Πλάτρες

Πάνω Πλάτρες- Pano Platres. Χωριό της επαρχίας Λεμεσού, περί τα 40 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Λεμεσού.

Οι Πάνω Πλάτρες είναι κτισμένες σε μια πλαγιά, σε μέσο υψόμετρο 1.100 μέτρων, με τα βόρειά τους σύνορα να αποτελούν μέρος των διοικητικών ορίων των επαρχιών Λεμεσού και Λευκωσίας. Το χωριό συγκαταλέγεται ανάμεσα στα δέκα ψηλότερα χωριά της Κύπρου. Το ανάγλυφο στην περιοχή του είναι τραχύ βουνίσιο με στενές βαθιές κοιλάδες, απότομες πλαγιές και ψηλές βουνοκορφές. Η ψηλότερη από αυτές είναι ο Όλυμπος (1.952 μέτρα), που βρίσκεται περί τα 5,5 χιλιόμετρα βόρεια του οικισμού, κοντά στα διοικητικά του σύνορα. Ο Όλυμπος είναι και η ψηλότερη κορφή της Κύπρου. Το τοπίο των Πάνω Πλατρών είναι διαμελισμένο από τους μικρούς παραπόταμους του Κρυού, του Χαποταμιού και του Κούρη που ρέουν στην περιοχή τους.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν τα πυριγενή πετρώματα του Οφιολιθικού Συμπλέγματος του Τροόδους, κυρίως γάββροι, σερπεντινίτες, διαβάσες, δουνίτες, βερλίτες και χαρτζβουργίτες. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη.

Οι Πάνω Πλάτρες δέχονται μια πολύ ψηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που φθάνει τα 829 χιλιοστόμετρα (μέσος όρος περιόδου 1951-1980). Στην περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη τους καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, διάφορα είδη φρουτόδεντρων (κερασιές, μηλιές, αχλαδιές, δαμασκηνιές και ροδακινιές) και ελάχιστα εσπεριδοειδή. Η μεγαλύτερη ωστόσο έκταση του χωριού είναι ακαλλιέργητη και σ’ αυτή φυτρώνει ποικίλη φυσική βλάστηση, κυρίως πεύκα, λατζ΄ιές, αντρουκλιές, αόρατοι, σκλήδροι, λάδανος και πλατάνια. Ένα πολύ μεγάλο μέρος της έκτασης του χωριού (περί τα 2.300 εκτάρια, δηλαδή το 89,7% της ολικής διοικητικής του έκτασης που είναι 2.563 εκτάρια) καταλαμβάνεται από το κρατικό δάσος του Τροόδους.

Η κτηνοτροφία είναι ανύπαρκτη.

Η οδική σύνδεση των Πάνω Πλατρών με τα γύρω χωριά γίνεται με μαιανδρικούς δρόμους, εξαιτίας του βουνίσιου ανάγλυφου της περιοχής. Στα βορειοανατολικά συνδέεται με την πλατεία του Τροόδους (περί τα 10 χμ.), στα βορειοδυτικά με το χωριό Πρόδρομος (περί τα 15 χμ.), στα νοτιοδυτικά με το χωριό Κάτω Πλάτρες (περί τα 3 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Μονιάτης (περί τα 7 χμ.).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	100
1891	126
1901	154
1911	212
1921	257
1931	396
1946	502
1960	413
1973	314
1976	396
1982	442
1992	377
2001	196
2011	239
2021	200

Οι Πάνω Πλάτρες, κτισμένες στην πλαγιά του βουνού σ’ ένα καταπράσινο περιβάλλον από λογής-λογής οπωροφόρα δέντρα, αμπέλια, πεύκα και άλλα δασικά είδη, είναι ένα από τα ωραιότερα χωριά της Κύπρου. Τα γραφικά σπιτάκια του κτισμένα με το τοπικό πέτρωμα του γάββρου, τα στενά μαιανδρικά δρομάκια, τα γάργαρα νερά που τρέχουν από παντού, οι δασοσκεπείς βουνοκορφές που διαδέχονται η μια την άλλη και οι βαθύσκιες στενές ρεματιές, συνθέτουν ένα τοπίο μοναδικό σε ομορφιά.

Στα βόρεια του χωριού βρίσκεται η θαυμάσια τοποθεσία Καληδονίας με τον ομώνυμο καταρράκτη ύψους 12 μέτρων, τα νερά του οποίου ανήκουν σε παραπόταμο του Κρυού ποταμού. Ο καταρράκτης Καληδονίας, που σχηματίστηκε σε υψόμετρο 1.360 μέτρων, είναι ο πιο μεγάλος και εντυπωσιακός καταρράκτης της Κύπρου. Η βλάστηση τόσο γύρω από τον καταρράκτη, όσο και κατά μήκος της κοίτης του ποταμού είναι οργιαστική.

Ένας άλλος καταρράκτης της περιοχής είναι αυτός του Μιλλομέρη. Βρίσκεται στη νοτιοανατολική περιοχή των Πλατρών, αποτελώντας μαζί με τον καταρράκτη των Καληδονίων ένα ντουέτο που έχει κάνει δημοφιλή προορισμό για τους φυσιολάτρες την περιοχή. Η ροή νερού που φτάνει από τον Κρυό Ποταμό έκανε το μέρος υγρό και δροσερό και έτσι οι κάτοικοι ονόμασαν τον καταρράκτη Μιλλομέρη. Το νερό του καταρράκτη πέφτει από ύψος 15 μέτρων, σχηματίζοντας μία μικρή λίμνη, της οποίας η στάθμη ανεβαίνει και ενίοτε υπερχειλίζει κατά τους χειμερινούς μήνες, όταν ο όγκος του νερού αυξάνεται σημαντικά. Σήμερα, στον καταρράκτη οδηγεί ένας δρόμος χωμάτινος, από τον οποίο μπορούν να πλησιάσουν και αυτοκίνητα. Ιδιαίτερα κατά την καλοκαιρινή περίοδο τον επισκέπτονται καθημερινά εκατοντάδες κόσμος. Πέρα από τη φυσική ομορφιά του τοπίου, όσοι θέλουν να δροσιστούν μπορούν να τολμήσουν και μια βουτιά. Το νερό είναι αρκετά κρύο, αφού πηγάζει κατευθείαν από το βουνό. Στον καταρράκτη οδηγεί και ένα μονοπάτι μήκους 1 χιλιομέτρου, με σημείο εκκίνησης στην είσοδο των Πλατρών, λίγο πριν την εκκλησία της Παναγίας Φανερωμένης. Η διαδρομή είναι σχετικά ομαλή, αν και έχει κάποια κλίση, καθώς ακολουθεί καθοδική πορεία προς τον καταρράκτη.

» Βλέπε λήμμα: Καταρράκτες και Καληδονία

Μια άλλη γραφική τοποθεσία των Πάνω Πλατρών είναι και το Ψηλό Δεντρό. Πρόκειται για ωραιότατη περιοχή με πανύψηλα πλατάνια δίπλα στα γάργαρα νερά του Κρυού. Δίπλα στο Ψηλό Δεντρό και ακριβώς πάνω στην κοίτη του ποταμού λειτουργεί σήμερα ιχθυοτροφείο.

Το χωριό, λόγω της πολύ μικρής του απόστασης από το Τρόοδος και την κορφή του Ολύμπου, προσφέρεται σαν κέντρο για την περίοδο των χιονοδρομιών που διαρκούν από τον Ιανουάριο ως τον Μάρτιο. Εξάλλου μέσα στα διοικητικά όρια των Πάνω Πλατρών βρίσκονται ο γνωστός εκδρομικός χώρος Λειβάδι του Πασιά, δυναμικότητας 800 ατόμων, και ο κατασκηνωτικός χώρος του Τροόδους δυναμικότητας 650 ατόμων. Τόσο οι Πάνω Πλάτρες όσο και το θέρετρο του Τροόδους αποτελούν πόλο έλξης για πολυάριθμους μονοήμερους εκδρομείς, ιδιαίτερα τις Κυριακές και τους καλοκαιρινούς μήνες.

Τουριστική ανάπτυξη

Οι Πάνω Πλάτρες λόγω του όμορφού τους τοπίου και του θαυμάσιου κλίματός τους άρχισαν ενωρίς να προσελκύουν το ενδιαφέρον για τουριστική ανάπτυξη. Το χωριό άρχισε να αναπτύσσεται σαν καθαρά τουριστικό κέντρο από τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα, οπότε άρχισαν να κτίζονται στην περιοχή του εξοχικές κατοικίες και ξενοδοχεία. Οι πρώτοι επισκέπτες ήσαν ξενιτεμένοι Κύπριοι από την Αίγυπτο καθώς και αρκετοί ξένοι από τη διεθνή κοινωνία της Αιγύπτου.

» Βλέπε λήμμα: Αίγυπτος και Κύπρος- Κυπριακή παροικία

Η πρώτη περίοδος ανάπτυξης του τουρισμού στις Πάνω Πλάτρες ήταν τα χρόνια του πρώτου Παγκοσμίου πολέμου (1914-1918). Η πολεμική κατάσταση που δημιουργήθηκε στις γειτονικές χώρες της Κύπρου, ανάγκασε πολλούς ξένους που ήσαν εγκατεστημένοι εκεί να καταφύγουν στο νησί για ασφάλεια. Ήταν για πρώτη φορά που μεγάλες ομάδες ξένων γνώριζαν την ωραιότητα των κυπριακών εξοχών και ιδιαίτερα των Πάνω Πλατρών. Ακολούθησε η περίοδος 1930-1940 κατά την οποία κτίστηκαν μεγαλύτερα και ωραιότερα ξενοδοχεία που ήσαν σε θέση να φιλοξενήσουν εκλεκτή πελατεία, μεγαλύτερης εισοδηματικής τάξης.

Την ανοδική πορεία του ορεινού τουρισμού ανέκοψε ο δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος (1939-1945), στη διάρκεια του οποίου τα περισσότερα ξενοδοχεία των Πάνω Πλατρών, όπως και των άλλων ορεινών θερέτρων, κατασχέθηκαν από την αποικιοκρατική κυβέρνηση και χρησιμοποιήθηκαν σαν νοσοκομεία. Με τη λήξη του πολέμου και την επιστροφή των ξενοδοχείων στους ιδιοκτήτες τους, οι Πάνω Πλάτρες γνώρισαν τη χρυσή εποχή τους (1946-1950) και καθιερώθηκαν σαν το κυριότερο ορεινό θέρετρο της Κύπρου. Στη διάρκεια της περιόδου αυτής τα ξενοδοχεία των Πλατρών φιλοξένησαν καλλιτέχνες, ποιητές, μέλη βασιλικών οικογενειών, υπουργούς, ναυάρχους και στρατηγούς που έρχονταν να απολαύσουν τη μοναδική ομορφιά της περιοχής.

Στη συνέχεια καινούργια πολεμικά γεγονότα έπληξαν τον τουρισμό των ορεινών θερέτρων. Με την επίθεση εναντίον του Σουέζ έγιναν επιτάξεις ξενοδοχείων στις Πάνω Πλάτρες, ενώ στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-1959) τα περισσότερα ξενοδοχεία του χωριού μετετράπησαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως.

Μετά την ανεξαρτησία (1960), τα άλλοτε περίφημα ξενοδοχεία των Πάνω Πλατρών, έπειτα από τις κακουχίες της βρετανικής στρατιωτικής κατοχής, δεν ήταν πια σε θέση να εξυπηρετήσουν τον σύγχρονο τουρισμό που στο μεταξύ απέκτησε νέες τάσεις και ετράπη προς τη θάλασσα.

Σήμερα οι Πάνω Πλάτρες εξακολουθούν να είναι το κυριότερο ορεινό θέρετρο της Κύπρου. Όπως και τα υπόλοιπα ορεινά θέρετρα, έτσι και οι Πάνω Πλάτρες αντιμετωπίζουν σήμερα σοβαρό πρόβλημα χαμηλών πληροτήτων. Γι’ αυτό και γίνεται προσπάθεια για ανακαίνιση των τουριστικών καταλυμάτων και τη δημιουργία καταλλήλων έργων υποδομής, χωρίς ωστόσο να επηρεάζεται αρνητικά το φυσικό περιβάλλον.

Τουριστική ανάπτυξη γνώρισε επίσης το θέρετρο του Τροόδους που βρίσκεται μέσα στα διοικητικά όρια των Πάνω Πλατρών. Το θέρετρο αυτό είναι η πλησιέστερη βάση στην περιοχή των χιονοδρομιών με κατάλληλα εστιατόρια και ξενοδοχεία για την εξυπηρέτηση τόσο των χιονοδρόμων όσο και των πολυάριθμων επισκεπτών της περιοχής.

Ονομασία του χωριού

Η ονομασία του χωριού απαντάται και στον ενικό: Πλάτρα (η). Σύμφωνα προς μια άποψη, η ονομασία προέρχεται από την λέξη πράτρια - πράτρα (=πωλήτρια) εκ του γεγονότος ότι κάποια υφάντρα κατοικούσε αρχικά εκεί, που ύφαινε και πωλούσε τα έργα της. Περισσότερες υφάντρες - εμπορευόμενες έδωσαν την ονομασία πράτριες - πράτρες, απ’ όπου το σημερινό Πλάτρες (και Πλάτρα).

Ωστόσο η ονομασία στον πληθυντικό (Πλάτρες) χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται επειδή οι Πλάτρες είναι δύο: οι Πάνω και οι Κάτω. Οι Κάτω Πλάτρες είναι γνωστές και με την ονομασία Τορνάρηδες (οι).

Κατά την ερμηνεία του Σ. Μενάρδου (Τοπωνυμικόν τῆς Κύπρου), πλάτρα (πρβ. πλύστρα, μιζαρώστρα, χολιάστρα) ἤ πλάρκα (πρβ. μαθήρκα) εἶναι προφορά τοῦ πράτρια... θηλυκοῦ τοῦ πράτης (μεταπράτης)... σημαίνει δέ κυρίως τήν πωλοῦσαν, ἔτι δέ καί τήν ὑφαίνουσαν τά παννιά τῶν ἀγροτῶν. Ἡ φράσις «ἐπῆρα φουτᾶν, ζυμπούνιν πού τές πλάτρες» ἦτο ἀρκετή, διά νά ὀνομασθῇ ἡ μικρά ἐκείνη συνοικία.

Ούτε οι Πάνω ούτε οι Κάτω Πλάτρες μνημονεύονται σε μεσαιωνικές πηγές και φαίνεται ότι είναι χωριά νεώτερα των Μεσαιωνικών χρόνων. Ωστόσο οι Κάτω Πλάτρες (Τορνάρηδες) είναι κατά πολύ αρχαιότερες των Πάνω. Οι Κάτω Πλάτρες ήταν αρχικά μικρός οικισμός αγροτών που ασχολούνταν και με την κατασκευή αγγείων (απ’ όπου η ονομασία Τορνάρηδες, από τον τόρνο, τον τροχό του αγγειοπλάστη /τορνάρη). Τότε οι Πάνω Πλάτρες δεν υπήρχαν, τουλάχιστον ως χωριό όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Οι Πάνω Πλάτρες ήσαν μικρός ασήμαντος οικισμός, αλλά αναπτύχθηκαν ως εξοχικό θέρετρο μετά τον ερχομό των Άγγλων, που γρήγορα επεσήμαναν τα προτερήματα του χώρου και τον χρησιμοποίησαν.

Είναι, επί του προκειμένου, χαρακτηριστική η μαρτυρία του Αθανασίου Σακελλαρίου (Τά Κυπριακά, τόμος Α΄, Αθήνα, 1890, σσ. 61-62) που όταν επεσκέφθη την περιοχή έγραψε μόνο για έναν οικισμό Πλατρών (προφανώς για τις Κάτω Πλάτρες) ενώ για τον δεύτερο (Πάνω Πλάτρες) δεν κάνει λόγο:

...Μίαν δ’ ὥραν πρός βορρᾶν τοῦ Κοιλανίου κεῖται ἡ κώμη Πλάτραι, ἔχουσα 200 κατοίκους. Ἐν αὐτῇ δέ λήγει ἡ ἀπό Λεμησσοῦ ὡραία ἁμαξιτός ὁδός...

Μετά, ο ίδιος συγγραφέας, ομιλεί για τη θερινή κατοικία του κυβερνήτη (σημερινή θερινή προεδρική κατοικία), όπου καί τά γραφεῖα τῆς διοικήσεως τῆς νήσου. Ἐνταῦθα δ’ ἐν σκηναῖς διέρχεται τό θέρος ὁ ἐν τῇ νήσῳ ἀγγλικός στρατός...

Δεν αναφέρει, ωστόσο, δεύτερο οικισμό Πλατρών. Εξ άλλου κι ο R. Gunnis (Historic Cyprus, 1936, p. 389), γράφει ότι οι (Πάνω) Πλάτρες έγιναν για πρώτη φορά γνωστές ως κέντρο ανάρρωσης Άγγλων στρατιωτών που είχαν πάρει μέρος στην εκστρατεία στην Αίγυπτο, κι ότι ο σημερινός (δηλαδή του 1936) αστυνομικός σταθμός είχε κτιστεί αρχικά ως στρατιωτικό παρεκκλήσι. Η εκστρατεία στην Αίγυπτο που αναφέρει ο Gunnis ήταν η στρατιωτική επέμβαση των Άγγλων στη χώρα αυτή μετά το κίνημα του Αραμπί πασά που τον νίκησαν το 1882. Συνεπώς από αυτή την εποχή οι Πάνω Πλάτρες άρχισαν να χρησιμοποιούνται από τους Άγγλους ως αναρρωτήριο και θέρετρο. Από την εποχή αυτή ο οικισμός αρχίζει να γίνεται γνωστός ως θαυμάσιος χώρος παραθερισμού, κι αρχίζει κι η ανάλογη ανάπτυξή του. Τοπωνύμια, εξ άλλου, της περιοχής (όπως λ.χ. ο καταρράκτης Καληδονίας) ενθυμίζουν το πέρασμα των Βρετανών.

Νίκος Καζαντζάκης και Γιώργος Σεφέρης

Αργότερα, ιδίως δε κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου αλλά και λίγο αργότερα, οι Πάνω Πλάτρες είναι ήδη το πιο φημισμένο εξοχικό θέρετρο της Κύπρου, με φήμη και πέραν αυτής. Από το εξωτερικό, ιδίως από την Αίγυπτο, την Αγγλία και αλλού, έρχονται πλούσιοι ξένοι για να παραθερίσουν. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται ο βασιλιάς της Αιγύπτου Φαρούκ. Από τους επώνυμους Έλληνες επισκέπτες αναφέρουμε τον Νίκο Καζαντζάκη και τον Γιώργο Σεφέρη. Ο δεύτερος μάλιστα χρησιμοποίησε παραβολικά το όνομα των Πλατρών στο θαυμάσιο ποίημά του Ἑλένη:

Τ’ ἀηδόνια δέ σ’ ἀφήνουνε νά κοιμηθεῖς στίς Πλάτρες...

Στίχος που, ως επωδός, επανέρχεται ξανά και ξανά στο ποίημα.

Σύμφωνα προς μια πληροφορία, στις Πάνω Πλάτρες και συγκεκριμένα στον χώρο του κέντρου «Κοιλάδα των Χαρίτων», υπήρχε πριν από την ίδρυση του οικισμού μικρό μοναστήρι αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο, που διαλύθηκε μάλλον στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Περίοδος ακμής

Κατά την περίοδο της ακμής τους οι Πάνω Πλάτρες έγιναν και κέντρο παροχής υπηρεσιών για ολόκληρη την γύρω περιοχή, με δικαστήριο, αστυνομικό σταθμό, νοσοκομείο και άλλες κρατικές υπηρεσίες. Επίσης εργοδοτούσαν ένα σημαντικό αριθμό εργαζομένων από τα γύρω χωριά: είτε ως εργάτες οικοδόμους στην ανέγερση των ξενοδοχείων και των άλλων τουριστικών εγκαταστάσεων, είτε ως υπαλλήλους σ’ αυτές. Επίσης πολλά άτομα από τα χωριά της περιοχής ανέβαιναν συχνά στις Πάνω Πλάτρες όπου πωλούσαν τα προϊόντα που παρήγαν ή κατασκεύαζαν στους πλούσιους ντόπιους και ξένους παραθεριστές: μπαστούνια, μήλα, ξηρούς καρπούς, άλλα φρούτα, κρασί, κουλούρια, κεντήματα κλπ. Έτσι, με την τουριστική τους ακμή, οι Πλάτρες συνέβαλαν στην οικονομική ενίσχυση και των γύρω χωριών.

Ο Ιερώνυμος Περιστιάνης γράφει ότι στις Πλάτρες είχε λειτουργήσει σχολείο πριν από το 1878, στο οποίο δίδασκε ο Γεώργιος Λουκάς και τότε και αργότερα, που δίδαξε και σε άλλα χωριά της περιοχής.

Πηγή: