Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο C. Enlart ταύτισε με την εκκλησία των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου τη μεγάλη τρίκλιτη εκκλησία που βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της νότιας πλευράς του λουζινιανικού ανακτόρου στην Αμμόχωστο. Την εκκλησία αυτή αναφέρουν ο Est. de Lusignan και ο Loredano. Σύμφωνα με τον Lusignan η εκκλησία κτίσθηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πέτρου Α' (1359-1369) από το ένα τρίτο των κερδών μιας μόνο εμπορικής πράξης κάποιου εμπόρου της Αμμοχώστου, του Simon Nostramo, στη Συρία.

Η εκκλησία έχει εσωτερικές διαστάσεις 25Χ17 μ. περίπου και είναι τρίκλιτη. Τα τρία κλίτη της εκκλησίας, που χωρίζονται, όπως και στις μεγάλες γοτθικές εκκλησίες της Κύπρου, από δυο σειρές κτιστών ημικυλινδρικών κιόνων, καταλήγουν σε ημικυκλικές αψίδες που καλύπτονται με οξυκόρυφα τεταρτοσφαίρια. Η κεντρική αψίδα έχει χορδή 7μ. και βέλος 3μ. (είναι κάπως μικρότερη του ημικυκλίου) ενώ οι αψίδες των πλαγίων κλιτών έχουν χορδή μεν 3μ. και βέλος 1,5μ. Η παρουσία των ημικυκλικών αψίδων που καλύπτονται με τεταρτοσφαίρια σε συνδυασμό με τις απλές αδιακόσμητες επιφάνειες των μακρών τοίχων που στερούνται αντηρίδας είναι ενδεικτικά της έντονης επίδρασης της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Βέβαια στην εκκλησία των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου υπάρχουν επίστεγες τοξωτές αντηρίδες που στηρίζουν το υπερυψωμένο μέσο κλίτος, ενώ στον νότιο τοίχο προστέθηκαν τοξωτές αντηρίδες. Τα κλίτη της εκκλησίας χωρίζονται με δυο σειρές από τέσσερις κυλινδρικές κολόνες η κάθε μια, που στηρίζονται σε χαμηλές οκταγωνικές βάσεις. Οι κολόνες επιστέφονται με απλά κυκλικά κιονόκρανα που στηρίζουν τα οξυκόρυφα ανάγλυφα τόξα των τοξοστοιχιών. Τα σταυροθόλια τόσο του μέσου όσο και των πλαγίων κλιτών στηρίζονται σε τρεις κιονίσκους που ξεκινούν πάνω από τα κυκλικά κιονόκρανα των τοξοστοιχιών. Τα κλαδιά των βεργίων των σταυροθολίων διακοσμούνται με δίσκους με ανάγλυφα φύλλα και άνθη. Σ' αντίθεση με τις άλλες γοτθικές εκκλησίες της Κύπρου, των οποίων το δάπεδο αποτελείτο από μεγάλες πλάκες, φαίνεται ότι στο δάπεδο της εκκλησίας των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου εκαλύπτετο από μαρμαροθέτημα αποτελούμενο από μαρμάρινα πλακίδια σε σχήμα ρόμβου και τρίγωνου χρώματος, μαύρου και κιτρινομπέζ.

Στη νοτιοδυτική γωνία της εκκλησίας είναι προσαρτημένος ο οκταγωνικός πυργίσκος του κλιμακοστασίου που οδηγούσε στην οροφή του νότιου κλίτους και σε εξώστη κατά μήκος του δυτικού τοίχου. Ξύλινος εξώστης εσωτερικά κατά μήκος του δυτικού τοίχου οδηγούσε στην οροφή του βόρειου κλίτους. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, όταν η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί, ο πυργίσκος του κλιμακοστασίου χρησιμοποιήθηκε σαν βάση μιναρέ. Ο μιναρές αυτός κατέρρευσε, πιθανότατα στις αρχές του 19ου αιώνα, και η εκκλησία έπαυσε να χρησιμοποιείται σαν τζαμί. Γι’ αυτό και δεν ξανακτίσθηκε ο μιναρές. Λίγο αργότερα η εκκλησία περιήλθε στην κατοχή κάποιου Τούρκου ιδιώτη.

Η εκκλησία φωτίζεται από πολλά παράθυρα τόσο στο υπερυψωμένο μέσο κλίτος όσο και στους τοίχους. Η κεντρική αψίδα είχε τρία παράθυρα και οι πλάγιες αψίδες από ένα. Πάνω από το τεταρτοσφαίριο της αψίδας στο τύμπανο του ανατολικού τοίχου υπάρχει κυκλικό παράθυρο που αρχικά ήταν ροζέττα. Στο κέντρο του δυτικού τοίχου υπάρχει ευρύ παράθυρο που χωρίζεται στα δυο από κιονίσκους που στηρίζουν τρίλοβα τόξα και τετράλοβα τοποθετημένα σε κύκλους.

Στον δυτικό τοίχο υπάρχουν τρεις θύρες, από τις οποίες η μέση είναι ευρύτερη. Τα παράθυρα αποτελούνται από κιονίσκους, σπείρες και σκοτίες που στηρίζουν τα οξυκόρυφα τόξα. Τα τύμπανα των θυρών αυτών είναι απλά και αδιακόσμητα. Στο μέσο του βόρειου και του νότιου τοίχου υπήρχαν θύρες. Εκείνη του νότιου τοίχου είναι απλή και είχε εντοιχισθεί. Περισσότερο διακοσμημένη είναι η θύρα στο μέσο του βόρειου τοίχου. Οι κιονίσκοι του περιθύρου επιστέφονται με κιονόκρανα με ανθέμια και φύλλα, και τα πολλαπλά βαθμιδωτά τόξα που στηρίζουν εγγράφονται σε ανάγλυφο τρίγωνο, οι εξωτερικές πλευρές του οποίου διακοσμούνται με άγκιστρα και πυκνό φύλλωμα. Το τρίγωνο περικλείει ανάγλυφο πολύλοβο. Οι πρόβολοι που στηρίζουν το μαρμάρινο ανώφλι διακοσμούνται με αγγέλους, ο ένας από τους οποίους κρατεί θυμιατήριο και ο άλλος κρατεί τις ψυχές των νεκρών σε μια πτυχή του χιτώνα του. Στο κέντρο του ανωφλίου υπάρχουν τρεις θυρεοί κατεστραμμένοι.

Αν και στον γλυπτό διάκοσμο της εκκλησίας υπάρχουν ορισμένα αρχαϊκά στοιχεία, εν τούτοις η αρχιτεκτονική της εκκλησίας γενικά και η μορφή των παραθύρων και των αναγλύφων της χαρακτηρίζουν μάλλον τον 14ο αιώνα. Ορισμένα χαρακτηριστικά της εκκλησίας αυτής, όπως οι μακροί αδιακόσμητοι τοίχοι χωρίς αντηρίδες και οι ημικυκλικές αψίδες και τα παράθυρα, ανευρίσκονται και στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων που κτίσθηκε στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα.