Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Διάσημος ναύαρχος του Οθωμανικού στόλου κατά τον 16ο αιώνα, και επίσης ποιητής, συγγραφέας, γεωγράφος και χαρτογράφος. Γνωστότατος σήμερα λόγω του εξής γεγονότος: ένας από τους διαφόρους χάρτες του, σχεδιασμένος (ή κατά μία από τις θεωρίες, αντιγραμμένος, άγνωστο από πού) κατά το 1528, δεν ταυτιζόταν με κανένα γεωγραφικό μέρος του κόσμου και δεν ταυτιζόταν με καμιά χώρα, μέχρις ότου πρόσφατα, χάρις στην εξέλιξη της τεχνολογίας, απεδείχθη τούτο· ότι ο χάρτης αποδίδει με ακρίβεια ακτές της Αμερικής, μέχρι τη Γροιλανδία αλλά και πολύ πιο νότια, μέχρι την Ανταρκτική, που όμως είναι σχεδιασμένη στο σχήμα που έχει χωρίς το τεράστιο στρώμα πάγων που την καλύπτει. Παραμένει ανεξήγητο το πώς είχε γίνει αυτός ο χάρτης σε μία εποχή κατά την οποία δεν υπήρχε ούτε η γνώση ούτε η δυνατότητα για κάτι τέτοιο.

Ο Μουχαντίν Πιρί Ρεΐς (το «Ρεΐς ή και «Ρεΐζ», αν και κατέληξε ως όνομα, στην πραγματικότητα ήταν τίτλος και η λέξη σήμαινε «ναύαρχος») γεννήθηκε στην Καλλίπολη της Θράκης περί το 1470 και πέθανε το 1554. Παιδί ακόμη, ετέθη υπό τη φροντίδα του θείου του, πλοιάρχου Κεμάλ, γνωστού θαλασσοπόρου και σημαντικού αντιπάλου στη Μεσόγειο των Βενετών και άλλων Ευρωπαίων. Αφού ο μικρός Μουχαντίν Πιρί μαθήτευσε για επτά χρόνια κοντά σε αξιόλογους δασκάλους, ο θείος του τον πήρε μαζί του στη θάλασσα. Για πολλά χρόνια στη συνέχεια, ο Μουχαντίν Πιρί έδρασε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, μάλιστα από το 1499 ενταγμένος στον στόλο του σουλτάνου. Οι παρατηρήσεις, οι μετρήσεις και οι πληροφορίες που συγκέντρωσε από παντού, απετέλεσαν το υλικό για τη συγγραφή του Kitabi Bahriyye (=«Βιβλίο της Ναυσιπλοίας»), σημαντικό ναυτικό έργο και βοήθημα των ναυτιλλομένων. Ο Μουχαντίν Πιρί σχεδίασε επίσης διάφορους χάρτες για λογαριασμό κυρίως του σουλτάνου Σελίμ Α' Γιαβούζ. Μεταξύ αυτών, είναι και χάρτης της Κύπρου, τον οποίο και παραθέτουμε. Πήρε επίσης μέρος σε εκστρατείες κατά της Αιγύπτου και της Ρόδου, έδρασε στην Ισπανία, στα βόρεια (μεσογειακά) παράλια της Αφρικής, στην περιοχή της Κύπρου (που κατεχόταν τότε από τη Βενετία) και αλλού.

Στο Βιβλίο της Ναυσιπλοΐας του Μουχαντίν Πιρί Ρεΐς, περιλαμβάνεται μεταξύ πολλών άλλων και σύντομη περιγραφή της Κύπρου, βασικά από παρατηρήσεις και μετρήσεις του ιδίου από τη θάλασσα. Πιθανότατα ο Μουχαντίν Πιρί δεν επεσκέφθη ποτέ την Κύπρο, αλλά παρέπλευσε τις ακτές της, ίσως όχι μόνο μια φορά. Αφού ο συγγραφέας δίνει μερικές γενικές περί Κύπρου πληροφορίες (έκταση, θέση, καλλιέργειες, προϊόντα κλπ.), αφιερώνει στη συνέχεια το κείμενό του στην περιγραφή των παραλίων του νησιού και δίνει έμφαση στους παράκτιους οικισμούς, στα ακρωτήρια, στους κόλπους και στα λιμάνια, καθώς και στα μέρη που είναι κατάλληλα για προσέγγιση καραβιών. Ξεκινά την περιγραφή του από τη βόρεια ακτή (Κερύνεια) προς τον Ακάμα, την Πάφο, τη Λεμεσό, τη Λάρνακα, την Αμμόχωστο, μέχρι και το ακρωτήριο του Αποστόλου Ανδρέα.

