Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο θεσμός του προέδρου υφίσταται στην Κύπρο από της ανακηρύξεώς της σε ανεξάρτητο κράτος, τόσο για την εκτελεστική εξουσία (πρόεδρος της Δημοκρατίας) όσο και για το σώμα της νομοθετικής εξουσίας (πρόεδρος της Βουλής). Τόσο οι συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου όσο και το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας προνοούν για Έλληνα Κύπριο πρόεδρο και για Τούρκο Κύπριο αντιπρόεδρο, καθώς και για Έλληνα Κύπριο πρόεδρο της Βουλής και για Τούρκο Κύπριο αντιπρόεδρο της Βουλής.

 

Πρόεδρος της Δημοκρατίας:

Η Κυπριακή Πολιτεία είναι (όπως καθορίζεται στο πρώτο άρθρο του Συντάγματός της) ἀνεξάρτητος καί κυρίαρχος Δημοκρατία προεδρικοῦ συστήματος, τῆς ὁποίας ὁ πρόεδρος εἶναι Ἕλλην καί ὁ  ἀντιπρόεδρος Τοῦρκος, ἐκλεγόμενοι ἀντιστοίχως ὑπό τῆς ἑλληνικῆς καί τῆς τουρκικῆς κοινότητος τῆς Κύπρου.

 

Οι σχετικές διατάξεις περί του προέδρου και του αντιπροέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας αποτελούν το τρίτο μέρος του Συντάγματος της Κύπρου (άρθρα 36-60). Σύμφωνα προς την παράγραφο 1 του άρθρου 36, ὁ πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας εἶναι ὁ  ἀρχηγός τῆς Πολιτείας καί προηγεῖται πάντων ἐν τῇ Δημοκρατίᾳ. Σε περίπτωση απουσίας ή κωλύματός του, αντικαθίσταται από τον (επίσης Έλληνα Κύπριο) πρόεδρο της Βουλής.

 

Η εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας είναι άμεση, δια καθολικής και μυστικής ψηφοφορίας (Βλέπε Προεδρικές Εκλογές). Εκλέγεται ο υποψήφιος εκείνος που εξασφαλίζει το μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων, και εν πάση περιπτώσει πέραν του 50%. Εάν κανένας από τους υποψηφίους δεν εξασφαλίσει ποσοστό πέραν του 50%, η εκλογή επαναλαμβάνεται την επόμενη εβδομάδα με συμμετοχή των δυο υποψηφίων που εξασφάλισαν μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων κατά την πρώτη εκλογή. Κατά την επαναληπτική εκλογή εκλέγεται ο υποψήφιος που εξασφαλίζει το μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων. Η θητεία του προέδρου, όπως και του αντιπροέδρου, είναι 5ετής. Δικαίωμα υποψηφιότητας για το αξίωμα του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας έχει ο κάθε Έλληνας Κύπριος, νοουμένου ότι:

 

1. είναι πολίτης της Δημοκρατίας,
2. συμπλήρωσε το 35ο έτος της ηλικίας του,
3. δεν έχει καταδικαστεί, και
4. δεν πάσχει διανοητικά

 

Η εγκατάσταση του εκλεγέντος προέδρου της Δημοκρατίας γίνεται με διαβεβαίωση που δίνει ενώπιον της Βουλής, για πίστη και σεβασμό στο Σύνταγμα και τους νόμους της Δημοκρατίας της Κύπρου.

 

Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, ως αρχηγός της Κυπριακής Πολιτείας:

 

1. Αντιπροσωπεύει το κράτος σε όλες τις επίσημες εκδηλώσεις.
2. Υπογράφει τα διαπιστευτήρια Κυπρίων διπλωματικών απεσταλμένων και δέχεται τα διαπιστευτήρια των ξένων διπλωματικών απεσταλμένων στην Κύπρο.
3. Υπογράφει τα διαπιστευτήρια των Κυπρίων αντιπροσώπων σε διεθνείς αποστολές και τις πράξεις επικυρώσεως διεθνών συνθηκών, συμβάσεων και συμφωνιών.
4. Απονέμει τιμητικές διακρίσεις και παράσημα της Δημοκρατίας της Κύπρου.

 

Το άρθρο 41 του Συντάγματος ορίζει ότι το λειτούργημα του προέδρου της Δημοκρατίας, όπως κι εκείνο του αντιπροέδρου, είναι ασυμβίβαστο προς το αξίωμα υπουργού, βουλευτή, δημάρχου ή προς άλλα δημόσια αξιώματα ή την ιδιότητα του μέλους των ενόπλων δυνάμεων ή των δυνάμεων ασφαλείας. Επίσης, καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας τους, δεν έχουν το δικαίωμα να ασκούν οποιοδήποτε επάγγελμα ή έμμισθη εργασία.

 

Το λειτούργημα του προέδρου της Δημοκρατίας, όπως κι εκείνο του αντιπροέδρου, παραμένει άνευ φορέως είτε δια του θανάτου τους, είτε ύστερα από έγγραφη παραίτησή τους, είτε λόγω καταδίκης τους για εσχάτη προδοσία ή άλλο ατιμωτικό αδίκημα, είτε λόγω διαρκούς σωματικής ή διανοητικής ανικανότητας, είτε λόγω μη προσωρινής απουσίας. Το 1964 ο τότε πρώτος Τούρκος αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας δρ Φαζίλ Κουτσιούκ απεχώρησε από τη θέση και το λειτούργημά του, ύστερα από τις Διακοινοτικές Ταραχές του 1963. Με βάση το Δίκαιο της Ανάγκης ο  θεσμός του αντιπροέδρου της Δημοκρατίας δεν λειτούργησε ομαλά (βλέπε και λήμμα αντιπρόεδρος).

 

Η εκτελεστική εξουσία διασφαλίζεται από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας που καταρτίζει, προς τούτο, το υπουργικό του συμβούλιο. Σύμφωνα προς το άρθρο 46 του Συντάγματος, το υπουργικό συμβούλιο καταρτίζεται από τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο, που διορίζουν, αντιστοίχως, 7 Έλληνες Κυπρίους και 3 Τούρκους Κυπρίους υπουργούς. Η διάταξη αυτή δεν εφαρμόζεται μετά την ανταρσία των Τουρκοκυπρίων, οπότε μόνος ο πρόεδρος διορίζει υπουργικό συμβούλιο από  Έλληνες Κυπρίους, λόγω μη συνεργασίας των Τουρκοκυπρίων (βλέπε και λήμμα Υπουργεία της Κυπριακής Δημοκρατίας). Για τα καθήκοντα και την άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, βλέπε σχετικά άρθρα του Συντάγματος.

 

Από της ανακηρύξεως της Κύπρου σε ανεξάρτητη Δημοκρατία, το λειτούργημα του προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας κατέλαβαν:

 

1. Ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος Γ΄: Εξελέγη πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας κατά τις πρώτες προεδρικές εκλογές που έγιναν στις 13 Δεκεμβρίου 1959. Κατ’ αυτές εξασφάλισε ποσοστό 67% των ψήφων, ενώ ο αντίπαλός του Ιωάννης Κληρίδης εξασφάλισε ποσοστό 33%. Ο πρόεδρος Μακάριος εγκαταστάθηκε επίσημα ως πρόεδρος στις 16 Αυγούστου 1960. Επανεξελέγη στο λειτούργημα του προέδρου της Δημοκρατίας κατά τις δεύτερες προεδρικές εκλογές που έγιναν στις 25 Φεβρουαρίου 1968, οπότε εξασφάλισε το 95,5% των ψήφων. Ο αντίπαλός του Τάκης Ευδόκας εξασφάλισε ποσοστό 3,7%. Οι εκλογές αυτές καθυστέρησαν εξ αιτίας της ανώμαλης κατάστασης που ακολούθησε την ανταρσία των Τουρκοκυπρίων. Για τρίτη φορά ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος επανεξελέγη πρόεδρος της Δημοκρατίας, χωρίς ανθυποψήφιο τώρα, στις 8 Φεβρουαρίου 1973. Διατήρησε το λειτούργημα του προέδρου, με μια 5μηνη διακοπή ύστερα από το πραξικόπημα του 1974, μέχρι τον θάνατό του στις 3 Αυγούστου 1977.

 

2. Σπύρος Κυπριανού: Ανέλαβε την προεδρία, ως πρόεδρος της Βουλής που ήταν τότε, μετά τον θάνατο του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, στις 3 Αυγούστου 1977. Λίγο αργότερα, στις 3 Σεπτεμβρίου 1977, εξελέγη χωρίς ανθυποψήφιο πρόεδρος της Δημοκρατίας για το υπόλοιπο της θητείας του προηγούμενου προέδρου (δυνάμει των σχετικών προνοιών του Συντάγματος) που έληγε στις 27 Φεβρουαρίου 1978. Στις 28 Φεβρουαρίου 1978 επανεξελέγη, πάλι χωρίς ανθυποψήφιο, πρόεδρος για κανονική 5ετή θητεία. Βλέπε λήμμα Απαγωγή του Αχιλλέα.

Στις προεδρικές εκλογές που έγιναν στις 1 Φεβρουαρίου 1983 ο Σπύρος Κυπριανού επανεξελέγη πρόεδρος, εξασφαλίζοντας ποσοστό 56,54% των ψήφων, με αντιπάλους του τους Γλαύκο Κληρίδη και Βάσο Λυσσαρίδη.

 

3. Γιώργος Βασιλείου: Εξελέγη πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας τον Φεβρουάριο του 1988. Αντίπαλοι στις εκλογές αυτές ήσαν οι Γ. Βασιλείου, Γλ. Κληρίδης, Σπ. Κυπριανού και Β. Λυσσαρίδης, εκ των οποίων κανένας δεν συγκέντρωσε ποσοστό πέραν του 50% κατά την πρώτη εκλογή. Ήταν η πρώτη φορά κατά την οποία οι εκλογές επανελήφθησαν, με ανθυποψήφιους τους δυο επικρατέστερους, τους Γ. Βασιλείου και Γλ. Κληρίδη. Ο Γ. Βασιλείου υπερίσχυσε ελαφρά του αντιπάλου του, εξασφαλίζοντας περίπου το 51% των ψήφων.

 

4. Γλαύκος Κληρίδης: Εξελέγη πρόεδρος της Δημοκρατίας τον Φεβρουάριο του 1993 με οριακή πλειοψηφία (50,31% των ψήφων έναντι 49,69% του Γιώργου Βασιλείου που διεκδίκησε εκλογή για δεύτερη θητεία). Η εκλογή του Γλαύκου Κληρίδη έγινε κατά την επαναληπτική ψηφοφορία της δεύτερης Κυριακής. Κατά τις προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου του 1998 ο Γλαύκος Κληρίδης διεκδίκησε επανεκλογή για δεύτερη 5ετή θητεία. Επανεξελέγη κατά την επαναληπτική ψηφοφορία της δεύτερης Κυριακής, και πάλι με οριακή πλειοψηφία (50,82% των ψήφων έναντι 49,18% του κύριου αντιπάλου του Γιώργου Ιακώβου που υποστηρίχθηκε από το ΑΚΕΛ και άλλες δυνάμεις). Κατά τις προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου 2003 ο Γλαύκος Κληρίδης επιδίωξε επανεκλογή του, έστω και με μειωμένη θητεία, δεδομένης της μεγάλης προσπάθειας του ΟΗΕ να επιδιώξει λύση του Κυπριακού (Σχέδιο Ανάν*). Έχασε όμως τις εκλογές από τον Τάσσο Παπαδόπουλο.

 

5. Τάσσος Παπαδόπουλος: Εξελέγη ως ο 5ος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας τον Φεβρουάριο του 2003, αφού υποστηρίχθηκε από τα κόμματα ΑΚΕΛ, ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ κ.α. Συγκέντρωσε ποσοστό ψήφων 51,51% έναντι ποσοστού 38,80% του κυριοτέρου αντιπάλου του Γλαύκου Κληρίδη. Κατά τη διάρκεια της προεδρικής του θητείας σημειώθηκαν πολύ σοβαρές εξελίξεις: Υπεβλήθη το Σχέδιο Ανάν από τα Ηνωμένα Έθνη, που ετέθη σε χωριστά δημοψηφίσματα, έγινε δεκτό από την τουρκοκυπριακή πλευρά και απερρίφθη από την ελληνοκυπριακή. Την 1η Μαΐου 2004 η Κύπρος εντάχθηκε, ως πλήρες μέλος, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την 1η Ιανουαρίου 2008 εντάχθηκε και στην ομάδα κρατών της ΟΝΕ, υιοθετώντας και ως νέα της νομισματική μονάδα το ευρώ. Μεγάλο μέρος από τον χρόνο της προεδρικής του θητείας διέθεσε ο Τάσσος Παπαδόπουλος για να αντιμετωπίσει τις διεθνείς αρνητικές εντυπώσεις από την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν. Ο ίδιος διεκδίκησε επανεκλογή για δεύτερη 5ετή θητεία, αλλά δεν το κατόρθωσε.

 

6. Δημήτρης Χριστόφιας: Ως 6ος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας εξελέγη τον Φεβρουάριο του 2008 ο τότε πρόεδρος της Βουλής και γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ Δημήτρης Χριστόφιας. Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας κατά την οποία αριστερός ηγέτης κατέλαβε τα δύο ύπατα πολιτικά αξιώματα, δηλαδή την προεδρία της Βουλής και την προεδρία του Κράτους. Η εκλογή του Δημήτρη Χριστόφια έγινε κατά τον δεύτερο γύρο της ψηφοφορίας, οπότε κέρδισε τον κύριο αντίπαλό του Ιωάννη Κασουλίδη.

 

7. Νίκος Αναστασιάδης: Ο έβδομος Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Εξελέγη το 2013 και επανεξελέγη για δεύτερη θητεία το 2018. Και στις δύο περιπτώσεις αντιμετώπισε στο Β Γύρο τον υποψήφιο του ΑΚΕΛ Σταύρο Μαλά.  Επί των ημερών του προέκυψε το κούρεμα καταθέσεων με την Κύπρο να εισέρχεται σε Μνημόνιο υπό τον έλεγχο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. 

 

Πραξικόπημα 

Κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος της ελληνικής χούντας κατά του προέδρου Μακαρίου (15.7.1974), ο Μακάριος παρέμεινε στο εξωτερικό, σε αναγκαστική εξορία 5 περίπου μηνών από τις 16 Ιουλίου 1974 μέχρι τις 7 Δεκεμβρίου 1974. Οι πραξικοπηματίες διόρισαν ως «πρόεδρο» της Κύπρου τον Νίκο Σαμψών, που παρέμεινε για 8 μέρες μόνο. Αμέσως μετά τη πτώση της ελληνικής χούντας, την προεδρία ανέλαβε ο Γλαύκος Κληρίδης, τότε πρόεδρος της Βουλής.

 

Πρόεδρος της Βουλής:

Όπως ορίζει το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, πρόεδρος της Βουλής είναι πάντοτε Ελληνοκύπριος κι αντιπρόεδρος Τουρκοκύπριος. Περί της Βουλής των Αντιπροσώπων υπάρχουν οι σχετικές πρόνοιες που καλύπτουν το τέταρτο μέρος του Συντάγματος της Δημοκρατίας (άρθρα 61-85). Υφίστατο, παράλληλα, κι ο θεσμός των Κοινοτικών Συνελεύσεων (ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή) που όμως καταργήθηκε μετά την ανταρσία και μη συνεργασία των Τουρκοκυπρίων, οπότε ιδρύθηκε και υπουργείο Παιδείας.

 

Η Βουλή των Αντιπροσώπων σχηματίζεται ύστερα από βουλευτικές εκλογές που γίνονται κάθε 5 χρόνια. Ο αριθμός των βουλευτών ορίστηκε αρχικά σε 50, αλλά είναι μεταβλητός ύστερα από σχετική απόφαση που μπορεί να πάρει η Βουλή. Προνοείται πάντως αναλογία 70% προς 30% μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων βουλευτών αντιστοίχως. To 1964, ύστερα από την τουρκοκυπριακή ανταρσία, οι Τουρκοκύπριοι απεχώρησαν κι έκτοτε δεν συνεργάζονται. Έτσι, η Βουλή εξ ανάγκης λειτουργεί με μόνο Ελληνοκυπρίους βουλευτές, των οποίων ο αριθμός αυξήθηκε σε 56 το 1985 (από 35 που ήταν μέχρι τότε).

 

Ο πρόεδρος της Βουλής εκλέγεται από τους Ελληνοκυπρίους βουλευτές κι ο αντιπρόεδρος από τους Τουρκοκυπρίους, σε χωριστές εκλογές. Κάθε ένας από τους εκλεγέντες ως βουλευτές, έχει δικαίωμα να διεκδικήσει την προεδρία της Βουλής (αν είναι Ελληνοκύπριος) ή την αντιπροεδρία (αν είναι Τουρκοκύπριος).

 

Ο πρόεδρος της Βουλής προεδρεύει των συνεδριών του Σώματος που ασκεί τη νομοθετική εξουσία στη Δημοκρατία. Επίσης αντικαθιστά τον πρόεδρο της Δημοκρατίας σε περιπτώσεις απουσίας του ή άλλου κωλύματος.

 

Από της ανακηρύξεως της Κύπρου σε ανεξάρτητη Δημοκρατία το λειτούργημα του προέδρου της Κυπριακής Βουλής κατέλαβαν:

 

1. Γλαύκος Κληρίδης (1960-1976)
2. Σπύρος Κυπριανού (1976-1977)
3. Αλέκος Μιχαηλίδης (1977-1981)
4. Γεώργιος Λαδάς (1981-1985)
5. Βάσος Λυσσαρίδης (1985-1991)
6. Αλέξης Γαλανός (1991-1996)
7. Σπύρος Κυπριανού (1996-2001)
8. Δημήτρης Χριστόφιας (2001-2008)
9. Μάριος Καρογιάν (2008-2011)
10. Γιαννάκης Ομήρου (2011-2015)
11. Δημήτρης Συλλούρης (2015-2020)
12. Αδάμος Αδάμου (2021)
13. Δημήτρίου Αννίτα (2021- )