Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ποταμός είναι υδάτινο ρεύμα, μεγαλύτερο από το ρυάκι, με σχετική συνέχεια και σταθερότητα τροφοδοσίας που ρέει δια μέσου μιας φυσικής κοίτης (αυλακιού) προς τη θάλασσα, προς μια λίμνη ή προς άλλο ποταμό.

Στην Κύπρο οι ποταμοί γενικά ρέουν από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Μάιο και είναι όλοι τους χείμαρροι. Αυτό οφείλεται στις μικρές ποσότητες βροχής που συνήθως πέφτουν μόνο κατά τους χειμερινούς μήνες, στη μεγάλη εξάτμιση που παρατηρείται ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες και στην περιορισμένη ποσότητα χιονιού που πέφτει rov χειμώνα στις ψηλότερες περιοχές του νησιού.

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των ποταμών της Κύπρου είναι τα ακόλουθα:

1. Το νερό τους είναι πολύ περιορισμένο και το πλάτος και βάθος τους πολύ μικρό.
2. Η στάθμη του νερού στην κοίτη των ποταμών δεν είναι σταθερή αλλά αυξομειώνεται.
3. Η μεγαλύτερη παροχή νερού παρατηρείται κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ κατά τους καλοκαιρινούς και φθινοπωρινούς μήνες η ροή των ποταμών σταματά.
4. Οι ποταμοί είναι συνήθως βατοί σ' όλη τη διάρκεια του χρόνου εκτός από μερικές μέρες του χειμώνα που ύστερα από ραγδαίες βροχές κατέρχονται ορμητικοί.
5. Οι ποταμοί παρασύρουν μεγάλες ποσότητες ιζημάτων προς τις εκβολές τους. Αυτό οφείλεται στις ραγδαίες βροχές, την αποψίλωση των δασικών εκτάσεων και την απότομη κλίση του εδάφους, ιδιαίτερα στο άνω τμήμα των ποταμών.

Ο όγκος του νερού που δέχεται η Κύπρος από μια κανονική μέση ετήσια βροχόπτωση είναι περίπου 4.600 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Από αυτά, ποσοστό 80% επιστρέφει στην ατμόσφαιρα σαν κατευθείαν εξάτμιση και σαν διαπνοή από τα φυτά, ποσοστό 7% εμπλουτίζει τα υπόγεια υδροφόρα στρώματα και ποσοστό 13% (600 περίπου εκατομμύρια κυβικά μέτρα) μπορεί να χαρακτηριστεί σαν επιφανειακή απορροή, δηλαδή νερό που καταλήγει στους ποταμούς. Από την ολική ποσότητα νερού που δέχονται κάθε χρόνο οι ποταμοί χρησιμοποιείται μόνο ποσοστό 25%, δηλαδή 150 εκατομμύρια κυβικά μέτρα, ενώ τα υπόλοιπα 450 εκατομμύρια κυβικά μέτρα χάνονται στη θάλασσα. Το ποσοστό νερού που χάνεται κάθε χρόνο στη θάλασσα μειώνεται σταθερά, σαν αποτέλεσμα της πολιτικής για ανάπτυξη των υδατίνων πόρων της Κύπρου, και την κατασκευή μεγάλων υδατοφρακτών, στα πλαίσια υδατικών σχεδίων, στους οποίους διοχετεύονται τα νερά μεγάλων ποταμών.

Η ποσότητα του νερού που ρέει κάθε χρόνο στους ποταμούς, ο τρόπος και η διάρκεια της ροής, η κατανομή της στον χρόνο, η μεγίστη παροχή και το ποσοστό σε κάθε μια από τις χρήσεις, υπολογίζονται με τις κατάλληλες υδρομετρήσεις και παρατηρήσεις που διενεργεί τακτικά το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων. Επίσης γίνονται τακτικές μετρήσεις των μεταφερομένων ιζημάτων και της ποιότητας του νερού των ποταμών. Οι μετρήσεις αυτές είναι πρωταρχικής σημασίας γιατί πάνω σ’ αυτές στηρίζονται οι διάφορες μελέτες για τον προγραμματισμό και την αξιοποίηση των επιφανειακών νερών με την κατασκευή των κατάλληλων υδατικών έργων.

Οι μεγαλύτεροι ποταμοί της Κύπρου πηγάζουν από το Τρόοδος, που δέχεται και τη μεγαλύτερη βροχόπτωση απ’ όλες τις περιοχές του νησιού. Οι περισσότεροι από αυτούς αρχίζουν τη ροή τους βόρεια ή νότια της κορυφογραμμής η οποία αρχίζει από τη βουνοκορφή του Μαχαιρά στα ανατολικά και συνεχίζεται δυτικότερα προς τις κορφές Σταυρόπευκος, Παπούτσα, Αδελφοί, Όλυμπος, Κύκκος και Τρίπυλος.

Από την οροσειρά του Πενταδάκτυλου πηγάζουν αρκετοί μικροί ποταμοί και ρυάκια που είτε χύνονται στη θάλασσα της Κερύνειας είτε διασχίζουν την κεντρική πεδιάδα και χύνονται στους κόλπους της Μόρφου και της Αμμοχώστου ή ακόμη ενώνονται με άλλους κύριους ποταμούς. Εξάλλου από την κορυφογραμμή του Ακάμα (ακρωτήρι του Ακάμα-Δρούσια-Αρόδες-Κάθικας-Στρουμπί-Τσάδα) και στη χερσόνησο της Καρπασίας πηγάζουν διάφοροι άλλοι μικρότεροι ποταμοί και ρυάκια.

Οι μεγαλύτεροι σε μήκος ποταμοί της Κύπρου είναι οι ακόλουθοι:

Τα πιο πάνω μήκη των ποταμών υπολογίστηκαν με βάση τον τοπογραφικό χάρτη της Κύπρου της σειράς Κ717, κλίμακας 1:50.000.

Για περισσότερες πληροφορίες για τους ποταμούς βλέπε στα επί μέρους λήμματα για τον καθένα απ’ αυτούς, καθώς και στα κεφάλαια της Υδρολογίας στα λήμματα των έξι επαρχιών και στο γενικό λήμμα Κύπρος.

* Διάφοροι ποταμοί της Κύπρου αναφέρονται και σε αρχαίες φιλολογικές πηγές, μερικοί μάλιστα με ονομασίες από τις οποίες προήλθαν οι σημερινές. Γενικά, για τους ποταμούς της Κύπρου απαντώνται στις αρχαίες φιλολογικές πηγές οι ακόλουθες ονομασίες (αλφαβητική σειρά):

1. Ἀπλιεύς ή και Πλιεύς (= Πιδκιάς, Πεδιαίος).
2. Ἀῶος (= Γιαλιάς ή Πιδκιάς).
3. Βάρβαρος (= Διαρίζος;).
4. Βώκαρος (άγνωστος, απορρίπτεται σήμερα).
5. Δρύμιος (Γιαλιάς ή Αλυκός, παρά το Ιδάλιον).
6. Ἰδαλιεύς (= Γιαλιάς).
7. Κλάριος (= Ποταμός του Κάμπου).
8. Λάπηθος (= Καμάρα, παρά την Λάπηθο).
9. Λύκος (= Κούρης).
10. Πεδιαῖος (= Πιδκιάς, Πεδιαίος).
11. Πλιεύς ή και Ἀπλιεύς (= Πιδκιάς, Πεδιαίος).
12. Σάτραχος ή και Σέτραχος (= Σεράχης).
13. Σόλιος (ποταμός παρά τους Σόλους. Ποταμός του Κάμπου;).
14. Τέτιος (Βασιλικός;).

Για την κάθε μια από τις πιο πάνω αρχαίες ονομασίες ποταμών της Κύπρου βλέπε περισσότερες λεπτομέρειες στα ανάλογα λήμματα, όπου παρατίθενται και οι φιλολογικές πηγές στις οποίες αναφέρονται.

Κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια και αργότερα (περίοδος Βενετοκρατίας) απαντώνται να ήσαν σε χρήση διαφορετικά ονόματα μερικών ποταμών, ενώ άλλων τα ονόματα απαντώνται να ήσαν τα ίδια. Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας, περίοδος Βενετοκρατίας), προτάσσει στο ιστορικό του σύγγραμμα και μία σύντομη γεωγραφική περιγραφή της Κύπρου. Αναφέρει δε ως κύριους ποταμούς τους ακόλουθους:

• Διαρίζος (Diariso)
• Καρκώτης (Caris)
• Κούρης (Curis)
• Νιφφάτης (Niffatis), ο Σέτραχος
• Ξερός (Xeros)
• Ούριος (Ourios) o Σερράχης
• Πηδκιάς (Pedea και Pedieos)

Ο Φλώριος αριθμεί και τα χωριά που βρίσκονταν κατά μήκος της κοίτης του κάθε ποταμού και αρδεύονταν από τα νερά του. Ειδικότερα για τον Πηδκιά, γράφει ότι γέμιζε με νερό και την τάφρο του φρουρίου της Σίβουρης στη Μεσαορία, ενώ αναφέρει και τη μεγάλη του πλημμύρα (10 Νοεμβρίου 1330), οπότε προκάλεσε στην πρωτεύουσα Λευκωσία τεράστιες καταστροφές και 3.000 νεκρούς κατοίκους της (δες και λήμμα πλημμύρες).