Στο περί Κύπρου κείμενό του, ο Μουχαντίν Πιρί χρησιμοποιεί ελάχιστες ξενικές ονομασίες για τα διάφορα τοπωνύμια, ενώ για τα πιο πολλά χρησιμοποιεί τις ελληνικές τους ονομασίες. Όπως για παράδειγμα: Πεντιγιέ (=Πεντάγυια), Σάντο Φάνο (=Άγιος Επιφάνιος, το ακρωτήριο του Ακάμα), Μπάφε (=Πάφος), Ρισόρι (=Πισσούρι), Λεμέσο (=Λεμεσός), Βασίλο Πότιμο (=Βασιλοπόταμος), Άγια Τενάσιο (=Άγιος Αθανάσιος), Σαν Αντέριγε (=Άγιος Ανδρέας) κλπ.

Σε αρκετές περιπτώσεις ο Μουχαντίν Πιρί δίνει και αποστάσεις μεταξύ διαφόρων περιοχών της Κύπρου, θαλάσσια βάθη σε κόλπους και αγκυροβόλια, μέρη όπου υπάρχει πόσιμο νερό και άλλες πληροφορίες που θα ενδιέφεραν τους ναυτιλλομένους. Δεν θα ήταν απίθανο να θεωρήσουμε ότι οι περί Κύπρου πληροφορίες του Μουχαντίν Πιρί χρησιμοποιήθηκαν και από τους Οθωμανούς που εισέβαλαν στην Κύπρο το 1570, δηλαδή 16 μόνο χρόνια μετά τον θάνατο του ναυάρχου αυτού.

Ο Πίρι Ρέις σε ηλικία 90 ετών αποκεφαλίστηκε το 1553 όταν αρνήθηκε να βοηθήσει τον βαλή της Μπάσρα σε ναυτική επιχείρηση εναντίον των Πορτογάλων που είχαν καταλάβει το βόρειο Περσικό Κόλπο.

Το όνομα του Πίρι Ρέις φέρουν σήμερα πολλά ερευνητικά και πολεμικά πλοία της Τουρκίας καθώς και υποβρύχια.

Ελληνικής καταγωγής;

Σύμφωνα με πηγές της περιόδου εκείνης, οι γονείς του ήταν χριστιανοί και κατά πάσα πιθανότητα Έλληνες. Κατά πολλούς ιστορικούς, το όνομα Πίρι προέρχεται από το Πύρρος. Μεταγενέστερες πηγές από τούρκικα αρχεία, οι οποίες ελέγχονται για την αξιοπιστία τους, θέλουν τον Πίρι να έχει γεννηθεί στα βάθη της Ανατολίας, στο Καραμάν. Μια περιοχή που η κοντινότερη ακτή απέχει τρεις μέρες δρόμο με το άλογο. Με ελληνικές ρίζες καταγράφονται και άλλοι ναύαρχοι όπως ο «Καπουδάν Πασά», ο Πίρι Ρέις αλλά και ο Μπαρμπαρόσα. Ειδικά ο Μπαρμπαρόσα είναι ιστορικά τεκμηριωμένο πως ήταν γιος κάποιας Μυτιληνιάς χριστιανής με το όνομα Κατερίνα και του Έλληνα γενιτσάρου – κατά άλλους σπάχη – Γιακούμπ (Ιάκωβος) Αγά. Ο Πίρι Ρέις πιστεύεται ότι είχε ελληνικές ρίζες. Σύμφωνα με αυτήν την εκδοχή η μητέρα του ήταν από τη Μυτιλήνη και το όνομά του πριν το αλλάξει ήταν Πύρρος.  Ο πατέρας του μικρού Πύρρου, βλέποντας ότι δεν υπήρχε μέλλον για τον έφηβο γιο του, στο ψαροχώρι της Καλλίπολης, τον έθεσε υπό την προστασία του ξαδέρφου του, γνωστού κουρσάρου της εποχής Κεμάλ Ρέις. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήταν η μοναδική αυτοκρατορία στην Ιστορία στην οποία κάποιος, ακόμη και ο πλέον ταπεινός, μπορούσε να ανέλθει στα υψηλότερα αξιώματα του κράτους εάν το άξιζε. Τουλάχιστον μέχρι την εποχή του Σουλεϊμάν. Ο τίτλος «δούλος του Σουλτάνου» δεν περιείχε την έννοια του «σκλάβου», όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η άνοδος κρινόταν από τα προσόντα και όχι από το αίμα και τη γενιά. Στην Αγγλική ή τη Γαλλική Αυτοκρατορία, ο γιος ενός δούκα ή πρίγκιπα θα ήταν δούκας ή πρίγκιπας και ό,τι και να συμβεί ο τίτλος του πατέρα του θα τον έστελνε στα υψηλά κλιμάκια. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία όλοι μπορούσαν να διεκδικήσουν τα πάντα, εκτός φυσικά από τον τίτλο του Σουλτάνου. Αυτόν τον διεκδικούσαν οι πρωτότοκοι που μέσα τους έτρεχε το αίμα του Οθμάν....

Πηγές:

• Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
• Μηχανή του Χρόνου