Αγριολούλουδα

Ονομάζονται όλα τα αυτοφυή και ανθοφόρα φυτά σε φυσική κατάσταση (δηλαδή που δεν καλλιεργούνται) κι απαντώνται σε αγρούς, κάμπους, δάση και βουνά. Αγριολούλουδα ονομάζονται επίσης τα άνθη των φυτών αυτών.

Η Κύπρος έχει μια μεγάλη ποικιλία ωραίων αγριολούλουδων, που τα περισσότερα φυτρώνουν κι ανθίζουν το τέλος του χειμώνα και την άνοιξη. Την εποχή αυτή, μερικά είδη αγριολούλουδων φυτρώνουν σε τόσο μεγάλους αριθμούς σε μερικά πεδινά μέρη, ώστε προσφέρουν ένα όργιο χρωμάτων. Στην Κύπρο, αγριολούλουδα μπορεί να συναντήσει κανένας παντού. Από την άμμο της παραλίας (κρίνοι του γιαλού) μέχρι τα βουνά (κυκλάμινα, ματσικόριδα κ.ά.). Τα κυριότερα αγριολούλουδα της Κύπρου είναι:

ξυνίδι ή οξυνούδι, που φυτρώνει παντού στις πεδινές και ημιορεινές περιοχές κι ανθίζει το χειμώνα και νωρίς την άνοιξη. Τα λουλούδια του, με 5 πέταλα, έχουν έντονο κίτρινο χρώμα.
σιμιλλούδι, είδος χρυσάνθεμου, με ωραία κίτρινου χρώματος λουλούδια.
λαψάνα, με πολλά και μικρά κίτρινα άνθη.
μαργαρίτα, διαφόρων ειδών, με πιο κοινή εκείνη με άσπρα άνθη.
κουτσοπετεινός ή πετεινός (παπαρούνα) που φυτρώνει κατά χιλιάδες στους κάμπους, με άνθη έντονου κόκκινου χρώματος.
λαλές ή ανεμώνη, το ωραιότατο αυτό λουλούδι της άνοιξης φυτρώνει σε πεδινές, λοφώδεις και ημιορεινές περιοχές. Τα άνθη του παρουσιάζονται σε μεγάλη χρωματική ποικιλία, άσπρα, κίτρινα, ροζ, λιλά, καθώς και σε συνδυασμούς. Σε μερικές περιοχές και κυρίως στην περιοχή Αγίου Θεοδώρου - Σκαρίνου, υπάρχουν μεγάλοι αριθμοί λαλέδων με έντονο κόκκινο χρώμα. Σύμφωνα με το μύθο, οι ανεμώνες φύτρωσαν από τα δάκρυα της Αφροδίτης.
λάζαρος ή μαχαιράς ή αγριόφρεντζα, με ωραιότατα ροζ - κόκκινα λουλούδια. Είναι είδος γλαδίολου, με βολβό και φυτρώνει στους κάμπους, κυρίως ανάμεσα στα σπαρτά.
κυκλάμινο, ωραιότατο φυτό με άσπρα - ροζ λουλούδια, που φυτρώνει κυρίως στον Πενταδάκτυλο (Καντάρα, Φλαμούδι, Πέλλα - Παΐς), στην περιοχή Αμαθούντος και στην περιοχή των λουτρών της Αφροδίτης.
τουλίπα, είδος άγριας τουλίπας, με βολβό που δίνει ωραιότατα κόκκινα λουλούδια. Φυτρώνει μόνο σε δυο περιοχές της Κύπρου, στα Πάναγρα και στο Πολέμι της Πάφου.
ματσικόριδο. Το τραγουδημένο αγριολούλουδο των ορεινών και πεδινών περιοχών. Απαντάται σε τρεις ποικιλίες. Δίνει λευκά άνθη, με ωραία έντονη μυρωδιά.
κρίνο του γιαλού, με ωραιότατα άσπρου χρώματος λουλούδια. Φυτρώνει το καλοκαίρι στην άμμο της παραλίας, στην περιοχή Αμμοχώστου - Αγίας Νάπας.
κρινάκι ή μελανούδι, που φυτρώνει σε πετρώδη εδάφη τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο. Με λουλούδια έντονου λιλά χρώματος.
δάκρυα της Παναγίας, με κίτρινα λουλούδια. Ανθίζει μεταξύ Ιανουάριο και Απρίλιο.
αγριόσκορδο ή σκορτέλλι, με μικρά λευκά λουλούδια.
αδρατζ'ίδα, που δίνει λουλούδια κίτρινου χρώματος μεταξύ Μαΐου - Ιουνίου.
μη με λησμόνει, που βλαστά στους αγρούς και δίνει ωραίο μπλε λουλούδι με 5 πέταλα.
γαλατζ’ίδα, που φυτρώνει επίσης στους αγρούς και σε κήπους.
αβρόσσ'ιλλα, ή αρκόσσ'ιλλα. Με το όνομα αυτό είναι γνωστά δυο διαφορετικά είδη αγριολούλουδων, το sea squill που δεν έχει φύλλα αλλά μόνο ένα μακρύ μίσχο από τον οποίο ξεπετιούνται πολλά μικρά λευκά λουλούδια και το tall asphodel, είδος ασφόδελου, με μακριά φύλλα κοντά στη ρίζα και πολλά άσπρα λουλούδια σε σχήμα αστεριού, με 5 πέταλα.
καμηλάγκαθθο ή μοσκοκαύ'λι, με πολύ μακρύ μίσχο με αγκάθια και λουλούδι στην κορυφή που ανθίζει το καλοκαίρι.
αρκολουβκιά ή κουδουνάκια, που φυτρώνει στα δάση και τις χαμηλές περιοχές των βουνών.
ποτηράκια ή ποτηρούθκια, που ανθίζουν την άνοιξη και δίνουν ωραιότατα ροζ και μπλε λουλούδια.
αναθρήκα, το φυτό με το τόσο όμορφο βαθύ πράσινο φύλλωμα, απαντάται σε πεδινές και ημιορεινές περιοχές. Ανθίζει την άνοιξη και δίνει κίτρινα λουλούδια.
μυροφόρα, που ανθίζει την περίοδο του Πάσχα και δίνει λουλούδια χρώματος λιλά.
λύκος, παράσιτο που φυτρώνει στους αγρούς και δίνει άφθονα μικρά λουλούδια που ξεπετιούνται κατ' ευθείαν από τον κορμό, μεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου.
καππαρκά, το γνωστό φυτό που τα φύλλα και οι καρποί του τρώγονται ξυδάτοι, ανθίζει τον Μάιο ή κι αργότερα και δίνει όμορφα λουλούδια.
πικραγγουρκά, που δίνει ασπροκίτρινα λουλούδια.
νερόκαυλο, είδος αγκαθιού, που δίνει ροζ λουλούδια.
μαντραγόρα ή μηλοπιπονιά, με μεγάλα, πλατιά φύλλα βαθυπράσινα και μικρά αστεροειδούς σχήματος λιλά άνθη.
μελισσόχορτο ή μόγλωσσο, που φυτρώνει στις πεδιάδες και στους λόφους. Ανθίζει από τον Ιανουάριο μέχρι τον Απρίλιο και δίνει μικρά λιλά άνθη.
αγιόκλημαν, που λέγεται και ποντιτζ'ιά, με πολύ εύοσμα άνθη.
αθάνατα, που αυτοφύονται κυρίως στις παράλιες περιοχές. Δίνουν άνθη διαρκή κι αμάραντα και σε διάφορους χρωματισμούς, με πιο συνηθισμένα τα μπλε και άσπρα.
αλόη, φυτό της oικογένειας των λειριωδών.
αρκοβκιολέττα, ο μενεξές.
αρκογαρουφαλιά, αγριόχορτο της οικογένειας των καρυοφυλλιδών.
αρκογιασουμίν, θαμνίσκος αναρριχητικός. Φυτρώνει στην περιοχή Πλατάνια και σε άλλες περιοχές του Τροόδους, σε υψόμετρο μέχρι 1000 μ.
αρκοσσ 'υλλούιν, της οικογένειας των ορχιδιδών, φυτό πολυετές, που φυτρώνει σε κάμπους και κυρίως στην επαρχία Πάφου. Ανθοφορεί τον Απρίλιο - Μάιο, με ωραιότατα άνθη χρώματος μοβ- λιλά.
βουρτουλισσ’ιά, ή ίριδα η φλωρεντινή (κρίνος), καθώς και τα συγγενικά είδη Ίρις η κυπριακή και Ίρις σισυρίγκιον.
κλάματα της Παναγίας, που αυτοφύονται σε 5 είδη, με ωραιότατα πολύχρωμα άνθη μεταξύ Μαρτίου-Απριλίου. Φυτό πολυετές, που συναντάται στην περιοχή του χωριού Κάμπος της Τσακκίστρας.
κρόκος, ή σαφράνα, της οικογένειας των ιριδωδών, βολβόρριζο, με άνθη κίτρινα που παρουσιάζονται νωρίς την άνοιξη.
λαούδιν, ή ψειρόχορτο, που απαντάται σε 5 είδη. Της οικογένειας των βατραχιωδών.
μαυράχ’ιερον ή αγριάχυρο, απαντάται κυρίως στα χωριά της Πιτσιλιάς. Δίνει ωραία λουλούδια χρώματος μπλε.
μέλισσα ή μελισσοβότανο, αγριόχορτο της οικογένειας των χειλανθών.
μολόχα, η οποία αυτοφύεται σε 7 είδη σε πάρα πολλά μέρη της Κύπρου. Όταν ανθίσει δίνει ωραία άνθη, κυρίως άσπρου και ροζ-κόκκινου χρώματος.
μουσκοκάρφιν ή αρκομουσκοκάρφιν, που απαντάται σε 8 είδη. Δίνει ωραιότατα λουλούδια διαφόρων χρωματισμών.
χόρτον της κουφής, το γνωστό σαν λυχναράκι, του οποίου oι ρίζες θεωρούνται αποτελεσματικό φάρμακο σε περίπτωση δαγκώματος ερπετών.
εφταχρονίτικον ή αμάραντον, που προτιμά εδάφη ξηρά και πετρώδη. Δίνει άνθη χρυσοκίτρινα.
αρκοτριανταφυλλιά, θάμνος αυτοφυής, κυρίως σε δασώδεις περιοχές, με άφθονα και αρωματικά άνθη.
σφατζιά ή σπατζιά, η χαχομηλιά, που είναι περισσότερο γνωστό για τα πολύ αρωματικά του φύλλα, τα οποία χρησιμοποιούνται για ρόφημα. Απαντάται σε τρία είδη.
σκορπίδιν ή γένια του γέρου ή μαλλιά της Αφροδίτης, το γνωστό πολυτρίχι.
σησαμόχορτον, είδος παπαρούνας που φυτρώνει κυρίως στους κάμπους τους καλλιεργημένους με δημητριακά.
ρασ’ίν ή σπαλαθκιά ή ασπάλαθος, ακανθώδης θάμνος που φυτρώνει τόσο στις ορεινές όσο και στις πεδινές περιοχές. Ανθίζει τον Ιανουάριο και δίνει ωραιότατα κίτρινου χρώματος άνθη.
περιπλοκάδιν ή περικοκλάδα, που στην Κύπρο αυτοφύεται σε 13 είδη, από τα οποία μερικά δίνουν ωραία λουλούδια.
παπούνα ή παρπούνα, αγριομαργαρίτα που απαντάται σε 14 είδη, με άνθη διαφόρων χρωματισμών.
μουγιόχορτον ή ασπροσιμιλλούιν, το γνωστό χαμομήλι, του οποίου τα άνθη είναι φαρμακευτικά.
μουσσ'ιέττα ή αρκοτριανταφυλλιά, σε 5 είδη. Θάμνος ακανθώδης, με αρωματικά άνθη.
δοντόχορτο ή αρκόκαπνος, που φυτρώνει κυρίως σε περιοχές κοντά στη θάλασσα. Ανθίζει μεταξύ Δεκεμβρίου και Απριλίου.
κάτσα, ωραιότατο λουλούδι με έξι πέταλα αστεροειδούς σχήματος και με θαυμάσιο πορφυρό-βιολετί χρώμα, με κίτρινο στο κέντρο. Παρουσιάζεται τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, σαν προπομπός της άνοιξης, στα πεδινά μέρη, και τον Μάρτιο και τον Απρίλιο στα ορεινά. Το μέγεθός του είναι πολύ μικρό. Απαντάται στην Κύπρο σε τρία είδη.
χρυσές σταγόνες, που απαντάται στην Κύπρο σε πέντε είδη από τα οποία τα τρία είναι ενδημικά. Είναι αγριολούλουδο των κορυφών του Τροόδους με ωραιότατα κίτρινα «κρεμαστά» λουλούδια και λεπτό τρίχωμα. Ανθίζει τον Μάιο.
μελισσάκι, είδος ορχιδέας που φυτρώνει σε ασβεστολιθικά εδάφη κι έχει εντυπωσιακά άνθη που μοιάζουν με έντομα.
αδράχτι της γριάς ή καρακιόζης. Το ωραιότατο αγριολούλουδο καλένδουλα, που είναι ζιζάνιο των αγρών όπου φυτρώνει σε τεράστιους αριθμούς. Ανθίζει μεταξύ Ιανουαρίου και Απριλίου και δίνει μικρά λουλούδια ροζ χρώματος με σκούρο καφέ στο κάτω μέρος. Σε πολλές περιοχές, το θέαμα που παρουσιάζουν τα χιλιάδες λουλούδια μοιάζει με χαλί.
στρουθίν, ή σκολαρίτζ'ιν, που αυτοφύεται σε αρκετά είδη, πάνω από 30, μερικά από τα οποία δίνουν ωραία λουλούδια, συνήθως ροζ χρώματος, με πέντε πέταλα.
γαλατούνα, ωραιότατο αγριολούλουδο, που ανθίζει τέλος του Μαρτίου και μέχρι τον Μάιο. Δίνει κίτρινου χρώματος άνθη που περικλείονται σε ακτινοειδή πράσινα φύλλα σαν αγκάθια.
μελίσαντρος ή μηλιάρισσος, ζιζάνιο των αγρών. Ανθίζει νωρίς την άνοιξη, δίνοντας πλήθος μικρά λευκά λουλούδια που θυμίζουν κέντημα.

Βλέπε λήμμα: Βότανον ή βοτάνι

Όλα τα πιο πάνω είδη αγριολούλουδων, καθώς και άλλα, περιλαμβάνονται στη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια www. polignosi.com ως αυτοτελή λήμματα, στο καθένα από τα οποία μπορεί ο αναγνώστης να βρει περισσότερες πληροφορίες, επιστημονικά ονόματα κλπ.

Σπάνιες ορχιδέες

Μεταξύ των ωραιότερων αγριολούλουδων της κυπριακής χλωρίδας είναι και διάφορα είδη ορχιδέων, που αυτοφύονται στις πεδινές, λοφώδεις και ημιορεινές ακαλλιέργητες εκτάσεις του νησιού. Μερικές από αυτές είναι συνήθεις, άλλες είναι σπάνιες. Σπανιότερα είναι και άλλα είδη αγριολούλουδων, όπως για παράδειγμα οι ενδημικοί κρόκοι που φύονται σε μεγάλα υψόμετρα, το άσπρο σιμιλλούδι (αντί του συνήθους κίτρινου), το κόκκινο ξυνίδιν (αντί του συνήθους κίτρινου), η μοναδική κυπριακή τουλίπα και άλλα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν μερικά που είναι ενδημικά είδη ή υποείδη, που απαντώνται δηλαδή μόνο στην Κύπρο και πουθενά αλλού στον κόσμο. Στη μεγάλη ομάδα των αγριολούλουδων που κοσμούν την κυπριακή ύπαιθρο, μπορούν να ενταχθούν και διάφοροι χαμηλοί θάμνοι που δίνουν ωραία άνθη και είναι κοσμητικοί.

Το κίτρινο κυριαρχεί

Μπορεί επίσης να επισημανθεί και η παρατήρηση ότι, μεταξύ όλων των αγριολούλουδων της κυπριακής χλωρίδας, κυριαρχούν απόλυτα εκείνα που έχουν κίτρινο χρώμα. Το κίτρινο είναι το σχεδόν απόλυτα χαρακτηριστικό χρώμα στις πεδιάδες και στα ημιορεινά, όπου μπορεί κανείς να συναντήσει ολόκληρες «φυτείες» στο χρώμα αυτό, καθώς τα φυτά που δίνουν κίτρινα άνθη είναι εκείνα που απαντώνται σε πολύ μεγάλους αριθμούς. Το ξυνίδιν, η λαψάνα, το ρασίν, η αναθρήκα, ο μάραθος, ο κόνιζος, κάποιοι λαλέδες, το σιμιλλούδιν, τα δάκρυα της Παναγίας, το ζιζίμπριν, το χριστάγκαθθον, ο πήγανος, ο προβατάρης, η ψιλλίνα, η γαλατούνα, ο ρανούνγκουλος, η κίτρινη μαργαρίτα, η αδρατζίδα, το βρωμόχορτον, το ψυλλοβότανον και άλλα ακόμη, είναι φυτά που δίνουν κίτρινα άνθη.

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι μεταξύ του μεγάλου αριθμού ειδών της χαμηλής βλάστησης, πολλά δεν έχουν τοπικά (κυπριακά) ονόματα. Σε παλαιότερες εποχές οι Κύπριοι είχαν δώσει ονόματα σε όλα εκείνα τα είδη που, είτε με τον ένα τρόπο είτε με τον άλλο, τους ήσαν χρήσιμα. Είτε ως φυτά φαρμακευτικά, χρησιμοποιούμενα από την τοπική εμπειρική και λαϊκή ιατρική, είτε ως είδη φαγώσιμα, είτε ως είδη που είχαν άλλες χρήσεις. Όλα τα υπόλοιπα, που κατ’ ουδένα τρόπο τους ήσαν χρήσιμα, ήσαν όλα απλώς «αγριόχορτα». Μερικά είδη πάλι, διασώζουν έως και σήμερα την αρχαία ελληνική τους ονομασία στην κυπριακή, όπως για παράδειγμα η αναθρήκα -ο νάρθηξ των αρχαίων Ελλήνων.

Βλέπε λήμμα: Ιατρική

Η χλωρίδα ενός τόπου είναι στενά συνδεδεμένη και εξαρτώμενη από τις γεωφυσικές δομές και τις κλιματολογικές συνθήκες. Το θαυμάσιο κλίμα της Κύπρου ευνοεί την ανάπτυξη της χλωρίδας, ενώ ανασταλτικός παράγοντας ως ένα βαθμό είναι η σχετικά χαμηλή βροχόπτωση. Η Αυγή Σωτηριάδου, στη μελέτη της «The Flora of Cyprus» παραθέτει τα ονόματα πέραν των 1.700 αυτοφυόμενων ειδών στην Κύπρο, από τα οποία ένας μεγάλος αριθμός ασφαλώς κατατάσσεται στην κατηγορία των αγριολούλουδων.

Τα αγριολούλουδα πηγή καλλιτεχνικής δημιουργίας

Τα αγριολούλουδα αυτά, ωραιότατα και σε μερικές περιπτώσεις μοναδικά και σπάνια, προσελκύουν το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών και ξένων βοτανολόγων που έρχονται στην Κύπρο για να τα μελετήσουν. Υπήρξαν ακόμα πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες κι αποτέλεσαν πρότυπα για διακοσμήσεις, από τα πολύ παλιά χρόνια. Πολλά αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν ότι ο Κύπριος καλλιτέχνης της Αρχαιότητας είχε εντυπωσιαστεί και εμπνευστεί από τα αγριολούλουδα του τόπου του.

Αρκετά αγριολούλουδα είναι, ακόμα, στενά συνδεδεμένα με τα έθιμα του τόπου, πράγμα που φαίνεται κι από τα τοπικά τους ονόματα, ενώ μερικά, όπως η ανεμώνη, έχουν τη θέση τους και στην τοπική μυθολογία.

Η Κύπρος έχει προσυπογράψει σχετικές διεθνείς συμβάσεις για προστασία των σπανιοτέρων ειδών και ιδιίως των ενδημικών.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια