Άγιος Μερκούριος
Πρόκειται για εγκαταλειμμένο οικισμό της Πάφου που βρίσκεται βορειοανατολικά της Λυσού, σ' ένα υψόμετρο 280 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Από διοικητικής άποψης το χωριό περιλαμβάνεται στη διοικητική έκταση του χωριού Λυσός. Δίπλα του ρέει ο ποταμός της Μακούντας, που στην κοιλάδα του, βορειοδυτικά του Αγίου Μερκουρίου, κατασκευάστηκε το ομώνυμο φράγμα. Το τοπίο γύρω από το χωριό είναι αρκετά διαμελισμένο, ιδιαίτερα από το ποτάμιο σύστημα του ποταμού της Μακούντας. Τα υπάρχοντα μετεωρολογικά στοιχεία δίνουν στον Άγιο Μερκούριο μια μέση ετήσια βροχόπτωση 614 χιλιοστόμετρα.
Επειδή το χωριό βρισκόταν στο μέσο δασικής γης μ' όλα τα γνωστά προβλήματα (πυρκαγιές, ανεξέλεγκτη βόσκηση αιγών κλπ.) η Κυβέρνηση αποφάσισε τη μετακίνηση του χωριού σ' άλλα γειτονικά χωριά. Παρόμοιες μετακινήσεις έγιναν και για μερικά άλλα χωριά της Πάφου στην ίδια περιφέρεια. Αυτό, άλλωστε, εξηγεί και την απότομη παρακμή του πληθυσμού μετά το 1946.
Η μετακίνηση των Νέων Δημμάτων και του Αγίου Μερκουρίου έγινε μεταξύ 1948 και 1950 (βλέπε: Colonial Reports: Report on Cyprus for the year 1950. His Majesty's Stationery Office, London, P.5). Ο πληθυσμός του χωριού μεταξύ 1881 και 1946, ουδέποτε ξεπέρασε τους 79. Μόνο 42 ψυχές το 1881, αυξήθηκαν στις 56 το 1921 και στις 79 το 1946. Το χωριό, πριν από τη μετακίνησή του, ήταν μεικτό. Αυτό εξηγεί γιατί οι μετακινήσεις τελικά έγιναν στη Χρυσοχού, την Αργάκα και την Πόλη της Χρυσοχούς. Ο πληθυσμός του χωριού το 1960 ήταν μόλις 22 κάτοικοι.
Στη λιγοστή καλλιεργήσιμη έκταση του Αγίου Μερκουρίου εκαλλιεργούντο η ελιά και τα εσπεριδοειδή, οι δε κάτοικοι ασχολούντο κυρίως με την κτηνοτροφία. Οι ελιές και οι λίγες πορτοκαλιές είναι, άλλωστε, και τα λίγα κατάλοιπα της φυτικής παραγωγής του εγκαταλειμμένου, πια, Αγίου Μερκουρίου.
Για αρκετά χρόνια στον Άγιο Μερκούριο λειτούργησε δασικός σταθμός, που βρισκόταν σ' απόσταση λιγότερη του ενός χιλιόμετρου από τον οικισμό. Από τον παλαιό οικισμό σώζεται η μισοερειπωμένη εκκλησία του χωριού.
Βλέπε λήμμα: Άγιος Μερκούριος Λυσός
Στην περιοχή γύρω από τον Άγιο Μερκούριο με το τραχύ ανάγλυφο, ιδιαίτερα στις σκιερές ράχες του βουνού και τις βαθιές στενές κοιλάδες, κρύβονταν σε ειδικό κρησφύγετο αγωνιστές του απελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959.
(Βλέπε Γιώργου και Μάχης Καρούζη, «Ταξίδια στην Κύπρο», Τόμος 2, σσ.95-96).
Το χωριό φαίνεται να έχει χτιστεί την εποχή των Βυζαντινών. Οφείλει τ' όνομά του στον άγιο Μερκούριο, που ήταν αξιωματικός του αυτοκράτορα Ιουλιανού του Παραβάτη και θανατώθηκε απ' αυτόν επειδή δεν αρνήθηκε τη χριστιανική πίστη.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια