Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αμιγές ελληνικό χωριό της επαρχίας Λεμεσού, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών Λεμεσού-Πάφου, περί τα 39 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Λεμεσού.

Η Ποταμιού είναι κτισμένη κοντά στη δυτική όχθη του ποταμού Χαποτάμι, σε μέσο υψόμετρο 670 μέτρων. Η περιοχή της χαρακτηρίζεται από ημιορεινή τοπογραφία και το υψόμετρο κυμαίνεται μεταξύ 640 και 800 μέτρων. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του Χαποταμιού.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κρητίδων, μαργών και ψαμμιτών), πάνω στις οποίες αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη.

Η Ποταμιού δέχεται μια ψηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται περί τα 690 χιλιοστόμετρα. Ωστόσο το τραχύ και άγονο ανάγλυφο δεν αφήνει πολλά περιθώρια για γεωργική ανάπτυξη. Στην περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη του χωριού καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών καθώς και λίγες ελιές και χαρουπιές. Η υπόλοιπη έκτασή του καταλαμβάνεται από ποικίλη φυσική βλάστηση, κυρίως λατζ΄ιές, μαζ΄ιές, τριμιθιές, σπαλαδκιές και σχινιές.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Ποταμιού συνδέεται στα βόρεια με το χωριό  Όμοδος (περί τα 3 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με τα χωριά Μαλιά (περί τα 4,5 χμ.) και Κισσούσα (περί τα 4 χμ.).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Ο ντε Μας Λατρί γράφει ότι κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας η Ποταμιού (που την αναφέρει και ως Ποτάμι) περιλαμβανόταν στα βασιλικά κτήματα.

Η ονομασία του χωριού, προερχόμενη από τη λέξη ποταμός, απαντάται στις πηγές σε διαφορετικούς τύπους. Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (1788) αναφέρει το χωριό με την ονομασία Ποταμιά, ως πατρίδα διαφόρων λογίων, μεταξύ των οποίων κι ο Νεόφυτος Ροδινός. Ο ίδιος ο Νεόφυτος Ροδινός (17ος αιώνας), στο έργο του Περί Ἡρώων..., αναφέρεται και εἰς τό χωρίον ὁπού κράζεται Ποταμιός, σιμά εἰς τήν Βάσαν, ὁπού εἴπαμεν, χωρίον ἐγεννήθην ὁ συγγραφέας αὐτοῦ τοῦ βιβλίου, εἶναι  ὁ βραχίονας τοῦ  ἁγίου Μνάσωνος τοῦ Κυπρίου...

Για την Βάσα, πάλι, καθορίζει ότι είναι χωρίον... σιμά εἰς τήν Κιλάνη [= Κοιλάνι], συνεπώς η πατρίδα του η Ποταμιός δεν είναι παρά η Ποταμιού. Αλλού πάλι, στο ίδιο έργο του, ο Νεόφυτος Ροδινός αναφέρει τη γενέτειρά του ως τήν Ποταμιών, ὁπού εἶναι σιμά εἰς τό Κιλάνη... Στον τύπο: τήν Ποταμιών, αναφέρει επανειλημμένα το χωριό ο λόγιος αυτός.

Η Ποταμιού υπήρξε γενέτειρα διαφόρων λογίων: του Νεοφύτου Ροδινού* (17ος αιώνας), του πατέρα του Σολομώντος Ροδινού*, του Λοΐζου Ρούσου*, του Παρθενίου* μητροπολίτη Λιβύης κατά τα μέσα του 17ου αιώνα.

Η ύπαρξη των λογίων και ιερωμένων αυτών κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, προερχομένων από ένα σχετικά απομονωμένο, τότε, ημιορεινό χωριό, δεν φαίνεται να είναι άσχετη προς κάποιο αξιολογότερο παρελθόν της Ποταμιούς. Και πράγματι, είναι έντονη στο χωριό ακόμη και σήμερα η παράδοση πως η Ποταμιού είχε υπάρξει έδρα χωρεπισκοπής, πιθανότατα κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας και ίσως και κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας (1570-71 κ.ε.). Διοικητικά, από εκκλησιαστικής πλευράς, το χωριό υπαγόταν τότε στην επισκοπική περιφέρεια της Πάφου.

Δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για το εάν υπήρξε, και πότε ακριβώς, η Ποταμιού έδρα χωρεπισκόπου. Η οικοδόμηση, πάντως, μεγάλης εκκλησίας το 1551 (σύμφωνα προς επιγραφή πάνω από τη νότια είσοδό της), ίσως αποτελεί κάποια ένδειξη. Η εκκλησία αυτή, αφιερωμένη στην αγία Μαρίνα, χαρακτηρίζεται από οκταγωνικό τρούλλο, είναι τρίκλιτη και η κεντρική της θύρα θυμίζει καστρόπορτα.

Σημαντικά Αξιοθέατα

Ένα από τα πιο αρχαία και θαυμαστά μνημεία της περιοχής είναι τα κατάλοιπα του ξωκλησιού του Αγίου Μνάσωνα που βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του χωριού και ανάγεται περίπου στο 300 μ.Χ.,  Οι παλιότεροι κάτοικοι της Ποταμιούς, σύμφωνα με την παράδοση,  οικοδόμησαν την εκκλησία στο σημείο που διέμενε  ο Άγιος Μνάσωνας  την εποχή που με τα θαύματα και την αρετή του δίδασκε τον Χριστιανισμό.  Κάτω από το ξωκλήσι υπάρχουν κατακόμβες καθώς και εξαερισμοί στα τοιχώματα. Σε μια από τις κατακόμβες του ναού βρίσκεται ιερό λείψανο, ο αριστερός βραχίονας του Αγίου, κατά τον Νεόφυτο Ροδινό. Κάτω από το εξωκκλήσι υπάρχει υπόγειος διάδρομος καθ’ όλο το μήκος του. Ένα γοτθικό κούφωμα στο μέσον της βόρειας πλευράς του, εθεωρείτο ως ο τάφος του αγίου (πράγμα που δέχεται και ο R. Gunnis). Στη νότια πλευρά, πάλι, σώζονταν θεμέλια παλαιοτέρου παρεκκλησιού. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων κατά το έτος 2008 άρχισε εντατικές προσπάθειες συντήρησης και αποκατάστασης του ναού, οι οποίες δυστυχώς δεν συνεχίστηκαν.

Ένα ενετικό γεφύρι στη νότια πλευρά του χωριού είναι ένα από τα πιο όμορφα αξιοθέατα της Ποταμιούς. Οι Ενετοί έχτισαν το γεφύρι για να  συνδέσουν την Ποταμιού με τα χωριά Βουνί και Κοιλάνι, τα οποία εκείνη την εποχή ήταν εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα.  Στην ίδια περιοχή υπάρχουν δυο πολύ αξιόλογα μονοπάτια, τα οποία η κοινότητα της Ποταμιούς προσπαθεί να εντάξει ως Μονοπάτια της Φύσης.

Σύμφωνα προς πληροφορίες του Λοΐζου Φιλίππου, στην Ποταμιού λειτούργησε σχολείο γύρω στα 1860, οπότε δίδασκε στο σπίτι του κάποιος Χατζηψάλτης. Μεταξύ του 1868 και του 1880 δίδασκε, επίσης στο σπίτι του, κάποιος Χατζηπαναγής.

Πηγές

1. Γ. Βαλέτας, Νεόφυτος Ροδινός (Το αηδόνι της Τουρκοκρατίας)

2. Γιώργου Καρούζη, Περιδιαβάζοντας την Κύπρο, Λεμεσός, Πόλη και Επαρχία, Λευκωσία 2001

3. Ετήσιο περιοδικό του Συνδέσμου Αποδήμων και Φίλων Ποταμιούς, 1999