Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Περίφημος αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και συγγραφέας. Γεννήθηκε το 46 μ.Χ. στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας και πέθανε το 120. Για τη ζωή του υπάρχουν περιορισμένες πληροφορίες. Σύμφωνα μ’ αυτές επισκέφθηκε δυο φορές τη Ρώμη, όπου δίδαξε θέματα ηθικής, την Αλεξάνδρεια και διάφορα μέρη της Ελλάδος και της Ιταλίας. Υπήρξε ακόμη μέλος του ιερατείου των Δελφών και στα ώριμα χρόνια του ανέλαβε δημόσιο αξίωμα στη Χαιρώνεια. Πολλές από τις μελέτες του είναι, πιθανόν, οι επεξεργασμένες σημειώσεις των διαλέξεων του.

Ο Πλούταρχος είναι ένας από τους πιο ενδιαφέροντες και γοητευτικούς συγγραφείς της Αρχαιότητας. Το έργο του, που είναι εκτενές, το χαρακτηρίζουν η χάρη, η ευφυΐα και η λεπτότητα. Τα συγγράμματά του που έχουν σωθεί τα αποτελούν τα Ἡθικά και οι Βίοι Παράλληλοι. Στους τελευταίους συσχετίζει τη ζωή διακεκριμένων Ελλήνων πολιτικών ή στρατιωτικών με αντίστοιχους Ρωμαίους, επισημαίνοντας τις ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους και κάμνοντας συγκρίσεις. Τα Ἠθικά αποτελούνται από 83 διατριβές σε θέματα ηθικής συμπεριφοράς, φυσικής, αρχαιολογίας, λογοτεχνίας και άλλα. Τα 'Ηθικά αποκαλύπτουν τον ακέραιο χαρακτήρα του συγγραφέα τους και φωτίζουν την εποχή του, στην οποία ήταν έντονο το αίτημα μιας ηθικής ανασυγκρότησης μέσα στην παρακμή του ρωμαϊκού κόσμου. Οι Βίοι Παράλληλοι αποτελούνται από 23 ζεύγη βίων Ελλήνων και Ρωμαίων και από 4 μεμονωμένους βίους, σύνολο 50.

Στο σύνολο του έργου του Πλουτάρχου υπάρχουν πλήθος στοιχεία και πληροφορίες που αναφέρονται σε πρόσωπα, πράγματα και γεγονότα της κυπριακής μυθολογίας, ιστορίας και ζωής. Μεγάλο μέρος των στοιχείων και πληροφοριών αυτών σχετίζονται με ιστορικά πρόσωπα της Κύπρου, ανάμεσα στα οποία εξέχουσα θέση κατέχουν οι Κύπριοι φιλόσοφοι και συγγραφείς.

Για τον Ζήνωνα* τον Κιτιέα αναφέρει βιογραφικά στοιχεία, ανέκδοτα, φιλοσοφικές απόψεις και αποφθέγματα. Άλλοι Κύπριοι φιλόσοφοι και συγγραφείς που αναφέρονται στο έργο του Πλουτάρχου είναι οι ακόλουθοι: ο Περσαίος* ο Κιτιεύς, μαθητής του Ζήνωνος. Γι’ αυτόν γράφει ο Πλούταρχος (Ἄρατος, 18.1, 23.5) ότι ο Αντίγονος τον έβαλε διοικητή της φρουράς του Ακροκορίνθου. Μετά την κατάληψη του φρουρίου από τον Άρατο τον Σικυώνιο ο Περσαίος εγκατέλειψε την άποψη του Ζήνωνος, την οποία ασπαζόταν μέχρι τότε, ότι ο σοφός είναι και καλός στρατηγός. Για τον Δημοχάρη* τον Σόλιο γράφει ότι ονόμαζε τον Δημήτριο τον Πολιορκητή «Μύθον» γιατί κι αυτός, όπως στον μύθο, είχε ερωμένη την περίφημη εταίρα Λάμια, που του κατέτρωγε τα χρήματα όπως η μυθική Λάμια έτρωγε τους ανθρώπους. Για τον Εύδημο* τον Κύπριο, φιλόσοφο του 4ου αιώνα π.Χ., μαθητή του Αριστοτέλη, δίνει την πληροφορία ότι, μετά τον θάνατό του (352 π.Χ.), ο Αριστοτέλης συνέθεσε προς τιμήν του τον «Περί Ψυχής» διάλογό του. Αναφέρει ακόμη με λεπτομέρειες τη θεωρία του Κυπρίου φιλοσόφου Κλεάρχου* του Σολέως για τα σχήματα που φαίνονται στο φεγγάρι. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η διάσωση από τον Πλούταρχο της περίεργης ιστορίας του Παίωνος* του Αμαθουσίου σχετικά με τον Θησέα και τη γυναίκα του Αριάδνη που πέθανε στην κυπριακή Αμαθούντα. Μοναδική τέλος πηγή (Ἠθικά, 722e-f) είναι ο Πλούταρχος για τον φιλόσοφο Αριστόδημο* τον Κύπριο (1ος-2ος αι.μ.Χ.), του οποίου παραθέτει την άποψη που διατύπωσε σε συμπόσιο στην Αθήνα στο θέμα «Γιατί η νύχτα είναι πιο ηχώδης από την ημέρα».

Άλλα ιστορικά πρόσωπα της Κύπρου για τα οποία γίνεται λόγος στο έργο του Πλουτάρχου είναι τα ακόλουθα: Στα χρόνια του Αλεξάνδρου, σημειώνει ο συγγραφέας, οι Κύπριοι βασιλιάδες είχαν δημιουργήσει παράδοση ως χορηγοί παραστάσεων τραγωδιών. Αναφέρει συγκεκριμένα (Ἀλέξανδρος, 29.1-2) ότι μετά την επιστροφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου από την Αίγυπτο στη Φοινίκη (331 π.Χ.), σε τραγικούς αγώνες που έγιναν εκεί, πλήρωναν τα έξοδα ως χορηγοί οι Κύπριοι βασιλιάδες και ιδιαίτερα ο Νικοκρέων* ο Σαλαμίνιος και ο Πασικράτης* ο Σόλιος. Παραδίδει ακόμη το επεισόδιο κατά το οποίο ο Μέγας Αλέξανδρος ανέθεσε τον θρόνο της Πάφου στον φτωχό κηπουρό Αραλύμονο (βλ.λ. Αβδαλώνυμος), θεωρούμενο ως τον τελευταίο επιζώντα απόγονο του Κινύρα.

Από τον Πλούταρχο αναφέρεται και η «Παρακύπτουσα»*, η οποία είναι πιθανώς η Αρσινόη*, κόρη του Κυπρίου βασιλιά της Σαλαμίνος Νικοκρέοντος. Αυτή, αποκρούοντας τον έρωτα του νεαρού Αρκεοφώντος, τον οδήγησε σε αυτοκτονία και γι’ αυτό τιμωρήθηκε με απολίθωση από την Αφροδίτη. Σχετική είναι και η ιστορία που αναφέρει ο Οβίδιος* για τον Ίφι και την Αναξαρέτη, που διαδραματίζεται επίσης στην κυπριακή Σαλαμίνα.

Για τον βασιλιά των Κυπρίων Νικοκλή*, γιο του Ευαγόρα Α΄*, γράφει ότι πρόσφερε πολλά χρήματα στον Αθηναίο ρήτορα Ισοκράτη* και ότι ειδικά για τον λόγο του «Προς Νικοκλέα» του πρόσφερε είκοσι τάλαντα. Αφηγείται επίσης την άφιξη του Σόλωνος* στην Κύπρο και τη φιλοξενία του από τον βασιλιά της Αίπειας Φιλόκυπρο*. Ο Φιλόκυπρος, με υπόδειξη του Σόλωνος, έκτισε νέα πόλη που την ονόμασε Σόλους προς τιμήν του Αθηναίου φιλοξενουμένου του (Σόλων, 26.1-4). Παραδίδει επίσης το κείμενο ελεγείας του Σόλωνος αφιερωμένης στον Φιλόκυπρο.

Ο Πλούταρχος κάνει αναφορές και σε σπουδαίους Κυπρίους τεχνίτες της Αρχαιότητας. Στον Βίο τοῦ  Ἀλεξάνδρου (32.6) γράφει ότι ο Κύπριος Ελικών, διακεκριμένος υφαντουργός, ήταν ο κατασκευαστής της μεγαλοπρεπούς χλαμύδας που χάρισαν οι Ρόδιοι στον Αλέξανδρο. Είχε επίσης ο Αλέξανδρος ένα πολεμικό μαχαίρι που του δώρισε ο βασιλιάς του Κιτίου. Και στον Δημήτριο* τον Πολιορκητή προσφέρθηκαν δυο σιδερένιοι θώρακες, βαριοί και αδιαπέραστοι, που κατασκευάστηκαν από τον Ζωίλο, Κύπριο τεχνίτη, συνεχιστή της παράδοσης κατασκευής περίφημων θωράκων στην Κύπρο, που αρχίζει από τη μυθική εποχή με τον θώρακα του Αγαμέμνονος*.

Και τα ακόλουθα μυθολογικά στοιχεία περιλαμβάνονται στο έργο του Πλουτάρχου: Ο έρωτας της Σμύρνας ή Μύρρας*, κόρης του Κινύρα, προς τον πατέρα της, η αιμομιξία τους, η αποκάλυψή της και η μεταμόρφωση της Σμύρνας σε φυτό. Η ταύτιση του Άδωνι και του Διόνυσου. Η αρπαγή του Αδωνι από τον Διόνυσο στην Κύπρο (Ἠθικά, 671γ), που ο Πλούταρχος αντλεί από τον ποιητή Φανοκλέα, του οποίου παραθέτει απόσπασμα.

Από τα ιστορικά γεγονότα της Αρχαιότητας που αφορούν και την Κύπρο ο Πλούταρχος αναφέρει τα ακόλουθα: Το 499 π.Χ. στόλος των Ερετριέων, που έσπευδε να βοηθήσει τους Έλληνες της Ιωνίας, νίκησε στο πέλαγος της Παμφυλίας κυπριακό στόλο ή στόλο περσικό που εξορμούσε από την Κύπρο. Το 450 π.Χ. ο Κίμων* επεχείρησε την τελευταία του εκστρατεία στην Κύπρο. Πέθανε στο Κίτιον (449) και οι Κιτιείς έκαμαν τιμητικές εκδηλώσεις στη μνήμη του. Ο Κόνων*, μετά τη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς, κατέφυγε στην Κύπρο, όπου έμεινε για αρκετό διάστημα. Ο Αθηναίος ρήτορας Ανδοκίδης σχετίστηκε με Κυπρίους βασιλιάδες και άλλα σημαντικά πρόσωπα του νησιού. Σε έναν από τους βασιλιάδες έστειλε δώρο την εξαδέλφη του. Οι βασιλιάδες της Κύπρου, μετά τη μάχη της Ισσού (332 π.Χ.) επισκέφθηκαν στη Σιδώνα της Φοινίκης τον Αλέξανδρο και του παρέδωσαν το νησί. Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής εστάλη στην Κύπρο από τον πατέρα του για να πολεμήσει τον Πτολεμαίο και νίκησε σε μάχη τον αδελφό του Μενέλαο*. Στη ναυμαχία Δημητρίου-Πτολεμαίου νίκησε ο Δημήτριος, κατέλαβε τη Σαλαμίνα και συγκέντρωσε πολλά λάφυρα ανάμεσα στα οποία και η Λάμια (Δημήτρ., 16.1-4). Ο Πτολεμαίος ανέκτησε αργότερα την Κύπρο (294 π.Χ.). Κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών η μητέρα και τα παιδιά του Δημητρίου βρίσκονταν αποκλεισμένα στην πολιορκούμενη Σαλαμίνα. Το 86 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Μιθριδατικού πολέμου, ο Ρωμαίος Λούκουλλος έφθασε στην Κύπρο για να διαχειμάσει. Το 58 π.Χ. η Κύπρος καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους. (Οι λεπτομέρειες της κατάληψης, που μεγάλο μέρος τους αναφέρεται και από τον Πλούταρχο, εκτίθενται στο λήμμα Κάτων). Τέλος, το 38 π.Χ., ο Ρωμαίος στρατηγός Αντώνιος*, ανάμεσα σε άλλα εδάφη, χάρισε στην Κλεοπάτρα* της Αιγύπτου και την Κύπρο και, σε μεγαλοπρεπή τελετή στο στάδιο της Αλεξάνδρειας, την ανακήρυξε βασίλισσα του νησιού.

Στον Πλούταρχο απαντώνται και στοιχεία που αναφέρονται στη θρησκεία, σε συνήθειες των κατοίκων και σε άλλες πλευρές της ζωής των αρχαίων Κυπρίων. Ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία του Δεξικρέοντος* και την εύνοια που του έδειξε η θεά Αφροδίτη όταν αυτός ταξίδεψε στην Κύπρο. Περιγράφει τους «Αδώνιδος Κήπους» και εξηγεί τι ήσαν. Γράφει ότι η ιέρεια της Αθηνάς στους Σόλους λεγόταν «ὑπεκκαύστρια» (εκείνη που ανάβει τη φωτιά από κάτω). Διασώζει απόσπασμα τραγικού ποιητή του 5ου αιώνα π.Χ. που λέει ότι η Κύπρις, δηλαδή οι ηδονές, είναι έργο της νύχτας. Καταγράφει ακόμη την παροιμιακή φράση «ἐν πλησμονῇ Κύπρις» (η ερωτική απόλαυση πάει ύστερα από ένα γερό φαγοπότι) και αναφέρει τα επίθετα της Αφροδίτης «Κυπρογενής», «Κυπρογένεια» και «Κύπρις».