Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ριζοκάρπασο- Rizokarpaso. Χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, στη γεωγραφική περιφέρεια της Καρπασίας, περί τα 85 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Αμμοχώστου. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου. Είναι το μεγαλύτερο σε διοικητική έκταση χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου (15.200 εκτάρια) και το μεγαλύτερο σε πληθυσμό χωριό της Καρπασίας (2.626 άτομα το 1973). Η διοικητική έκταση του Ριζοκαρπάσου εκτείνεται από το δάσος Καρπασίας στα δυτικά μέχρι το ακρωτήρι του Αποστόλου Ανδρέα στα ανατολικά.

Βλέπε λήμμα: Αποστόλου Ανδρέα ακρωτήρι

Το χωριό είναι κτισμένο σε μέσο υψόμετρο 130 μέτρων. Από μορφολογικής απόψεως, το τοπίο του χαρακτηρίζεται από μια εναλλαγή λόφων, πλαγιών, χαμηλών οροπεδίων και μικρών λεκανοπεδίων. Γενικά το υψόμετρο αυξάνεται σταδιακά από τη θάλασσα προς το εσωτερικό, τόσο από τη βόρεια όσο και από τη νότια πλευρά. Οι ψηλότεροι λόφοι στην περιοχή του χωριού είναι το Θερκό Βουνό (284 μέτρα) και ο Προφήτης Δανιήλ (241 μέτρα) που βρίσκονται στα νοτιοδυτικά του οικισμού. Από τα διάφορα υψώματα πηγάζουν αρκετά μικρά ρυάκια που χύνονται είτε στη βόρεια, είτε στη νότια, είτε στην ανατολική θαλάσσια περιοχή του Ριζοκαρπάσου. Οι κοιλάδες των ρυακιών είναι ξερές ή διατηρούν νερό στην κοίτη τους μόνο τους πολύ βροχερούς μήνες του χρόνου.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού απαντάται μια μεγάλη ποικιλία αποθέσεων, οι κυριότερες από τις οποίες είναι οι προσχώσεις των αναβαθμίδων, ο φλύσχης της Κυθρέας, οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι), οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες), οι αποθέσεις του σχηματισμού Λαπήθου (σειρά πελαγικών κιμωλιών, μαργών και ασβεστόλιθων με παρεμβολές πίλλοου λαβών και ρεολίθων) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ξερορεντζίνες, τέρρα ρόζα, καφκάλλες και αιολικά ή ανεμογενή εδάφη.

Το Ριζοκάρπασον δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 550 χιλιοστόμετρα. Τα κυριότερα προϊόντα του, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, ήταν ο καπνός, τα σιτηρά, οι ελιές και οι χαρουπιές. Το Ριζοκάρπασον, πριν από την τουρκική εισβολή, ήταν ένα από τα κυριότερα καπνοπαραγωγικά χωριά της Καρπασίας και συγκέντρωνε το ένα τρίτο περίπου της παραγωγής της σε καπνό. Υπήρχαν επίσης αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις που καταλαμβάνονταν από άγρια φυσική βλάστηση, κυρίως αόρατους, σχινιές, μαζιές, σπαλαθκιές, αγριοελιές και αγριοτερατσιές. Μεγάλο μέρος της διοικητικής έκτασης του χωριού καταλαμβάνεται από τα κρατικά δάση Καντάρα, Κουκκουμάς, Δαφνώντα, Μελισάκρος, Ελεούσα, Χαλαστά, Βούκρανος, Πύλα, Τηγάνια, Σαρακηνόβουνος και Απόστολος Ανδρέας.

Αρκετά ανεπτυγμένη, πριν από την εισβολή, ήταν και η κτηνοτροφία στο χωριό. Ο αριθμός των προβάτων και των βοδιών ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος της επαρχίας Αμμοχώστου μετά το χωριό Λύση και ο αριθμός των κατοίκων ο δεύτερος μεγαλύτερος μετά το χωριό Σίντα.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, το Ριζοκάρπασον συνδέεται στα βορειοανατολικά με το μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα (περί τα 23 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Γιαλούσα (περί τα 21 χμ.). Συνδέεται επίσης με σκυρόστρωτο δρόμο στα νοτιοδυτικά με το χωριό Γαληνόπωρνη (περί τα 14 χμ.).

Το Ριζοκάρπασον γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Στην απογραφή του 1946 περιλαμβάνονται και οι ένοικοι του μοναστηριού του Αποστόλου Ανδρέα. Σύμφωνα με τις επίσημες απογραφές πληθυσμού των ετών 1881, 1891, 1911, 1921, 1931 και 1946, το Ριζοκάρπασο ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος σε πληθυσμό οικισμός της επαρχίας Αμμοχώστου μετά την πόλη της Αμμοχώστου. Μετά το 1946 το χωριό γνώρισε πληθυσμιακή μείωση εξαιτίας κυρίως της αστυφιλίας που άρχισε να αναπτύσσεται. Με βάση την απογραφή πληθυσμού του 1960 το Ριζοκάρπασον ήταν ο τέταρτος μεγαλύτερος σε πληθυσμό οικισμός της επαρχίας Αμμοχώστου μετά την πόλη της Αμμοχώστου και τα χωριά Λύση και Παραλίμνι, ενώ το 1973 ήταν ο έβδομος σε πληθυσμό οικισμός της επαρχίας του μετά την πόλη της Αμμοχώστου και τα χωριά Παραλίμνι, Λύση, Δερύνεια, Βατιλή και Άσσια.

