Ραψομάτης δούκας
Βυζαντινός δούκας (κυβερνήτης) της Κύπρου κατά τα τέλη του 11ου αιώνα, οπότε ηγήθηκε εξεγέρσεως στην Κύπρο, την οποία υποκίνησε ο ίδιος, με σκοπό την απόσχιση κι ανεξαρτητοποίηση του νησιού από τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Το κίνημα του δούκα Ραψομάτη ήταν το δεύτερο που συνέβη κατά τον 11ο αιώνα ύστερα από το κίνημα του Θεοφίλου Ερωτικού* το 1042. Το κίνημα του Ραψομάτη (1092) έγινε παράλληλα και προφανώς ύστερα από συνεννόηση, προς παρόμοιο αποσχιστικό κίνημα του Βυζαντινού δούκα της Κρήτης Καρύκη και με ταυτόχρονη δράση του εμίρη της Σμύρνης Τζαχά που λεηλατούσε νησιά του Αιγαίου κι άλλα μέρη της αυτοκρατορίας.
Ο τότε αυτοκράτορας Αλέξιος Α' Κομνηνός έστειλε κατά των κινηματιών τον γαμβρό του κι αρχιναύαρχο Ιωάννη Δούκα, με αρχηγό των στρατιωτικών του δυνάμεων τον Μανουήλ Βουτουμίτη. Τα κινήματα, τόσο στην Κρήτη όσο και στην Κύπρο, κατεστάλησαν. Στην Κύπρο ο Ραψομάτης προσπάθησε αρχικά ν' αντισταθεί στις αυτοκρατορικές δυνάμεις, όμως απέτυχε και συνελήφθη στο Σταυροβούνι όπου είχε καταφύγει.
Λεπτομερέστερα για το κίνημα του Ραψομάτη, τα αίτια και την καταστολή βλέπε στα λήμματα Δούκας Ιωάννης, Βουτουμίτης Μανουήλ και Βυζάντιο και Κύπρος. Πρβλ. και λήμμα Καλλιπάριος.