Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ποίηση είναι η μια από τις δυο μορφές λόγου (δεύτερη είναι ο πεζός λόγος), που ως κύρια χαρακτηριστικά της έχει το μέτρο και τον ρυθμό. Υπήρξε η αρχαιότερη μορφή λεκτικής τέχνης και διαφέρει αισθητά από τον πεζό λόγο. Όπως χαρακτηριστικά το είχε διατυπώσει ο Πωλ Βαλερύ, ο πεζός λόγος προχωρεί περπατώντας κι ο ποιητικός χορεύοντας.

Αρχαιότητα 

Στην αρχαία Ελλάδα η ποίηση διακρινόταν στην επική, στη λυρική και στο δράμα. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι και τα τρία αυτά είδη ποίησης είχαν αναπτυχθεί και στην αρχαία Κύπρο, αν και δεν έχουμε για όλα επαρκείς μαρτυρίες ή και σωζόμενα έργα. Το αρχαιότερο γνωστό επικό έργο που σχετίζεται προς την Κύπρο είναι τα Κύπρια Ἔπη που ανήκουν στον Τρωικό κύκλο κι αποδίδονται στον Κύπριο ποιητή Στασίνο. Για το έργο αυτό βλέπε χωριστό λήμμα.

Από την κυπριακή Αρχαιότητα δυστυχώς δεν έχουμε πολλά έργα Κυπρίων δημιουργών που να έχουν διασωθεί, παρά μόνο κάποια αποσπάσματα. Γνωρίζουμε ωστόσο και τα ονόματα μερικών ποιητών: Σώπατρος ο Πάφιος (φλυακογράφος-παρωδός), Κλέων ο Κουριεύς, Εύκλους (ή Εύκλος), Στασίνος, Καστορίων ο Σολεύς, Ερμείας ο Κουριεύς. Για τους ποιητές αυτούς βλέπε χωριστά για τον καθένα λήμματα.

Ένα είδος ποίησης, που άνθησε και στην αρχαία Κύπρο, ήσαν τα επιγράμματα, επιτύμβια, αναθηματικά και άλλα, των οποίων αρκετά δείγματα έχουν βρεθεί χαραγμένα σε επιγραφές. Τα επιγράμματα ήσαν σύντομα ποιητικά κείμενα που εξυμνούσαν τους νεκρούς (επιτύμβια) ή σε πλάκες ή βάσεις αγαλμάτων ή σε άλλα αντικείμενα που γράφονταν για να τιμήσουν θεούς ή ήρωες ή άλλα αξιόλογα πρόσωπα (αναθηματικά) ή ακόμη επιδεικτικά, σκωπτικά και άλλα. Συνήθως δεν αναγραφόταν το όνομα του επιγραμματοποιού που συνέθετε — κατά παραγγελίαν — το κάθε επίγραμμα ανάλογα προς την περίπτωση. Έτσι, και πάλι ενώ έχουμε πολλά κείμενα επιγραμμάτων από την αρχαία Κύπρο, δεν γνωρίζουμε ονόματα επιγραμματοποιών, εκτός από τον Αντισθένη τον Πάφιο που μας είναι γνωστός από δυο επιγραφές της Δήλου.

Βυζάντιο 

Κατά τα Βυζαντινά χρόνια δυο κυρίως είδη ποίησης ασκούνται στην Κύπρο: τα θρησκευτικά και τα ακριτικά. Τα θρησκευτικά ποιήματα είναι κυρίως ύμνοι ή ποιήματα αφιερωμένα σε αγίους ή ακόμη βίοι κι ακολουθίες αγίων, τροπάρια κλπ. Αν και σώζονται αρκετά δείγματα τέτοιας ποίησης, λίγοι επώνυμοι δημιουργοί μας είναι γνωστοί: ο άγιος Τριφύλλιος, επίσκοπος Λευκωσίας, που έγραψε σε στίχους ιαμβικούς τον βίο του αγίου Σπυρίδωνος, ο άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος που, παράλληλα προς το εκτενές πεζογραφικό του έργο έγραψε και ποιήματα, ο Κωνσταντίνος Ευτελής Αναγνώστης, πιθανός συγγραφέας του Κυπριακού Κύκλου των Παθών, και μερικοί άλλοι. Ο Κυπριακός Κύκλος των Παθών είναι το αρχαιότερο γνωστό θεατρικό έργο της χριστιανικής Κύπρου (βλέπε στο λήμμα θέατρο).

Για την ηρωική ποίηση του ακριτικού κύκλου, που αποτελεί σημαντικότατο κεφάλαιο της κυπριακής ποίησης, γίνεται χωριστή εκτενής αναφορά στο λήμμα ακριτική ποίηση στο οποίο και παραπέμπουμε.

Δημοτική Ποίηση

Τα επικά ποιήματα του ακριτικού κύκλου είναι μια μεγάλη κατηγορία της κυπριακής δημοτικής ποίησης. Η δημοτική ποίηση περιλαμβάνει κι ένα τεράστιο αριθμό άλλων ποιημάτων και τραγουδιών, εκκλησιαστικών, ερωτικών, αφηγηματικών κλπ. Γνωστότερα και σημαντικότερα είναι η Αροδαφνούσα, τα Εκατόλογα (ή Εκατόν Λόγια), η Ζωγραφού ή Ζωγγραφούλλα, ο Θρήνος της Κύπρου που ασχολείται με την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους το 1570-71, τα εκκλησιαστικά Θρήνος  της Παναγίας, τραούδκια του άη Γιωρκού, του Λαζάρου, της Ανάστασης και πολλά άλλα. Κοντά σ’ αυτά θα πρέπει να προστεθεί κι ένας σημαντικός αριθμός τραγουδιών.

Τέτοια ποιήματα και τραγούδια ήσαν δημιουργήματα ταλαντούχων ποιητάρηδων της Κύπρου που τα συνέθεταν και τα απάγγελλαν ή και τραγουδούσαν σε συγκεντρώσεις κι εορτές. Σταδιακά έγιναν ευρύτερα γνωστά κι επέζησαν από γενιά σε γενιά κι από στόμα σε στόμα, ώσπου τελικά κατεγράφησαν. Στο μεταξύ οι ποιητές τους είχαν από καιρό λησμονηθεί και παραμένουν άγνωστοι.

Φραγκοκρατία 

Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας λίγοι Κύπριοι είχαν ασχοληθεί με την ποιητική δημιουργία, όπως ο λόγιος Γεώργιος Λαπίθης. Εξακολούθησε όμως να επιβιώνει η ανώνυμη λαϊκή δημιουργία που εμπλούτιζε συνεχώς τη δημοτική ποίηση του νησιού.

Ερωτικά ποιήματα έχουμε επίσης κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια, όπως τη συλλογή Ρίμες Ἀγάπης (16ος αιώνας) που χειρόγραφό τους σώζεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας, και μια ανέκδοτη ερωτική ποιητική συλλογή του Ζαχαρία Βουστρωνίου. Τα ερωτικά αυτά ποιήματα είναι βαθύτατα επηρεασμένα από την πετραρχική ποίηση και το μεγάλο ευρωπαϊκό κίνημα του Πετραρχισμού (βλέπε λήμμα Πετράρχης).

Τουρκοκρατία

Από την αρχή ήδη της περιόδου της Οθωμανοκρατία έχουμε τον Θρήνο για την άλωση της Κύπρου, αρκετά μακροσκελή, που αποτελεί συν τοις άλλοις και πηγή πληροφοριών. Καθ’ όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας ακμάζουν οι αμόρφωτοι, αναλφάβητοι ποιητάρηδες που φθάνουν σε υψηλά επίπεδα δημιουργίας πολλές φορές, συνθέτοντας βέβαια στο τοπικό κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα (βλέπε λήμμα ποιητάρηδες αμέσως πιο κάτω). Κατά την περίοδο της Οθωμανοκρατία  έχουμε και δείγματα εκκλησιαστικής-θρησκευτικής ποίησης, ενώ κυπριακής καταγωγής λόγιοι, που έφυγαν από το νησί μετά την κατάκτησή του από τους Τούρκους, ζουν και δημιουργούν στην Ευρώπη, βασικά στην Ιταλία. Στην Κύπρο έχουμε επίσης μερικά μακροσκελή αφηγηματικά κυρίως ποιήματα, όπως η Έριδα των δραγομάνων Μαρκουλλή και Χριστοφή, το Τραούδιν του δραγομάνου Κορνέσιου κ.α. Αρκετά ποιήματα της περιόδου της Οθωμανοκρατίας, που μεταδίδονταν από στόμα σε στόμα, κατέληξαν να ενταχθούν στη δημοτική κυπριακή ποίηση (όπως το Άσμα προσκυνητών του Αγίου Τάφου, το Τραούδιν του Χριστοφή και της Εμινές, ο Θρήνος της Κύπρου και πολλά ερωτικά, εκκλησιαστικά και άλλα).

Νεώτερη Ποίηση 

Η κατάσταση διαφοροποιείται ριζικά κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας και με τη δημιουργία νέων συνθηκών, που χαρακτηρίζονται: από την εισαγωγή της τυπογραφίας, την έκδοση εφημερίδων, την ικανότητα για καλύτερη μόρφωση, την οικονομική καλυτέρευση και τη δυνατότητα παρακολούθησης ξένων ρευμάτων και επηρεασμού από αυτά. Αν και οι ποιητάρηδες εξακολουθούν να επιβιώνουν, παρουσιάζονται τώρα και αρκετοί λόγιοι ποιητές που δημοσιεύουν κι εκδίδουν έργα τους. Τα χνάρια των ποιητάρηδων ακολουθούν με επιτυχία, προσαρμοσμένοι όμως σε άλλες συνθήκες, οι κορυφαίοι διαλεκτικοί ποιητές Βασίλης Μιχαηλίδης και Δημήτρης Λιπέρτης κι αργότερα και άλλοι. Κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας ανθεί και η σατιρική ποίηση, εκφραζόμενη κυρίως από ποιητές-εκδότες σατιρικών εφημερίδων (όπως λ.χ. Ο Ραγιάς του Γ. Σταυρίδη, το Μαστίγιον του Ιω. Περδίου, ο Πειρασμός του Ευέλθοντος Πιτσιλλίδη, η Πύξ-Λάξ του Ζαχ. Σωτηρίου, ο Χωρκάτης του Χριστ. Κουππά, ο Διάβολος του Βασίλη Μιχαηλίδη κ.α.). Στα σατιρικά αυτά έντυπα σχολιάζονται, κρίνονται, επικρίνονται πολιτικά και κοινωνικά θέματα που καλύπτουν όλες σχεδόν τις πτυχές της κυπριακής ζωής.

Πατριωτικά και λυρικά-ρομαντικά ποιήματα είναι κυρίως τα δημιουργήματα των λογίων ποιητών της περιόδου της Αγγλοκρατίας, όπως και ποιήματα κοινωνικού περιεχομένου και γενικότερου προβληματισμού. Οι μορφωμένοι (ακόμη κι επιστήμονες, όπως λ.χ. γιατροί) ποιητές αποτελούν την ομάδα των λογίων, που δρα παράλληλα αλλά εντελώς ανεξάρτητα και διαφορετικά από τους διαλεκτικούς ποιητάρηδες.

Σύγχρονη εποχή 

Τα πράγματα διαφοροποιήθηκαν και πάλι, εις βάρος των ποιητάρηδων και υπέρ των λογίων ποιητών, μετά την ανακήρυξη της Κύπρου σε ανεξάρτητο κράτος. Η οικονομική ανάπτυξη αναβάθμισε σημαντικότατα και την εκπαίδευση γενικά, οπότε παρουσιάστηκε ένας μεγάλος αριθμός ποιητών που δημιούργησε κι εξακολουθεί να δημιουργεί. Ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης ποιητικής δημιουργίας είναι επηρεασμένο — όπως είναι φυσικό — από τα σημαντικά καθοριστικά γεγονότα της πρόσφατης κυπριακής ιστορίας, όπως ο ένοπλος αγώνας του 1955-1959 και η διπλή τραγωδία του 1974. Τα γεγονότα αυτά δεν μπορούσαν βέβαια να μη απασχολήσουν σε μεγάλο βαθμό και τον ποιητάρη που, παρά τις σύγχρονες συνθήκες, εξακολουθεί να επιβιώνει.

Κατά τον 20ο αιώνα εμφανίζονται μια σειρά ποιητές που επηρέάζονται από τους αγώνες τα πάθη και τα παθήματα του Κυπριακού Λαού, όπως ο Θεοδόσης Πιερίδης, ο Γλαύκος Αλιθέρσης, ο Κώστας Μόντης, ο Παντελής Μηχανικός, ο Μιχάλης Πασιαρδής, ο Ανδρέας Παστελάς, η Νάσα Παταπίου, η Κλαίρη Αγγελίδου, η Ναδίνα Δημητρίου, η Νεσιέ Γιασίν, η Νίκη Μαραγκού, ο Λεύκιος Ζαφειρίου και πολλοί άλλοι.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια