Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πολύστυπος- Polystypos. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Πιτσιλιάς, περί τα 52 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Λευκωσίας. Είναι το τρίτο μικρότερο σε διοικητική έκταση χωριό της επαρχίας Λευκωσίας (239 εκτάρια), μετά τα χωριά Μοσφιλερή (181 εκτάρια) και Κάτω Πύργος (183 εκτάρια).

Ο Πολύστυπος είναι κτισμένος σε μια βουνοπλαγιά, σε μέσο υψόμετρο 1.080 μέτρων, με τα νότιά του σύνορα να αποτελούν μέρος των διοικητικών ορίων των επαρχιών Λευκωσίας-Λεμεσού. Το χωριό συγκαταλέγεται ανάμεσα στα δέκα ψηλότερα χωριά της Κύπρου. Το ανάγλυφο είναι τραχύ βουνίσιο με στενές βαθιές κοιλάδες και απότομες πλαγιές. Το υψόμετρο στην περιοχή του κυμαίνεται μεταξύ 1.000 και 1.400 μέτρων. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από τους μικρούς παραπόταμους του ποταμού Περιστερώνα που ρέουν στην περιοχή.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν τα πυριγενή πετρώματα του Οφιολιθικού Συμπλέγματος Τροόδους, κυρίως διαβάσες, γάββροι, πλαγιογρανίτες και βερλίτες. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη.

Στην περιοχή του χωριού καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, οι αμυγδαλιές, οι φουντουκιές, διάφορα φρουτόδεντρα (μηλιές, αχλαδιές, κερασιές και δαμασκηνιές), τα λαχανικά (κυρίως πατάτες, ντομάτες, φασολάκια και κρεμμύδια), και λίγες ελιές.

Η κτηνοτροφία είναι πολύ περιορισμένη και διεξάγεται σε οικιακή βάση.

Ο Πολύστυπος συγκαταλέγεται μεταξύ των χωριών που ευεργετήθηκαν από το Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς με την ανόρυξη μιας γεώτρησης για σκοπούς άρδευσης, τη βελτίωση και κατασκευή αγροτικών δρόμων και την εκτέλεση εγγειοβελτιωτικών έργων.

Η οδική σύνδεση του Πολύστυπου με τα γύρω χωριά γίνεται με μαιανδρικούς δρόμους εξαιτίας του βουνίσιου ανάγλυφου της περιοχής. Στα βόρεια συνδέεται με το χωριό Λειβάδια (περί το 1 χμ.), στα νοτιοανατολικά με το χωριό Άλωνα (περί τα 3 χμ.), και στα βορειοδυτικά με το χωριό Λαγουδερά (περί τα 4 χμ.).

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ο Πολύστυπος, κτισμένος στην πλαγιά του βουνού και πλαισιωμένος από τα αμπέλια, τις φουντουκιές και τα φρουτόδεντρα, είναι ένα από τα ωραιότερα χωριά της Πιτσιλιάς. Τα σπίτια του χωριού, κτισμένα με τοπικό πέτρωμα, διατηρούν αρκετά στοιχεία της παραδοσιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Εξάλλου στις καταπράσινες βουνοπλαγιές γύρω από το χωριό άρχισαν να κτίζονται καινούργια εξοχικά σπιτάκια.

Ιστορικά στοιχεια

Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Ο ντε Μας Λατρί, που το αναφέρει ως Polistipia, το περιλαμβάνει μεταξύ των βασιλικών κτημάτων κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Στην ίδια περιοχή απαντάται, σε μεσαιωνικές πηγές, και χωριό με την ονομασία Απόστολος Ανδρέας που μάλιστα φαίνεται ότι συνδεόταν με τον Πολύστυπο. Γι'   αυτό παλαιότεροι ερευνητές υποστήριξαν ότι ο Πολύστυπος λεγόταν, αρχικά, Απόστολος Ανδρέας. Εξ άλλου σε παλαιούς χάρτες (Α. Ortelius, 1573, κ.α.) ευρίσκεται στην περιοχή σημειωμένος ο οικισμός S. Andrea αλλά όχι κι ο Πολύστυπος. Στους βενετικούς όμως καταλόγους των χωριών της Κύπρου αναγράφεται και χωριό Απόστολος Ανδρέας Πολύστυπος.

Βλέπε λήμμα: Ανδρέας Απόστολος Πολύστυπος

Η ονομασία Απόστολος Ανδρέας σχετίζεται, προφανώς, με μικρό ομώνυμο μοναστήρι που υφίστατο κάποτε πολύ κοντά στον Πολύστυπο κι από το οποίο σώζεται σήμερα μόνο ο μικρός κι ανακαινισμένος ναός του. Είναι άγνωστη η ιστορία του μοναστηριού και δεν γνωρίζουμε ούτε πότε ιδρύθηκε, ούτε πότε ακριβώς διαλύθηκε. Μπορούμε όμως, και σύμφωνα προς κάποιες ενδείξεις, να θεωρήσουμε ότι το μοναστήρι διαλύθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ενώ η ίδρυσή του θα πρέπει μάλλον να τοποθετηθεί στα Βυζαντινά χρόνια. Πέραν των όσων αναγράφονται για το μοναστήρι αυτό στο σχετικό λήμμα προσθέτουμε εδώ την υπόθεση ότι η λέξη Πολύστυπος πιθανό αρχικά ν’ αποτελούσε επίθετο του μοναστηριού (Απόστολος Ανδρέας ο Πολύστυπος) που αργότερα απετέλεσε την ονομασία του οικισμού που ιδρύθηκε κοντά στο μοναστήρι. Η υπόθεση αυτή εξηγεί ικανοποιητικά:

α) την ύπαρξη, σε παλαιούς χάρτες, οικισμού που σημειώνεται ως S. Andrea.

β) την ύπαρξη, σε βενετικούς καταλόγους, χωριού που αναγράφεται ως Απόστολος Ανδρέας Πολύστυπος.

Η ονομασία Πολύστυπος είναι σύνθετη και υποδηλώνει τοποθεσία με πολλές στύπες (η λέξη στύπες-στούπες-κουζούπες, σημαίνει φυτά αμπελιού).  

Βλέπε λήμμα: Αμπέλι

Συνεπώς Πολύστυπος σημαίνει τοποθεσία με πολλά αμπέλια. Και πράγματι, αναφέρεται ότι στο παρελθόν η περιοχή ήταν κατάφυτη από αμπέλια, που όμως λιγόστεψαν σημαντικά κατά τον 18ο αιώνα (περίοδος Τουρκοκρατίας) γιατί τα περισσότερα εγκαταλείφθηκαν ως ασύμφορα από τους γεωργούς όταν επεβλήθη ειδική φορολογία στην παραγωγή κρασιού.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια