Σάββας άγιος, Λευκωσία

Image

Η εκκλησία του Αγίου Σάββα, σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό, ανήκε παλαιότερα στο πατριαρχείο Ιεροσολύμων. Κατά τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό ανακαινίσθηκε εκ βάθρων το 1781 επί αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου. Σε πλάκα όμως εντοιχισμένη στον νότιο τοίχο της εκκλησίας αναφέρεται ότι κτίσθηκε το 1851 επί αρχιεπισκόπου Κυρίλλου Α΄, με δαπάνη των ενοριτών. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται να υπάρχει αντίφαση ανάμεσα στα λεγόμενα του αρχιμανδρίτη Κυπριανού και στη κτιτορική επιγραφή. Στην πραγματικότητα φαίνεται ότι το 1781 ανακαινίσθηκε η παλαιότερη εκκλησία του Αγίου Σάββα, ενώ το 1851 προστέθηκε το νότιο κλίτος και η εκκλησία έγινε δίκλιτη, όπως ο Άγιος Κασσιανός. Η ανακαίνιση όμως της εκκλησίας το 1781 δεν ήταν η πρώτη. Προηγουμένως είχε γίνει ανακαίνιση της εκκλησίας το 1608, όπως αναφέρει μακρά επιγραφή σε ξύλινη πινακίδα στην οποία εικονίζεται ο επίτροπος της εκκλησίας Δημήτριος που δαπάνησε για την ανακαίνιση. Αναμφίβολα λοιπόν υπήρχε στη θέση της σημερινής εκκλησίας παλαιότερη εκκλησία, πιθανότατα των χρόνων της Φραγκοκρατίας, η οποία ανακαινίσθηκε δυο φορές (το 1608 και το 1781), και επεκτάθηκε με την προσθήκη του νότιου κλίτους το 1851. Οι ριζικές αλλαγές που έγιναν στην αρχική εκκλησία δεν επιτρέπουν την αναγνώριση του τύπου στον οποίο ανήκε. Πιθανόν η αρχική εκκλησία να ήταν μονόκλιτη, καμαροσκέπαστη. Το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο της εκκλησίας κατασκευάσθηκε το 1801. Το 1870 το εικονοστάσιο επεκτάθηκε ώστε να χωρίσει το ανατολικό τμήμα του νότιου κλίτους από το υπόλοιπο τμήμα του ναού και να δημιουργηθεί νέο ιερό βήμα.

 

Στην εκκλησία φυλάσσεται σταυρός παλαιού εικονοστασίου, έργο του Παύλου ιερογράφου, του έτους 1659. Το πιο σημαντικό όμως κειμήλιο της εκκλησίας είναι το χρυσό Άγιο Ποτήριο που χρονολογείται στα 1596. Είναι το πιο σημαντικό Άγιο Ποτήριο και το πιο παλαιό που σώζεται στην Κύπρο. Το Άγιο Ποτήριο βαίνει σε εξάπλευρη βάση στην οποία εικονίζονται η Δέηση (Χριστός επί Θρόνου, Θεοτόκος, Πρόδρομος), ο άγιος Μάμας καβαλλάρης σε λιοντάρι, ο δωρητής ηγούμενος της μονής του Αγίου Μάμα Παύλος και ίσως ο χρυσοχόος που το κατασκεύασε, κάποιος Πασχάλης. Ακολουθούν εξάπλευρο στήριγμα και σφαίρα, στον ισημερινό της οποίας υπάρχει η αναθηματική επιγραφή και μέσα σε μετάλλια (ανά έξι στο πάνω και το κάτω ημισφαίριο) οι δώδεκα απόστολοι. Το καθ’ αυτό Ποτήριο στηρίζεται στη σφαίρα μέσω εξάπλευρου στηρίγματος και στη βάση μέσω δύο δρακόντων. Το Ποτήριο διακοσμείται εξωτερικά με κάλυκα άνθους χαμηλά και με τέσσερις σκηνές, την Αποκαθήλωση, την εις Άδου Κάθοδον, την Ανάσταση (δυτικού τύπου) και την Ύψωση. Στα χείλη του Ποτηρίου αναγράφεται: Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες, τοῦτο ἐστί τό αἷμά μου.