Πυρόγι
Πυρόγι- Pyrogi. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μεσαορίας, περί τα 17 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πόλης της Λευκωσίας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου.
Το Πυρόγι είναι κτισμένο κοντά στην ανατολική όχθη του ποταμού Γιαλιά, σε μέσο υψόμετρο 160 μέτρων, με τα ανατολικά του σύνορα να αποτελούν μέρος των διοικητικών ορίων των επαρχιών Λευκωσίας - Αμμοχώστου. Περί το 1,5 χιλιόμετρο νότια του οικισμού βρίσκεται ένας λόφος ύψους 248 μέτρων. Στην υπόλοιπη έκταση του χωριού το ανάγλυφο είναι γενικά καμπίσιο και το υψόμετρο κυμαίνεται μεταξύ 150 και 180 μέτρων.
Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες), οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ερυθρογαίες, ξερορεντζίνες και προσχωσιγενή εδάφη.
Το Πυρόγι δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται περί τα 325 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, οι ξηρικές καλλιέργειες των σιτηρών και των νομευτικών φυτών.
Αρκετά ανεπτυγμένη, πριν από την εισβολή, ήταν η κτηνοτροφία στο χωριό.
Από συγκοινωνιακής απόψεως, το Πυρόι συνδέεται στα βορειοδυτικά με το γειτονικό χωριό Μαρκό (περί το 1 χμ.), στα νοτιοδυτικά με το χωριό Ποταμιά (περί τα 6 χμ.), στα νοτιοανατολικά με το χωριό Αθηένου (περί τα 5,5 χμ.) και στα νότια με το χωριό Κόση (περί τα 13 χμ.).
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 198 |
| 1891 | 185 |
| 1901 | 100 |
| 1911 | 151 |
| 1921 | 177 |
| 1931 | 219 (160 Ελληνοκύπριοι και 59 Τουρκοκύπριοι) |
| 1946 | 296 (207 Ελληνοκύπριοι, 78 Τουρκοκύπριοι και 11 άλλων εθνικοτήτων) |
| 1960 | 466 (374 Ελληνοκύπριοι, 86 Τουρκοκύπριοι και 6 άλλων εθνικοτήτων) |
| 1973 | 541 (όλοι Ελληνοκύπριοι) |
Μετά το 1964, εξαιτίας των διακοινοτικών ταραχών που ακολούθησαν την τουρκοκυπριακή ανταρσία, οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του Πυροΐου εγκατέλειψαν το χωριό τους και μετακινήθηκαν στον τουρκοκυπριακό τομέα της Λευκωσίας και το μεγάλο τουρκοκυπριακό χωριό Λουρουτζίνα, στο πλαίσιο οδηγιών της Άγκυρας για δημιουργία στην Κύπρο ισχυρών τουρκοκυπριακών θυλάκων.
Ιστορικά στοιχεία
Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Βρίσκεται μάλιστα σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες με την ίδια ακριβώς ονομασία: Piroi. Αναφέρεται όμως και με το ελληνικό του άρθρο, ως Το Piroi, που κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας ανήκε στο εκκλησιαστικό τάγμα των Φραγκισκανών μοναχών. Είναι, μάλιστα, το μοναδικό από τα πολλά κτήματα που κατείχαν οι Φραγκισκανοί στην Κύπρο, του οποίου το όνομα γνωρίζουμε και ξέρουμε θετικά ότι ανήκε σ' αυτούς. Οι Φραγκισκανοί είχαν και μοναστήρι στο Πυρόι το οποίο, κατά τον G. Jeffery (1918), υφίστατο έως τον 16ο αιώνα. Σήμερα έχουν πλέον εξαφανιστεί τα ίχνη του.
Βλέπε λήμμα: Φραγκισκανοί
Ονομασία
Η ονομασία του χωριού (όπως και των δυο χωριών που ονομάζονται Πυργά ή και Πυρκά) προέρχεται από τη λέξη πυρρός, εξ αιτίας του κόκκινου χρώματος των εδαφών της περιοχής του. Στη συγκεκριμένη μάλιστα περίπτωση του Πυρογιού, η ονομασία του είναι σύνθετη, από τις λέξεις πυρρός και γη, οπότε έχουμε περιοχή που λέγεται πυρρόγειος. Γι’ αυτό μερικοί γράφουν το όνομα του χωριού στον τύπο: Πυρόειν ή και Πυρρόειν (το).
Η προέλευση της ονομασίας του χωριού, πάντως, είναι αρχαιότερη της περιόδου της Φραγκοκρατίας και παραπέμπει στα Βυζαντινά χρόνια.
Εκκλησίες
Ενδιαφέρον μνημείο του χωριού είναι μια πολύ μικρή βυζαντινή εκκλησία, αφιερωμένη στον άγιο Αντίπα, μάρτυρα και πρώτο επίσκοπο της Περγάμου. Η εκκλησούλα αυτή, από τις πιο μικρές στην Κύπρο, θυμίζει μινιατούρα βυζαντινού ναού με θόλο. Είναι, όμως, τρίκλιτη (τα δυο πλάγια κλίτη της έχουν πλάτος ένα μόνο μέτρο).
Βλέπε λήμμα: Αντίπας άγιος
Ο G. Jeffery αναφέρει την ύπαρξη κι άλλων δυο εκκλησιών στην περιοχή του χωριού, εκείνων της Αγίας Μαρίνας και της Παναγίας Παλλουριώτισσας που βρίσκεται στον δρόμο Πυροΐου-Ποταμιάς.
Βλέπε λήμμα: Παναγία Παλλουριώτισσα
Ο R. Gunnis (1936) αναφέρει και την ύπαρξη μεσαιωνικού γεφυριού στο χωριό, επί του ποταμού Γιαλιά, που όμως αντικαταστάθηκε από μια άσχημη σιδερένια κατασκευή.
Κατά μια άποψη ο αρχικός οικισμός βρισκόταν περί το 1,5 χμ. προς τα νοτιοανατολικά του σημερινού, στην τοποθεσία Άγιος Γεώργιος. Ως φέουδο κατά τις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Βενετοκρατίας, το Πυρόγι παρήγε μαλλί και βαμβάκι. Μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου (1570-71) εγκαταστάθηκαν Τούρκοι στο χωριό, που όμως δεν υπερίσχυσαν των Ελλήνων κατοίκων του. Το τζαμί του χωριού δεν είναι πολύ παλαιό, πάντως χρονολογείται πριν από την αγγλική κατοχή της Κύπρου (1878). Οι Τούρκοι κάτοικοι του χωριού το ονόμαζαν Qaziler, που μπορεί να μεταφραστεί ως βετεράνος του πολέμου. Την ίδια ονομασία διατήρησε το χωριό και μετά το 1974.
Το Πυρόι είναι ο τόπος καταγωγής (από την πλευρά του πατέρα του) του Μεχμέτ Κιαμίλ πασά, που επανειλημμένα είχε υπηρετήσει ως μεγάλος βεζύρης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και την προσφυγοποίηση των Ελλήνων κατοίκων του Πυροΐου, σ' αυτό επανήλθαν λίγοι μόνο από τους Τουρκοκυπρίους κατοίκους του. Εγκαταστάθηκαν επίσης Τουρκοκύπριοι από τις ελεύθερες περιοχές του νησιού που μεταφέρθηκαν στις τουρκοκρατούμενες, καθώς και έποικοι από την Τουρκία.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
