Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Νοτιοαμερικανός πολιτικός και διπλωμάτης, από τον Ισημερινό (Ecuador), που υπηρέτησε ως ειδικός μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό ζήτημα από τον Σεπτέμβριο του 1964 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1965. Είχε διατελέσει πρόεδρος του Ισημερινού.

 

Ο Γκάλο Πλάζα αντικατέστησε τον πρώτο μεσολαβητή του ΟΗΕ για το Κυπριακό, Φινλανδό Σακχάρι Τουομιόγια, που είχε διοριστεί τον Μάιο του 1964 αλλά είχε πεθάνει τον Σεπτέμβριο του ιδίου χρόνου. Ο διορισμός του Γκάλο Πλάζα ως μεσολαβητή έγινε στο πλαίσιο των όρων εντολής του τότε γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Ου Θαντ για εξεύρεση λύσης στο Κυπριακό, μετά τη δραστηριοποίηση του Διεθνούς Οργανισμού, το 1964, αμέσως ύστερα από τις Διακοινοτικές ταραχές (Δεκέμβριος του 1963) και την έναρξη των συγκρούσεων στο νησί (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ).

 

Αρχικά ο Γκάλο Πλάζα διορίστηκε, τον Μάιο του 1964, ως ειδικός αντιπρόσωπος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, με εντολή «να διεξαγάγει συνομιλίες με τα ενδιαφερόμενα μέρη για την επίτευξη των στόχων της αποστολής της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ [ΟΥΝΦΙΚΥΠ] στην Κύπρο». Ως ειδικός αντιπρόσωπος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ στην Κύπρο υπηρέτησε μέχρι τον Σεπτέμβριο του ιδίου χρόνου, οπότε αντικατέστησε τον Τουομιόγια ως μεσολαβητής. Τον Γκάλο Πλάζα αντικατέστησε, στη θέση του ειδικού αντιπροσώπου, ο Βραζιλιάνος Κάρλος Μπερνάρντες.

 

Ως μεσολαβητής για το Κυπριακό ο Γκάλο Πλάζα εργάστηκε σκληρά για πολλούς μήνες εμβαθύνοντας στην κυπριακή κρίση, κάνοντας πλείστες επαφές και πολλές διαβουλεύσεις με όλα τα ενδιαφερόμενα κι αναμεμειγμένα μέρη, τελικά δε ετοίμασε την έκθεσή του για το Κυπριακό που υπέβαλε στον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ. Την τελική έκθεση Πλάζα υιοθέτησε και δημοσίευσε ο Ου Θαντ στις 26 Μαρτίου 1965. Η έκθεση κάλυπτε 66 συνολικά σελίδες στις οποίες ο Γκάλο Πλάζα ανέλυε το Κυπριακό πρόβλημα και πρότεινε λύσεις που, στο μεγαλύτερο μέρος τους, έγιναν αποδεκτές από την τότε κυπριακή κυβέρνηση του προέδρου Μακαρίου αλλά απερρίφθησαν με οργή από την Τουρκία.

 

Αξίζει να σημειωθεί ότι η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών είχε διορίσει αυτόκλητα, το 1964, δικό της μεσολαβητή του οποίου οι υπηρεσίες και η ανάμειξη απερρίφθησαν από την κυπριακή κυβέρνηση˙ ωστόσο αυτός συνέταξε και υπέβαλε δικές του προτάσεις που περιέπλεξαν το όλο θέμα και τορπίλλισαν την προσπάθεια του ΟΗΕ δια των Τουομιόγια και Πλάζα. Επρόκειτο για τον Αμερικανό Ντην Άτσεσσον, συντάκτη του περιβόητου Σχεδίου Άτσεσσον που βασιζόταν στην αρχή της διχοτόμησης της Κύπρου.

 

Η έκθεση Πλάζα: Η περί το Κυπριακό έκθεση του Γκάλο Πλάζα δεν μπορούσε να ξεφύγει από το γενικό πλαίσιο αρχών που καθορίζονται και από αυτό τούτο τον Καταστατικό Χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, του οποίου η Κύπρος ήταν πλήρες και ισότιμο μέλος. Παράλληλα, ο Γκάλο Πλάζα είχε δει το Κυπριακό ζήτημα αντικειμενικά, έντιμα και ρεαλιστικά. Γι’ αυτό και οι θέσεις που υιοθέτησε και οι εισηγήσεις που έκαμε πολύ απείχαν από τις πραγματικές προθέσεις και τις επιδιώξεις της Τουρκίας (που είχε υποκινήσει την ανταρσία των Τουρκοκυπρίων) κι από τις θέσεις του Ντην Άτσεσσον και, κατ’ επέκταση, των Ηνωμένων Πολιτειών και του NATO. Οργισμένη η Άγκυρα κατηγόρησε τον Γκάλο Πλάζα ότι είχε συνωμοτήσει με τον Μακάριο εις βάρος των Τουρκοκυπρίων.

 

Ήταν φανερό ότι με την τουρκική αντίδραση και την παράλληλη εργασία του Ντην  Άτσεσσον, η προσπάθεια των Ου Θαντ και Γκάλο Πλάζα δεν ήταν δυνατό να προχωρήσει (και τελικά εγκαταλείφθηκε αφού υποσκελίστηκε κι από τις μεταγενέστερες εξελίξεις). Ωστόσο η έκθεση Πλάζα, υιοθετημένη κι από τον Ου Θαντ, ενίσχυσε σημαντικά τις κυπριακές θέσεις επί του Κυπριακού κι απετέλεσε βαρύ πλήγμα στις διχοτομικές προσπάθειες της Τουρκίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι και η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, όταν συζήτησε το Κυπριακό τον Δεκέμβριο του 1965, υιοθέτησε την έκθεση Πλάζα παρά τις έντονες αντιδράσεις της Τουρκίας.

 

Στην αρχή της από 66 σελίδες έκθεσής του, ο Γκάλο Πλάζα ασχολήθηκε με τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου (βάσει των οποίων ιδρύθηκε η Δημοκρατία της Κύπρου) που τις βρήκε «μοναδικές στο είδος τους» και ανεφάρμοστες. Μετά δε τα γεγονότα του 1963-64, εξέφραζε τη βεβαιότητα ότι είχε δημιουργηθεί «μια κατάσταση που καθιστά ψυχολογικά και πολιτικά αδύνατη την επιστροφή στο προηγούμενο καθεστώς». Ο Γκάλο Πλάζα, δικαιώνοντας ως ένα μεγάλο βαθμό τον Μακάριο (που είχε υποβάλει τις από 13 σημεία προτάσεις του για τροποποίηση του Συντάγματος, προτάσεις που στάθηκαν η αφορμή αλλ’ όχι η αιτία της κρίσης), απορρίπτει τις «πρωτότυπες» συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου, εισηγείται τον παραμερισμό τους και, όπως χαρακτηριστικά εγράφη, «εκκαθαρίζει το έδαφος πάνω στο οποίο θα στηθεί το νέο οικοδόμημα». Γιατί ο Πλάζα εισηγείται μια νέα λύση που να μην έχει σχέση με εκείνη του 1959-1960: ...Οποιαδήποτε λύση του προβλήματος, πρέπει να βασισθεί στην αναγνώριση του γεγονότος - που παρεδέχθη και το Συμβούλιο Ασφαλείας με το να διορίσει μεσολαβητή - ότι το πρόβλημα της Κύπρου δεν μπορεί να λυθεί με προσπάθειες αποκατάστασης του καθεστώτος που υπήρχε πριν από τον Δεκέμβριο του 1963, αλλά ότι πρέπει να υπάρξει μια νέα λύση... Αυτή η νέα λύση, για να είναι «συμπεφωνημένη», πρέπει να είναι αποδεκτή από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, λέει ο Γκάλο Πλάζα. Μα σημειώνει πως ...τα Ηνωμένα Έθνη έχουν, στην περίπτωση αυτή, να κάνουν με ένα κράτος - μέλος του Οργανισμού, δηλαδή με ένα εξ ορισμού κυρίαρχο και ανεξάρτητο έθνος και για τον λόγο αυτό καθώς και για άλλους λόγους, δικαιούμαι να θεωρήσω ότι μια βιώσιμη πολιτική λύση πρέπει να επιδιωχθεί αρχικά μεταξύ του ιδίου του κυπριακού λαού, μεταξύ Ελλήνων Κυπρίων και Τούρκων Κυπρίων. Τούτο είναι ουσιώδους σημασίας, για ν’ αποκλεισθεί κάθε επιχείρημα ότι η νέα λύση επεβλήθη από έξω...

