Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κύπριος φιλόσοφος του 3ου αιώνα π.Χ. Στον Περσαίο αναφέρονται πολλοί αρχαίοι συγγραφείς: Διογένης Λαέρτιος, Αθήναιος, Σουίδας, Επιφάνιος, Φιλόδημος, Θεμίστιος, Αιλιανός, Πλούταρχος, Πολύαινος, Παυσανίας, Δίων ο Χρυσόστομος και οι σχολιογράφοι. Με βάση τις πληροφορίες τους ο Περσαίος, ο οποίος έζησε στα χρόνια του βασιλιά Αντίγονου Γονατά, γιου του Δημητρίου Πολιορκητή, ήταν πρόσωπο με δράση φιλοσοφική, πολιτική και στρατιωτική. Ο Περσαίος, που λεγόταν και Δωρόθεος, «ήταν γιος του Δημητρίου από το Κίτιον της Κύπρου» (Διογ. Λαέρτ., 7.6). Αρκετοί από τους συγγραφείς αναφέρουν ότι ο Περσαίος υπήρξε δούλος του Ζήνωνος του Κιτιέως που τον πήρε και τον ανέθρεψε στο σπίτι του. Ζώντας μ' αυτόν έγινε μαθητής του. Ο Ζήνων έδειξε ιδιαίτερη αγάπη στον Περσαίο και «τον προέτρεψε στην αρετή». Ο Αθήναιος (4.162 δ-ε), συσχετίζοντας την καταγωγή του Περσαίου και τη διαμονή του κοντά στον Ζήνωνα, γράφει ότι η επιγραφή «Περσαῖον Ζήνωνος Κιτιέα», που υπήρχε σε άγαλμα, έπρεπε να είναι «Περσαῖον Ζήνωνος οἰκετιέα» = (οικιακό δούλο).

Κατά τη μαρτυρία του Διογένη Λαέρτιου τον Περσαίο, που ήταν παιδαγωγός του γιου του Αντίγονου Αλκυονέως, τον έστειλε στον Ζήνωνα ο ίδιος ο Αντίγονος «για να γράφει τα βιβλία του». Αλλού όμως ο Διογένης Λαέρτιος γράφει ότι ο Περσαίος εστάλη από τον Ζήνωνα στον Αντίγονο για να τον διδάξει τη στωική φιλοσοφία επειδή ο Ζήνων δεν ήθελε να πάει ο ίδιος στον Αντίγονο. Από τις πληροφορίες του ίδιου συγγραφέα φαίνεται ότι ο Περσαίος ασκούσε σημαντική επιρροή στον Αντίγονο:  Όταν ο Αντίγονος ήθελε να αποκαταστήσει τη δημοκρατία στην Ερέτρια για χάρη του φιλόσοφου Μενέδημου, ο Περσαίος τον εμπόδισε. Για τούτο ο Μενέδημος κατηγορούσε τον Περσαίο ότι ήταν όχι μόνο κακός φιλόσοφος αλλά και κακός άνθρωπος. Η επιρροή του Περσαίου στον Αντίγονο φαίνεται και από πληροφορία του Αθήναιου (6.251 γ) ότι ο μαθητής του Ζήνωνος του Κιτιέως Αρίστων ο Χίος έγινε κόλακας του Περσαίου, επειδή ο τελευταίος ήταν φίλος του βασιλιά.

Ο Αιλιανός θεωρεί τη διαμονή του Περσαίου κοντά στον Αντίγονο ως πολιτική πράξη. Η διαμονή όμως αυτή τον απομάκρυνε από τον Ζήνωνα «γιατί προτίμησε να ζει ως αυλικός παρά ως φιλόσοφος».

Ενδεικτικά του χαρακτήρα του και της στάσης του Περσαίου απέναντι στη ζωή είναι διάφορα περιστατικά που του αποδίδονται: Όταν ο Αντίγονος του εμπιστεύθηκε τη φρούρηση του Ακροκορίνθου, επειδή είχε πάντα ιδιαίτερη ροπή προς τα συμπόσια, μεθούσε συχνά. Σε μια τέτοια περίπτωση νικήθηκε από τον Άρατο τον Σικυώνιο, ο οποίος τον έδιωξε μεθυσμένο (Αθήν. 4. 162 δ-ε). Σύμφωνα με τον Πλούταρχο ο Περσαίος διέφυγε μόνος στις Κεγχρεές ενώ ο Πολύαινος προσθέτει ότι μετά τις Κεγχρεές κατέφυγε στον Αντίγονο. Αντίθετα ο Πίνακας των Στωικών γράφει ότι ο Περσαίος, μετά την ήττα του στον Ακροκόρινθο αυτοκτόνησε, ενώ ο Παυσανίας γράφει ότι σκοτώθηκε στη μάχη αμυνόμενος. Με το πάθημά του αυτό στον Ακροκόρινθο, σημειώνει ο Αθήναιος, ο Περσαίος που υποστήριζε ότι ο σοφός είναι και καλός στρατηγός, αποδείχθηκε ότι δεν ήταν σοφός.

Σε ένα συμπόσιο, όταν μπήκε μια αυλητρίδα και ήθελε να καθίσει κοντά του, ο Περσαίος δεν της επέτρεψε και «έκανε τον σκληρό». Όταν όμως αργότερα η αυλητρίδα εκτέθηκε σε δημοπρασία, ο Περσαίος διαπληκτίσθηκε με τον δημοπράτη και τελικά την εξασφάλισε. Δίσταζε όμως να την πάρει στο σπίτι γιατί ντρεπόταν τον Ζήνωνα. Ο Ζήνων όμως με τη στάση του έδειξε στον Περσαίο ότι δεν είχε αντίρρηση γι’ αυτό.

Αναφέρεται ακόμη ότι ο Αντίγονος, θέλοντας να δοκιμάσει τον Περσαίο σχετικά με τη «στωική απάθεια» στον πλούτο και στην φτώχεια, έβαλε αγγελιαφόρους να φέρουν πλαστή αγγελία ότι την περιουσία του την άρπαξαν οι εχθροί. Όταν μ' αυτό ο Περσαίος σκυθρώπιασε, ο Αντίγονος του παρατήρησε: «Βλέπεις ότι ο πλούτος δεν είναι πράγμα αδιάφορο»;

Στον Περσαίο ως φιλόσοφο αποδίδονται πολλά έργα. Ο Διογένης Λαέρτιος παραδίδει τους εξής τίτλους έργων του: Περί Βασιλείας, Λακωνική Πολιτεία, Περί Γάμου, Περί Ἀσεβείας, Θυέστης, Περί Ἐρώτων, Προτρεπτικοί, Διατριβαί, Ἀνέκδοτα 4 Βιβλία, Ἀπομνημονεύματα, Περί τῶν Νόμων τοῦ Πλάτωνος 7 Βιβλία καί Ἠθικαί Σχολαί. Από άλλους συγγραφείς αναφέρονται και τα ακόλουθα έργα: Ἱστορία, Περί Θεῶν, Συμποτικοί Διάλογοι ή Συμποτικά Ὑπομνήματα.

Για το περιεχόμενο των έργων του έχουν σωθεί πολύ περιορισμένες πληροφορίες. Κατά τον συγγραφέα Φιλόδημο ο Περσαίος, στο έργο του Περί Θεῶν, δεν αποδεχόταν ύπαρξη θείας δύναμης, υποστηρίζοντας, όπως και ο φιλόσοφος Πρόδικος, ότι στην αρχή πιστεύθηκαν και τιμήθηκαν ως θεοί όσα πράγματα τρέφουν και ωφελούν τον άνθρωπο και έπειτα εκείνοι που εφεύραν τις τροφές, τις κατοικίες και τις άλλες τέχνες, όπως ο Διόνυσος, η Δημήτηρ και άλλοι. Συναφώς διακήρυττε, όπως και ο δάσκαλός του Ζήνων, ότι δεν έπρεπε να κτίζονται ιερά στους θεούς.

Στηριζόμενος επίσης σε σχετική άποψη του Ζήνωνος, υποστήριζε ότι όλα τα σφάλματα είναι ίσα, γιατί δεν υπάρχει σφάλμα που να είναι περισσότερο ή λιγότερο σφάλμα από κάποιο άλλο αφού σ' όλες τις περιπτώσεις οι σφάλλοντες βρίσκονται έξω από την εκτέλεση του ορθού.

Στους Συμποτικούς Διαλόγους περιέγραφε τρόπους πώς να μην αποκοιμούνται οι συμπότες στα συμπόσια, πώς να κάνουν προπόσεις, πότε να φέρνουν τα ωραία αγόρια και κορίτσια, ποιους μεζέδες να τρων και άλλα. Στο ίδιο έργο έγραφε ότι ο Ζήνων δεν αγαπούσε καθόλου τα συμπόσια.

Στη Λακωνική Πολιτεία έγραφε ότι τα γουρουνόπουλα γάλακτος λέγονταν «ορθραγορίσκοι» γιατί αγοράζονταν κατά τον όρθρο και εξηγούσε τι είδους επιδόρπια ήσαν τα «επάικλα» και πώς και πότε εχρησιμοποιούντο.

Ο Περσαίος, ως φιλόσοφος, είχε και μαθητές. Απ' αυτούς σώθηκε μόνο το όνομα του Ερμαγόρα από την Αμφίπολη.