Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αμιγές τουρκοκυπριακό χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μεσαορίας περί τα 21 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πρωτεύουσας. Βρίσκεται στην κατεχόμενη από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής περιοχή της Κύπρου. Γειτονεύει με μερικά άλλα αμιγή τουρκοκυπριακά χωριά, όπως η Επιχό, το Κουρού Μοναστήρι, το Μπέη Κιογιού, τα Καλυβάκια και το Τζιάος.

Η Πέτρα του Διγενή είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 125 μέτρων, με τα ανατολικά της σύνορα να αποτελούν μέρος των διοικητικών ορίων των επαρχιών Λευκωσίας-Αμμοχώστου. Το καμπίσιο τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από μικρά ρυάκια που πηγάζουν βορειότερα από τα βουνά του Πενταδάκτυλου. Το ανάγλυφο έχει μια γενική κλίση προς τα νότια.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του φλύσχη της Κυθρέας, τα αμμοχάλικα της Πλειστόκαινης περιόδου (σύναγμα), και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ξερορεντζίνες, εδάφη τέρρα ρόζα, καφκάλλες και προσχωσιγενή εδάφη.

Η Πέτρα του Διγενή δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 375 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνταν, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά και οι ελιές. Εκτός από τη γεωργία οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνταν και με τη κτηνοτροφία.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Πέτρα του Διγενή συνδέεται στα βόρεια με το χωριό Καλυβάκια (περί τα 2,5 χμ.), στα δυτικά με το χωριό Μπέη Κιογιού (περί τα 5 χμ.), στα βορειοανατολικά με το χωριό Τζιάος (περί τα 6 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Επιχό (περί τα 3,5 χμ.).

Το χωριό γνώρισε σχεδόν συνεχή πληθυσμιακή αύξηση από το 1881 μέχρι το 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως εξής:

Το χωριό δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικές πηγές, και μερικοί υποθέτουν ότι αυτό είναι νεώτερο, που όταν ιδρύθηκε (στα χρόνια της Τουρκοκρατίας;) είχε πάρει την παλαιά ονομασία της περιοχής, που ήταν Πέτρα του Διγενή. Άλλοι πάλι, έχοντας υπ’ όψιν την ονομασία του χωριού, θεωρούν ότι τούτο θα πρέπει να υφίστατο από τα Βυζαντινά χρόνια, οπότε θα πρέπει να ήταν φέουδο στα χρόνια της Φραγκοκρατίας, μέχρι που τελικά κατασχέθηκε από τους Τούρκους μετά το 1570 και τουρκοποιήθηκε πλήρως.

Το χωριό οφείλει, πάντως, την ονομασία του σε ένα μεγάλο βράχο που ορθώνεται στην περιοχή του. Ο θρύλος (πολύ κοινός στην Κύπρο) αναφέρει ότι τον βράχο αυτό είχε εκσφενδονίσει ο Διγενής Ακρίτας, ο ήρωας αυτός των ακριτικών επών, από τον Πενταδάκτυλο κατά των Σαρακηνών.

Μια άλλη παράδοση, που δεν τεκμηριώνεται όμως ιστορικά, αναφέρει ότι στο χωριό αυτό είχε νικηθεί και συλληφθεί αιχμάλωτος ο ρήγας Αλέξης*, αρχηγός των Κυπρίων επαναστατών κατά των Φράγκων το 1426-27.

Στην περιοχή του χωριού σωζόταν τμήμα του αρχαίου υδραγωγείου που πιστεύεται ότι μετέφερε νερό από την Κυθρέα στη Σαλαμίνα.

Η ονομασία του χωριού δεν ικανοποιούσε, βέβαια, τους Τούρκους κατοίκους του, που την είχαν παραφθείρει σε Yeniceköy, που σημαίνει νέο χωριό.