 

Και τονίζει: ...Πρέπει η λύση ν’ ανταποκρίνεται προς το συμφέρον του συνόλου του κυπριακού λαού, συνεπώς πρέπει να ικανοποιεί τις επιθυμίες της πλειοψηφίας του πληθυσμού και ταυτόχρονα να προβλέπει επαρκή προστασία των νομίμων δικαιωμάτων ολοκλήρου του λαού...

 

Στη συνέχεια ο μεσολαβητής εξετάζει στην έκθεσή του τις απόψεις των διαφόρων ενδιαφερομένων μερών, όπως τα μέρη τις είχαν εκθέσει στον ίδιο. Πρώτα παραλαμβάνει τις απόψεις των Τούρκων, οι οποίοι ευνοούν τον «γεωγραφικό διαχωρισμό των δυο κοινοτήτων της Κύπρου» και μια λύση με μορφή ομοσπονδίας. Δεν διαφεύγει από τον Πλάζα πως πίσω απ’ αυτά κρύβεται η διχοτόμηση. Την καταδικάζει και την απορρίπτει. Εκθέτει τους λόγους που την απορρίπτει: Η αντίδραση των Ελληνοκυπρίων, που είναι η συντριπτική πλειοψηφία. Λόγοι οικονομικοί. Λόγοι κοινωνικοί και ηθικοί. Και γιατί αν δημιουργηθεί ένα σύνορο που να μοιράζει το νησί στα δυο, τούτο θα είναι μια μόνιμη πηγή ταραχών, που θα επεκτείνονται και πέρα από την Κύπρο, ως την Ελλάδα και την Τουρκία, κι απ’ εκεί θ’ απειλούν τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Ύστερα ο μεσολαβητής παραλαμβάνει και αναλύει τις ελληνικές απόψεις. Βασικά οι Έλληνες ζητούν αυτοδιάθεση. Ο Γκάλο Πλάζα, αφού σημειώνει τούτο το ουσιώδες: ...Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι κράτος κυρίαρχο και ανεξάρτητο. Υπό την έννοια αυτή έγινε δεκτή σαν μέλος των Ηνωμένων Εθνών και εξακολουθεί να είναι κράτος-μέλος του. Η δε Απόφαση της 4ης Μαρτίου του 1964, ρητώς την αναφέρει σαν την κυρίαρχη Κυπριακή Δημοκρατία.... συνεχίζει, αναγνωρίζοντας στον λαό της Κύπρου δυο βασικά δικαιώματα: Το δικαίωμα της αποδέσμευσής του από τους περιορισμούς των Συμφωνιών του 1959-60. Και το δικαίωμα της Αυτοδιάθεσης.

 

Θεωρεί, ο Γκάλο Πλάζα — και σαν εντολοδόχος του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, με ευαγγέλιό του τον Καταστατικό Χάρτη, δεν μπορεί, ακόμη κι αν ήθελε, να κάμει κι αλλιώς — το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης σαν αναφαίρετο δικαίωμα κάθε λαού. Άρα λοιπόν και των Κυπρίων. Ωστόσο ο μεσολαβητής παραδέχεται πως, αν δινόταν στον λαό της Κύπρου το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, τότε η Κύπρος θα οδηγείτο από την πλειοψηφία της, που την αποτελούν Έλληνες, στην ένωση με την Ελλάδα. Δεν φαίνεται ν’ απορρίπτει κατηγορηματικά την ιδέα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα ο Γκάλο Πλάζα. Τουλάχιστον τόσο κατηγορηματικά όσο απορρίπτει την ιδέα της διχοτόμησης. Όμως θεωρεί και την ένωση σαν μια ανεφάρμοστη λύση.

 

Παραδέχεται πως, στον κυπριακό αγώνα για ελευθερία, οι Τουρκοκύπριοι ήταν αμέτοχοι: ...Δεν μπορεί ν’ αμφισβητηθεί, ότι η ανοικτή αντίσταση εναντίον της βρετανικής κυριαρχίας, υπήρξεν υπόθεση των Ελλήνων Κυπρίων και όχι των Τούρκων Κυπρίων. Η ισχυρότερη εσωτερική πολιτική πίεση που οδήγησε στην ένοπλη επανάσταση του 195S από την μεριά των Ελλήνων της Κύπρου, είχε σκοπό όχι την ανεξαρτησία αλλά την ένωση με την Ελλάδα... Οι Ελληνοκύπριοι, συνεπώς, αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν πολεμώντας τους Βρετανούς κυρίαρχους. Αλλά οι Τουρκοκύπριοι στρογγυλοκάθησαν στο ίδιο τραπέζι της μοιρασιάς. Και ζητούσαν, μάλιστα, την μερίδα του λέοντος!... Σημειώνει δε ο Πλάζα: ... Επί των ημερών του προκατόχου μου [Τουομιόγια] φαινόταν ν’ απομένει μόνο μια δυνατή λύση. Η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Υπέρ αυτής συνηγορούσαν: Πρώτον, το γεγονός ότι στην πρόσφατη ιστορία της Κύπρου υπήρξε η ένωση ανεγνωρισμένος πολιτικός αντικειμενικός σκοπός. Δεύτερον, ότι ήταν λύση που είχε λογικές πιθανότητες να συγκεντρώσει την υποστήριξη της πλειοψηφίας του κυπριακού λαού. Και τρίτον, ότι ήταν δυνατόν να εφαρμοστεί, χωρίς να διασπαστεί η τωρινή διάρθρωση και κατανομή του πληθυσμού...

 

Και συνεχίζει ο Γκάλο Πλάζα:

... Ο προκάτοχός μου διαπίστωσε - και μπορώ να το επιβεβαιώσω - ότι η επίσημη απαγόρευση της ένωσης από τις Συνθήκες [του 1959-60] δεν κατέστειλε την ενωτική ιδέα στην Κύπρο. Είναι αδύνατο ν’ αποφύγει κανένας την εντύπωση, ότι ένα μεγάλο τμήμα των οπαδών της ηγεσίας των Ελλήνων Κυπρίων, και πολλοί από τους ίδιους τους ηγέτες, θεωρούν ότι το επίσημο αίτημα για πλήρη ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση, δεν έχει άλλη έννοια από το ότι η Κύπρος πρέπει ν’ αποδεσμευθεί από τις συμβατικές και συνταγματικές της υποχρεώσεις - οι οποίες της περιώρισαν την ελευθερία της εκλογής-οπότε, με μια δημοκρατική διαδικασία, θα επιλεγεί η ένωση με την Ελλάδα...

 

Μετά ο Γκάλο Πλάζα υπενθυμίζει την προσπάθεια του Ντην Άτσεσσον, την «αποτυχούσαν προσπάθεια», για επίτευξη της ένωσης, με ανταλλάγματα προς την Τουρκία. Και τέλος, καταλήγει στο συμπέρασμα πως, όπως έχουν τώρα τα πράγματα, οποιαδήποτε απόπειρα για πραγματοποίηση της ένωσης, παρά τη θέληση της Τουρκίας, θα γίνει αιτία διατάραξης της ειρήνης στην Κύπρο αλλά και στην Ανατολική Μεσόγειο. Απορρίπτεται, λοιπόν, από τον μεσολαβητή η διχοτόμηση. Απορρίπτεται και η ένωση. Τι μένει; Η αυτοδιάθεση, την οποία ο Πλάζα δεν μπορεί — κι ούτε δικαιούται — ν’ αρνηθεί. Αν, όμως, αυτοδιάθεση σημαίνει και ένωση; Και αν η ένωση πρέπει ν’ απορριφθεί;

 

Ωστόσο ο Γκάλο Πλάζα, μη έχοντας ο ίδιος το δικαίωμα να το κάνει, εισηγείται στους ηγέτες των Ελλήνων Κυπρίων να απορρίψουν οι ίδιοι τη λύση της ένωσης με την Ελλάδα, με το να μη την προτείνουν στον κυπριακό λαό σαν λύση. Έτσι, όταν η ένωση θα διαγραφεί από τον κατάλογο των πιθανών λύσεων, όχι κατ’ απαίτηση άλλων αλλά με επιθυμία των ιδίων των Ελληνοκυπρίων, τότε αυτοδιάθεση δεν θα σημαίνει και ένωση. Και έτσι η αυτοδιάθεση θα παραμείνει ως ιδανική λύση.

 

Σημειώνει ο Γκάλο Πλάζα:

...Οφείλω να τονίσω ξανά πως, εν όψει των κυριαρχικών δικαιωμάτων των οποίων θ’ απολαύει η κυπριακή κυβέρνηση, η απόφαση αυτή [του αποκλεισμού της ένωσης από τους Ελληνοκυπρίους] πρέπει να πάρει, φυσικά, τη μορφή εθελοντικής από μέρους της ενέργειας. Η διατήρηση της Κύπρου σαν ανεξάρτητου κράτους, πρέπει να πηγάζει από σχετική ελεύθερη απόφαση της κυβέρνησης και του λαού της Κύπρου και όχι να επιβάλλεται σαν όρος στην Κύπρο και στον λαό της...

 

Με άλλα λόγια, ο Γκάλο Πλάζα εισηγείται μια Κυπριακή Δημοκρατία ελεύθερη, πραγματικά ανεξάρτητη κι ενιαία και, ιδίως, μη εξαρτώμενη από την Ελλάδα και την Τουρκία. Εισηγείται την ίδρυση ενός πραγματικά αυτόνομου και κυρίαρχου κράτους με διασφαλισμένα τα δικαιώματα της μειονότητας των Τούρκων Κυπρίων. Η ύπαρξη της Κύπρου ως ανεξάρτητου κράτους σήμαινε και τον αποκλεισμό της ένωσης του νησιού με την Ελλάδα. Κι αυτό ήταν το βασικότερο σημείο που οι Έλληνες της Κύπρου δεν ήταν τότε έτοιμοι να αποδεχθούν.

 

Γενικότερα, τα θετικά στοιχεία που προέκυψαν από την υιοθέτηση της έκθεσης Πλάζα από τον ΟΗΕ ήταν:

1. Η Κύπρος αναγνωριζόταν ξανά επίσημα σαν κυρίαρχο κι ανεξάρτητο κράτος - μέλος του ΟΗΕ.

2. Αναγνωριζόταν η εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου και παραμεριζόταν η ιδέα του διαμελισμού.

3. Τονιζόταν η ανάγκη προστασίας της Κύπρου από εξωτερική εισβολή.

4. Γινόταν παραδεκτό το ανεφάρμοστο των Συμφωνιών του 1959-60 και επισημαίνετο η ανάγκη ακύρωσής τους κι εξεύρεσης άλλης λύσης.

5. Αναγνωριζόταν στον λαό της Κύπρου, απερίφραστα, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης.

6. Διακηρυσσόταν η επιθυμία για περισσότερη ελευθερία στον λαό της Κύπρου και η μη εξάρτησή του από συνθήκες και άλλους περιορισμούς.

 

Υπό τις συνθήκες της εποχής εκείνης, κατά την οποία βασική επιδίωξη της Τουρκίας ήταν η διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, η έκθεση Πλάζα πρόσφερε πολλά στον λαό της Κύπρου.