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου.

 

Η Σαλαμιού είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 650 μέτρων και το υψόμετρο στην περιοχή της ποικίλλει. Κοντά στην κοίτη του Ξερού Ποταμού, που ρέει κατά μήκος των δυτικών συνόρων του χωριού, είναι 240 μέτρα, αυξάνεται σταθερά προς τα ανατολικά και περί το ένα χιλιόμετρο δυτικά του οικισμού φθάνει τα 800 μέτρα. Ανατολικότερα το υψόμετρο μειώνεται και πάλι σταθερά για να κατέλθει στα 400 περίπου μέτρα κοντά στα ανατολικά σύνορα του χωριού. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από τους μικρούς παραπόταμους του Ξερού Ποταμού και του Διαρίζου που ρέουν στην περιοχή και έχουν κατεύθυνση Α-Δ.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι), οι άργιλλοι του σχηματισμού Μονής, οι αποθέσεις του σχηματισμού των Μαμωνιών και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη και εδάφη του σχηματισμού των Μαμωνιών.

 

Η Σαλαμιού δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 625 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνται κυρίως τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, οι ελιές, οι αμυγδαλιές, τα εσπεριδοειδή (πορτοκαλιές, λεμονιές, κλεμεντίνια), τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, λίγα φρουτόδεντρα (κυρίως μηλιές, ροδακινιές και αχλαδιές) και λίγα κουκιά. Υπάρχουν επίσης αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις που καταλαμβάνονται από άγρια φυσική βλάστηση, κυρίως σπαλαδκιές, λατζ΄ιές, μαζιές και θυμαριές.

 

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Σαλαμιού συνδέεται στα βορειοανατολικά με το χωριό Μέσανα (περί τα 2 χμ.), στα νοτιοδυτικά με το χωριό Κελοκέδαρα (περί τα 6 χμ.) και στα νότια με το χωριό Τραχυπέδουλα (περί τα 6 χμ.).

 

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	266
1891	313
1901	418
1911	471
1921	577
1931	657
1946	836
1960	810
1973	770
1976	725
1982	457
1992	317
2001	255
2011	265
2021	195

 

Ιστορικά στοιχεία 

Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια με την ίδια περίπου ονομασία. Σε παλαιούς χάρτες βρίσκεται σημειωμένο ως Salamia (=Σαλαμία). Τούτο ενισχύει την άποψη ότι η ονομασία του χωριού διασώζει αρχαίο τοπωνύμιο της περιοχής του, η οποία πιθανώς ονομαζόταν Σαλαμινία κατά την Αρχαιότητα, ή και Σαλαμιάς. (Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στην επαρχία Πάφου υπάρχει και το χωριό Λαπηθκιού, που η ονομασία του είναι παρόμοια με άλλη γνωστή αρχαία πόλη της Κύπρου, τη Λάπηθο, όπως η ονομασία της Σαλαμιούς συγγενεύει μ' εκείνη της φημισμένης Σαλαμίνος).

 

Ο Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) γράφει την ονομασία του χωριού ακριβώς Salamiu και δίνει την πληροφορία ότι: κατά την αναδιανομή των φέουδων στην οποία προέβη ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, η Σαλαμιού παραχωρήθηκε σε δύο άτομα. Σε κάποιον Φίλιππο Σεμπά, που πήρε και άλλα δύο χωριά, και στον Ιερώνυμο Σαλβιάτι. Φαίνεται ότι το φέουδο της Σαλαμιού είχε δοθεί στους δύο με το καθεστώς του duario (συνιδιοκτησία).

 

Υπάρχουν και ενδείξεις ότι στην περιοχή του χωριού υφίσταται αρχαιολογικός χώρος κι ότι αυτή εκατοικείτο από τα αρχαιότατα χρόνια. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην τοποθεσία Μαύρη βρέθηκε ειδώλιο της Χαλκολιθικής περιόδου, ευρισκόμενο σήμερα στο Κυπριακό Μουσείο.

 

Η τοπική παράδοση είναι (ακόμη και σήμερα) ισχυρή σε σχέση προς επίσκεψη στην περιοχή των αποστόλων Παύλου και Βαρνάβα κατά την πρώτη αποστολική περιοδεία στην Κύπρο, το 45 μ.Χ. Εάν πράγματι οι δυο απόστολοι είχαν περάσει από εκεί, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι η Σαλαμιού βρισκόταν επί κάποιας οδού του ρωμαϊκού οδικού δικτύου που έφερε στην Πάφο από το Τρόοδος (εάν βέβαια υφίστατο τότε ο οικισμός).

 

Στον Βίο του αγίου Αυξιβίου γίνεται αναφορά για μαθητή του αγίου, που επίσης ονομαζόταν Αυξίβιος, καταγόμενο ἀπό χωρίου Σαλαποταμίου (και πιο κάτω, στο ίδιο κείμενο, αναφέρεται ο Αυξίβιος ὁ ἀπό Σολοποταμίας). Οι ονομασίες Σαλαποτάμιον και Σολοποταμία προβληματίζουν. Η δεύτερη είναι σύνθετη και σημαίνει ποταμός (της πόλης) των Σόλων, άρα υποθέτουμε ότι το χωριό βρισκόταν στην περιοχή των αρχαίων Σόλων. Όμως ο άλλος τύπος της παραδιδόμενης ονομασίας (Σαλαποτάμιον-Σαλαποταμιού) δίνει κατά συγκοπήν τον τύπο Σαλα[ποτα]μιού, οπότε μπορεί το χωριό αυτό να ήταν όχι ο Ποταμός του Κάμπου, όπως εισηγείται ο Κυρ. Χατζηιωάννου (ΑΚΕΠ , Ε', 202), αλλά η Σαλαμιού. Εξ άλλου ο τύπος Σαλαμία, που απαντάται σε παλαιούς χάρτες, είναι δυνατό να προήλθε από τον αρχικό Σαλαποταμία (Σολοποταμία).

 

Είναι, συνεπώς, δυνατό το χωριό αυτό να υφίστατο κατά τον 1ο μ.Χ. αιώνα, πράγμα που ενισχύεται από την έντονη παράδοση για διέλευση από εκεί των αποστόλων Παύλου και Βαρνάβα. Η παράδοση αναφέρει ότι οι απόστολοι, καθ’ οδόν προς Πάφο, σταμάτησαν και γευμάτισαν στη Σαλαμιού. Από τα κουκούτσια των ελιών που έφαγαν φύτρωσαν ελαιόδεντρα. Απόγονοι των ελαιοδέντρων αυτών υπάρχουν και σήμερα στην περιοχή, σε ημιάγρια κατάσταση, κι ονομάζονται ελιές αποστολιτζ΄ές. Ωστόσο παρόμοιες αποστολιτζιές ελιές υπάρχουν και αλλού (λ.χ. Άλωνα, Βρέτσια).

 

Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας το χωριό (Salamiou) ήταν φέουδο. Ο ντε Μας Λατρί το περιλαμβάνει στον σχετικό κατάλογο των φέουδων της μεσαιωνικής Κύπρου.

 

Η κύρια εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο. Περί το 1,5 χμ. από το χωριό και προς τα νοτιοανατολικά του, βρίσκεται εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία Ελεούσα. Η εκκλησία θεωρείται ότι είναι κτίσμα του 16ου αιώνα, όμως επισκευάστηκε το 1916. Υπάρχει εικόνα της Παναγίας του 16ου αιώνα, ενώ από τις άλλες (και πολύ κατεστραμμένες) πολλές είναι του 17ου αιώνα. Η ωραία αυτή εκκλησία ανήκε σε μικρό μοναστήρι που διαλύθηκε κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η ιστορία του μοναστηριού είναι άγνωστη. Τα υπάρχοντα λίγα στοιχεία στα αρχεία της επισκοπής Πάφου μνημονεύουν περιουσιακά στοιχεία του μοναστηριού κατά το 1805 (λίγα χωράφια, 80 ελιές και διάφορα σκεύη) και κατά το 1866 (98 στρέμματα γης και 53 ελιές). Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (1788) αναφέρει απλώς το μοναστήρι της Σαλαμιούς, απαριθμώντας το μεταξύ εκείνων που διοικητικά ανήκαν στην επισκοπή της Πάφου.

 

Γύρω από την εκκλησία υπάρχουν ωραίοι δρύες οι οποίοι λέγεται ότι ανήκουν στην Παναγία και δεν μπορεί να τους κόψει κανένας. Διηγούνται ότι κάποτε ένας χωριανός πήρε τους δυο του γιους κι έκοψε ένα από τα δέντρα παρά τις προειδοποιήσεις της Παναγίας. Κατά την επιστροφή ξεπετάχτηκαν δυο φαρμακερά φίδια και σκότωσαν τον μεγάλο γιο, ενώ ο άλλος πέθανε μέσα σ' ένα χρόνο από μυστηριώδη αρρώστια.

 

Κατά τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα το μοναστήρι, γνωστό ως μοναστήρι της Παναγίας Σαλαμιώτισσας, αναπαλαιώθηκε, επιδιορθώθηκε και προστέθηκε μία πτέρυγα μοναστηριακών οικοδομημάτων στα βόρεια του ναού. Το μοναστήρι, που κάποτε ήταν αντρικό, επαναλειτούργησε ως γυναικείο, με την εγκατάσταση σ΄ αυτό αρχικά μιας μοναχής.

 

«Νεοφυτίδειος» κινηματογράφος

 

Η Σαλαμιού είναι από τα πρώτα χωριά της Κύπρου που απόκτησε σινεμά.  Ο «Νεοφυτίδειος» κινηματογράφος πρωτοξεκίνησε τη λειτουργία του στην κοινότητα της Σαλαμιούς το έτος 1962. Η κοινότητα την εποχή εκείνη έσφυζε από ζωή, αφού ο πληθυσμός της ήταν περίπου 1.000 άτομα. Ο άνθρωπος που συνέλαβε και υλοποίησε την ιδέα της δημιουργίας του κινηματογράφου ήταν ο  Νεόφυτος Περικλή.

 

Ο Νεόφυτος προχώρησε σε όλες τις εργασίες για τη διαμόρφωση του χώρου σε κινηματογράφο συνάπτοντας σημαντικά δάνεια για την εποχή. Κατόπιν αγόρασε την  ιταλικής προέλευσης μηχανή προβολής «cinemeccanica», καθώς και ηλεκτρική γεννήτρια αφού το χωριό δεν είχε πρόσβαση σε ηλεκτρισμό,  για να υλοποίησει την πρωτοπόρα για τα δεδομένα ιδέα του.

 Οι κάτοικοι της Σαλαμιούς και των γύρω χωριών αγκάλιασαν την προσπάθεια αυτή, που έδινε σε όλους μια κοινωνική και ψυχαγωγική διέξοδο. Αυτούς που σαγήνευσε όμως περισσότερο η έβδομη τέχνη ήταν τα νεαρά παιδιά, που εκστασιάζονταν να παρακολουθούν τις ταινίες και έζησαν φανταστικές εμπειρίες ανεξίτηλες μέσα στον χρόνο.

Η περίοδος που λειτούργησε ο κινηματογράφος, μέχρι και το 1967, συνέπεσε με τη χρυσή εποχή του ελληνικού κινηματογράφου. Πολλές από τις μεγάλες αυτές ταινίες προβλήθηκαν στον κινηματογράφο της Σαλαμιούς. Κάποιες από αυτές τις ταινίες ήταν: «Το νησί των Γενναίων», με τον Αλέκο Αλεξανδράκη και την Τζένη Καρέζη, «Έγλημα στο Κολωνάκι», με τον Ανδρέα Μπάρκουλη και τη Μάρω Κοντού, «Περιπλανόμενοι Ιουδαίοι» με τον Νίκο Σταυρίδη και Θανάση Βέγγο, «Λενιώ η βοσκοπούλα» με τον Νίκο Ξανθόπουλο και την Νέλλη Παπά.

 

Ο Αντρέας Κωσταντίνου ήταν ο πρώτος σινεματζής της Σαλαμιού. Διατηρούσε κουρείο στο χωριό όταν ο Νεόφυτος του πρότεινε να αναλάβει την δουλειά της προβολής των ταινιών. «Είχε έρθει ένας σινεματζής που τότε δούλευε στο σινεμά "Αττικόν" στην Πάφο και με έμαθε πώς να χειρίζομαι τις μηχανές και πως να γυρίζω τις ταινίες. Είχαμε προβολή 2 με 3 φορές την εβδομάδα. Κάθε φορά ήμασταν γεμάτοι. Είχε τόσο κόσμο που όσοι δεν χωρούσαν μέσα, σκαρφάλωναν στα δέντρα γύρω από το σινεμά .Κατέβαινε και κόσμος από τα γύρω χωριά, την Αρμίνου, τα Κελοκέδαρα, τα Τραχυπέδουλα. Θυμάμαι είχε πιτσιρίκια που πουλούσαν αυγά για να βγάλουν τα δύο σελίνια που ήταν το κόστος του εισιτηρίου. Η βραδιά ξεκινούσε πάντα με μουσική.Παίζαμε ελληνικούς δίσκους σε ένα πικάπ, ο ήχος ταξίδευε σε όλο το χωριό.Ήταν μαγική εποχή»

 

Δυστυχώς, οι οικονομικές δυσχέρειες δεν εξέλιπαν αλλά επιπρόσθετα κατά το τέλος του 1963 η προσέλευση  στον κινηματογράφο επηρεάστηκε αρνητικά εξαιτίας της ανώμαλης κατάστασης που δημιουργήθηκε στην Κύπρο και της έντασης στις σχέσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Αυτό είχε συμβεί λόγω του ότι η Σαλαμιού γειτόνευε με το τουρκοκυπριακό χωριό Άγιος Ιωάννης και ο κόσμος ένιωθε φόβο να κυκλοφορεί, ιδιαίτερα το βράδυ. Λόγω των επιπρόσθετων οικονομικών δυσκολιών που επισώρευσαν τα πιο πάνω γεγονότα, ο ιδιοκτήτης του κινηματογράφου υπέβαλε αίτημα στην κυβέρνηση, που του παραχώρησε μικρή οικονομική βοήθεια,  ως «τουρκόπληκτη επιχείρηση».

 

Βλέπε λήμμα: Διακοινοτικές ταραχές

 

Στην περίοδο από το 1964 μέχρι το 1967 οι προβολές στον κινηματογράφο μειώθηκαν σε αριθμό αλλά η λειτουργία του συνέχισε. Το 1967, με την έλευση του ηλεκτρισμού στη Σαλαμιού και τη διάδοση των τηλεοράσεων, η προσέλευση του κοινού στον κινηματογράφο περιορίστηκε περεταίρω καθιστώντας τη συνέχιση της λειτουργίας του ζημιογόνα. Έτσι ο κινηματογράφος,  τερμάτισε οριστικά τη λειτουργία του το 1967.

Ο κινηματογράφος παρέμεινε κλειστός για περίοδο 26 χρόνων. Το 1993 η οικογένεια  του  Νεόφυτου Περικλή θέλοντας να τιμήσει τον ιδρυτή του κινηματογράφου, σε συνεργασία με ομάδα Αποδήμων της κοινότητας,  οργάνωσαν μια προβολή ταινίας, που στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία, αφού γέμισε ασφυκτικά ο χώρος από τους θεατές. Από το 1993 μέχρι σήμερα ο «Νεοφυτίδειος» Κινηματογράφος Σαλαμιούς λειτουργεί σαν μία θερινή όαση για τους φίλους του κινηματογράφου.Την λειτουργεία του σήμερα έχει αναλάβει ο γιός του Νεόφυτου, Γιώργος Περικλέους ο οποίος θιοθλετησε και τον ρόλο του σινεματζή αφού έμαθε όλα τα τεχνικά για την προβολή των ταινιών.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Εφημερίδα Πολίτης, Ένα παλιό σινεμά στη Σαλαμιού, 20.7.2018