Δανδελωτές ακτές

Οι ακτές του Ριζοκαρπάσου είναι δανδελωτές και χαρακτηρίζονται από εντυπωσιακά ακρωτήρια, άκρα, γραφικούς όρμους, νησάκια βραχώδη και αμμουδερά ακρογιάλια. Στα βορειοανατολικά του χωριού και μέσα στα διοικητικά του όρια βρίσκεται το μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα, ένα από τα πιο φημισμένα μοναστήρια στην Κύπρο. Περί τα 4,5 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του μοναστηριού βρίσκεται το ακρωτήρι του Αποστόλου Ανδρέα, απέναντι από τα νησιά Κλείδες. Το ακρωτήρι αυτό, που είναι το πιο εντυπωσιακό ακρωτήρι της Κύπρου, οφείλει τη δημιουργία του αφενός μεν στο αντίκλινο του Πενταδάκτυλου που συνεχίζεται σ' όλη τη χερσόνησο της Καρπασίας μέχρι τον Απόστολο Ανδρέα και αφετέρου στα σκληρά και ανθεκτικά πετρώματα του ασβεστολιθικού ψαμμίτη που το περιβάλλουν. Εξάλλου στα νότια του Ριζοκαρπάσου βρίσκεται ο όρμος Λιμανουρίου, στα δυτικά του ο όρμος Ροννά και στα βορειοανατολικά του οι όρμοι Εξάρχου και Νάγκωμης. Πολύ κοντά στα νοτιοδυτικά του μοναστηριού του Αποστόλου Ανδρέα βρίσκεται το άκρον Γαλουνόπετρας, στο δυτικό άκρο του όρμου Νάγκωμης βρίσκεται το άκρον Τζίλες και στα δυτικά του ακρωτηρίου Αποστόλου Ανδρέα το άκρον Πρώτη. Εξάλλου πολύ κοντά στις ακτές του Ριζοκαρπάσου βρίσκονται πολλά νησάκια, τα κυριότερα από τα οποία είναι οι Κλείδες, η Λευκόνησος, ο Γλάρος, τα Κορδύλια και το Άσπρο.

Τουριστική ανάπτυξη πριν το 1974

Το Ριζοκάρπασον άρχισε, πριν από   την τουρκική εισβολή του 1974, να προσελκύει το ενδιαφέρον για τουριστική ανάπτυξη. Το 1973 λειτουργούσε μια μικρή ξενοδοχειακή μονάδα με 12 κλίνες ενώ υπήρχαν σχέδια για ανέγερση νέων μεγαλύτερων μονάδων στην παραθαλάσσια περιοχή του. Οι προοπτικές για περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη του χωριού ήταν μεγάλες, αφού διέθετε γραφικά ακρογιάλια με ωραίες αμμουδιές, πλούσια φυσική βλάστηση, αρκετούς αρχαιολογικούς χώρους και θαυμάσιο κλίμα. Εξάλλου το μοναστήρι του Αποστόλου Ανδρέα, ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα, καθώς και άλλες ιστορικές εκκλησίες, όπως ο  Άγιος Φίλων, η Παναγία Αφέντρικα και η Παναγία Ελεούσα αποτελούσαν πρόσθετους λόγους για λαμπρή τουριστική ανάπτυξη που εμποδίστηκε με την τουρκική εισβολή και κατοχή.

Βλέπε λήμματα: Φίλωνας άγιος,  Παναγία Αφέντρικα και Παναγία Ελεούσα

Στα κατεχόμενα ακρογιάλια του Ριζοκαρπάσου υπάρχουν αρκετές αμμουδιές, μερικές από τις οποίες βρίσκονται σε πολύ όμορφες τοποθεσίες. Οι κυριότερες από αυτές είναι οι αμμουδιές στις τοποθεσίες Άγιος Φίλων, Όρμος Ροννά, Λευκόνησος, Μωρά Ψάρια, Απόστολος Ανδρέας, Παχύαμμος και Κουκκουμάς. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή, σε έκταση και ομορφιά, είναι η αμμουδιά του Παχύαμμου που βρίσκεται μεταξύ του άκρου Γαλουνόπετρας και του όρμου Νάγκωμης και έχει μήκος 4 περίπου χιλιομέτρων.

Αλιευτικό καταφύγιο

Το πολύ μεγάλο μήκος των ακτών της περιοχής του Ριζοκαρπάσου (75 περίπου χιλιόμετρα) βοήθησε στην ανάπτυξη της αλιείας. Πριν από την τουρκική εισβολή του 1974 λειτουργούσαν στην περιοχή του αλιευτικά καταφύγια στην τοποθεσία Χελώνες, στα νοτιοανατολικά του χωριού, και στον  Άγιο Φίλωνα στα βόρειά του. Το αλιευτικό καταφύγιο στις Χελώνες φιλοξενούσε το 1974 οκτώ ψαρόβαρκες και το αλιευτικό καταφύγιο στον  Άγιο Φίλωνα πέντε ψαρόβαρκες.

Λαϊκή αρχιτεκτονική

Το Ριζοκάρπασον είναι αρκετά αραιοκτισμένος οικισμός και διατηρεί, ως ένα μεγάλο βαθμό, την παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική του. Μάλιστα πολλά σπίτια του χωριού είχαν χαρακτηριστεί (πριν από το 1974) από το Τμήμα Αρχαιοτήτων ως προστατευόμενα ωραία δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής. 

Από το Ριζοκάρπασον καταγόταν ο συγγραφέας Γιάννης Σταυρινός Οικονομίδης. Από το ίδιο χωριό κατάγονταν και οι ήρωες του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959 Πετράκης Γιάλλουρος, Σταύρος Ζαχαρία και Παναγιώτης Κάσπης.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια