Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Σαβοΐα (Savoy ή και Savoie) είναι περιοχή της νοτιοανατολικής Γαλλίας, αποτελούμενη από τους νομούς της Σαβοΐας και της Άνω Σαβοΐας. Από την περιοχή αυτή πήρε την ονομασία του ο οίκος της Σαβοΐας, κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια κι αργότερα, που σχετίστηκε και προς την Κύπρο. Κατά παράδοσιν, ο οίκος της Σαβοΐας αρχίζει από τον Ουμβέρτο τον Λευκόχειρα, κόμητα της Μωριέννης, τον 11ο αιώνα. Το δουκάτο ανέπτυξε σχέσεις με την Κύπρο κατά τις περιόδους της Φραγκοκρατίας της Βενετοκρατίας ενώ διεκδικούσε την Κύπρο μετά την κατάληψη της από τους Οθωμανούς το 1571.

Το δουκάτο της Σαβοΐας ήταν φεουδαρχικό κράτος από τη σύστασή του, το 1416, έως το 1720. Περιελάμβανε περιοχές της Γαλλίας και της Ιταλίας, με πρωτεύουσα αρχικά το Σαμπερύ κι από το 1563 το Τουρίνο. Το Πεδεμόντιο αποτελούσε επίσης τμήμα του δουκάτου. Ευρισκόμενο μεταξύ Γαλλίας και Ιταλίας, το δουκάτο της Σαβοΐας ενεπλάκη σε πολέμους και γνώρισε πολλές καταστροφές τον 16ο και τον 17ο αιώνα. Το 1713 ο δούκας της Σαβοΐας Βίκτωρ Αμεδαίος Β΄ κέρδισε εδάφη της Γαλλίας και της Ιταλίας (Μομφερράτο και μέρος της ηγεμονίας του Μιλάνου καθώς και τη Σικελία) και πήρε τον τίτλο του βασιλιά της Σικελίας. Με συμφωνία του 1720 (Λονδίνο), στο δουκάτο παραχωρήθηκε η Σαρδηνία αντί της Σικελίας που του αφαιρέθηκε. Ιδρύθηκε έτσι το βασίλειο της Σαρδηνίας, απ’ όπου προήλθαν αργότερα βασιλιάδες ολόκληρης της ενωμένης Ιταλίας.

Η δυναστεία του οίκου της Σαβοΐας περιελάμβανε μια σειρά από κόμητες, από τον 11ο αιώνα μέχρι το 1416, στη συνέχεια δούκες, από το 1416 μέχρι το 1720, και κατόπιν βασιλιάδες της Σαρδηνίας, από το 1720 μέχρι το 1861, και της ενωμένης Ιταλίας, από το 1861 μέχρι το 1946.

Ιδιαίτερα σχετίστηκε προς την Κύπρο το δουκάτο της Σαβοΐας, κατά τα τέλη της περιόδου της Φραγκοκρατίας και η σχέση αυτή οφειλόταν σε γάμους μεταξύ μελών του οίκου της Σαβοΐας και μελών του βασιλικού οίκου των Λουζινιανών της Κύπρου. Συγκεκριμένα η Άννα Λουζινιανή παντρεύτηκε δούκα της Σαβοΐας. Η Άννα αυτή ήταν κόρη του βασιλιά της Κύπρου Ιανού (1398-1432) και αδελφή του βασιλιά της Κύπρου Ιωάννη Β΄ (1432-1458). Με τον γάμο της αυτό η Άννα έγινε δούκισσα της Σαβοΐας. Γιος της ήταν ο Λουδοβίκος της Σαβοΐας τον οποίο παντρεύτηκε η Καρλόττα Λουζινιανή (ήταν ο δεύτερος σύζυγός της), βασίλισσα της Κύπρου (1458-1460). Η Καρλόττα ήταν κόρη του βασιλιά Ιωάννη Β΄, συνεπώς ο σύζυγός της Λουδοβίκος της Σαβοΐας ήταν και πρώτος της ξάδελφος.

Ωστόσο σχέσεις μελών του οίκου της Σαβοΐας με το μεσαιωνικό βασίλειο της Κύπρου αναφέρονται και πιο πριν. Συγκεκριμένα ο κόμης της Σαβοΐας Αμεδαίος ΣΤ΄ (1343-1383) σχετιζόταν με τον βασιλιά της Κύπρου Πέτρο Α΄ (1359-1369). Ήταν μάλιστα μεταξύ των ηγεμόνων της Δύσης που εντυπωσιάστηκαν από τις στρατιωτικές επιτυχίες του βασιλιά της Κύπρου (ιδίως μετά την κατάληψη της Αλεξάνδρειας το 1365) και προθυμοποιήθηκαν να τον ενισχύσουν στρατιωτικά. Ὁμοίως καί ὁ κούντης τῆς Ἀσαβογίας, γράφει ο Λεόντιος Μαχαιράς, ὁ ποῖος ἔμελλε νἄρτῃ μέ πολλά φουσάτα... (Χρονικόν, παρ. 175). Τελικά αυτός δεν ήλθε, γιατί οι Βενετοί που είχαν εμπορικά συμφέροντα με την Ανατολή απεθάρρυναν νέες πολεμικές ενέργειες των δυτικών στην περιοχή αυτή. Ο βασιλιάς Πέτρος έστειλε μάλιστα εκπροσώπους του που συνάντησαν τον Αμεδαίο στην Κωνσταντινούπολη (όπου ενίσχυσε στρατιωτικά τους Βυζαντινούς), ζητώντας του να έλθει στην Κύπρο, όπως είχε υποσχεθεί, και να συμμετάσχει σε νέες επιχειρήσεις κατά των Μωαμεθανών. Αυτός απάντησε πως είχε ξεγελαστεί από τους Βενετούς που τον εμπόδισαν να έλθει (Μαχαιράς, Χρονικόν, παρ. 186).

Ωστόσο φαίνεται ότι ο Αμεδαίος της Σαβοΐας έστειλε κάποια στρατιωτική ενίσχυση στον βασιλιά της Κύπρου, υπό την αρχηγία του γιου του, λίγο πιο πριν (στα 1361). Ο Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 119) αναφέρει συμμετοχή τοῦ υἱοῦ τοῦ κούντη τῆς Σαβόγιας στον στόλο του βασιλιά Πέτρου που έδρασε με επιτυχία στη Μικρά Ασία.

Τις σχέσεις μεταξύ Κύπρου και Σαβοΐας έκαμε στενότερες η Καρλόττα, με τον δεύτερο γάμο της. Η μητέρα της, η δυναμική Ελληνίδα βασίλισσα της Κύπρου Ελένη Παλαιολογίνα, μέχρι την ημέρα του θανάτου της εξόρκιζε την Καρλόττα να μη παντρευτεί τον πρώτο της ξάδελφο Λουδοβίκο της Σαβοΐας. Μετά τον θάνατο της Ελένης (στις 11.4.1458), η Καρλόττα παντρεύτηκε τον Λουδοβίκο. Μετά τον θάνατο και του πατέρα της Ιωάννη (στις 26.7.1458), η Καρλόττα έγινε βασίλισσα της Κύπρου και φυσικά ο σύζυγός της (που τον παντρεύτηκε υστερότερα, το 1459) έγινε βασιλιάς της Κύπρου.

Άντρας με μέτριες ικανότητες και ασθενική κράση, δεν μπόρεσε να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στην Καρλόττα κατά τη διάρκεια της διαμάχης της προς τον διεκδικητή του θρόνου της Κύπρου κι ετεροθαλή αδελφό της Ιάκωβο Β΄. Μαζί με τη βασίλισσα, ο βασιλικός αυτός σύζυγος κατέφυγε στην ισχυρά οχυρωμένη Κερύνεια, κι απ' εκεί διέφυγαν στη Δύση, εγκαταλείποντας οριστικά το βασίλειο της Κύπρου που το κέρδισε ο Ιάκωβος Β΄.

Ζώντας πλέον στην Ευρώπη, η Καρλόττα δεν παραιτήθηκε των δικαιωμάτων της επί του θρόνου της Κύπρου. Μάλιστα πιθανόν να οφείλετο σε πιέσεις του οίκου της Σαβοΐας η άρνηση του πάπα να αναγνωρίσει τον Ιάκωβο Β΄ ως βασιλιά της Κύπρου.

Τα δικαιώματα της Κύπρου

Δυο χρόνια πριν από τον θάνατό της, δηλαδή το 1485, η Καρλόττα κληροδότησε τα δικαιώματά της επί του θρόνου της Κύπρου στον οίκο της Σαβοΐας. Κατά τη διάρκεια της κατοχής της Κύπρου από τους Βενετούς (1489-1570) ο οίκος της Σαβοΐας δεν ήταν σε θέση να διεκδικήσει αποτελεσματικά την Κύπρο από την πανίσχυρη Βενετία. Ωστόσο μετά την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους, το κληροδότημα της Καρλόττας προς τον οίκο της Σαβοΐας ήταν εκείνο που ώθησε επανειλημμένα τους Κυπρίους να απευθυνθούν με εκκλήσεις τους και επιστολές και ικεσίες προς τον οίκο της Σαβοΐας, αιτούμενοι την εκδίωξη των Τούρκων από το νησί και υπαγωγή του στο δουκάτο της Σαβοΐας. Έγιναν μάλιστα, σε μερικές περιπτώσεις, και συζητήσεις σε υψηλά επίπεδα και διαβουλεύσεις και εκπονήσεις σχεδίων για ενδεχόμενη στρατιωτική δράση της Σαβοΐας στην Κύπρο, Για τις εκκλήσεις των Κυπρίων προς τον οίκο της Σαβοΐας και τα σχέδια για απαλλαγή της Κύπρου από τον τουρκικό ζυγό, δεν θα κάνουμε εδώ λεπτομερή αναφορά γιατί εκτίθενται σε άλλα λήμματα. Ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης μπορεί να βρει λεπτομέρειες στα λήμματα: Ζεμπετός Βίκτωρ (ηγέτης επαναστατικού κινήματος κατά των Τούρκων στην Κύπρο, το 1606 κ.ε., με γνώση του δούκα της Σαβοΐας)˙ Βίκτωρ Αμεδαίος Α΄ (δούκας της Σαβοΐας που αναμείχθηκε στα κυπριακά πράγματα το 1632-1633)˙ Βιλλ μαρκήσιος ντε (Γάλλος στρατηγός στον οποίο ανετέθη η αρχηγία στρατευμάτων της Σαβοΐας το 1670/71, με προοπτική την κατάληψη της Κύπρου, επιχείρηση που δεν πραγματοποιήθηκε)˙ Νικηφόρος αρχιεπίσκοπος (έκκλησή του προς τον δούκα της Σαβοΐας Κάρολο Β΄ το 1668 για απελευθέρωση της Κύπρου)· Κάρολος Εμμανουήλ Α΄ (δούκας της Σαβοΐας από το 1580 έως το 1630, που ενδιαφέρθηκε για την Κύπρο και δοκίμασε ν’ αναλάβει την απελευθέρωσή της)˙ Ακκίδας Φραγκίσκος (απεσταλμένος του δούκα της Σαβοΐας στην Κύπρο το 1600)˙ Χριστόδουλος αρχιεπίσκοπος (έκκλησή του προς τον δούκα της Σαβοΐας για απελευθέρωση της Κύπρου το 1609)˙ Μέμμο Μάρκος (προσπάθεια απελευθέρωσης της Κύπρου, χωρίς όμως τελικά να πεισθεί η Σαβοΐα για παροχή βοήθειας)˙ Βενιαμίν αρχιεπίσκοπος (συνεννοήσεις του με τον οίκο της Σαβοΐας για απελευθέρωση της Κύπρου) και Κλαύδιος Τσέκης.

Γενικότερα, σημειώνουμε ότι λίγο μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς (1570-71), ο οίκος της Σαβοΐας προσπάθησε να διεκδικήσει τα επί της Κύπρου δικαιώματά του με πολιτικές, βασικά, ενέργειες. Με πρέσβη, που εστάλη στην Κωνσταντινούπολη, προσπάθησε να πείσει τον σουλτάνο Σελίμ Β΄ να αποδώσει την Κύπρο στο δουκάτο της Σαβοΐας, το οποίο εμφανιζόταν πρόθυμο να καταβάλλει φόρους. Φυσικά η προσπάθεια απέτυχε. Στη συνέχεια το δουκάτο της Σαβοΐας είχε υποκινήσει επαναστατικά κινήματα στην Κύπρο, τον 16ο αιώνα, που πνίγηκαν στο αίμα. Οι μετέπειτα ενέργειες γι’ απελευθέρωση της Κύπρου δεν έφθασαν ποτέ στο στάδιο της υλοποίησής τους, παρά την αναμονή και τις ελπίδες των Ελλήνων της Κύπρου.

Πηγή: 

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια