Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία της Παναγίας Περγαμηνιώτισσας βρίσκεται 6 περίπου χιλιόμετρα στ' ανατολικά της Ακανθούς, στα νότια του δρόμου που συνδέει την Ακάνθου, στο μέσο των ερειπίων ενός μεγάλου υστερορωμαϊκού και βυζαντινού συνοικισμού.

Η εκκλησία της Παναγίας της Περγαμηνιώτισσας είναι κτισμένη στα ερείπια μιας τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Ανήκει στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλλο. Έχει εσωτερικές διαστάσεις 12X6,80 μ. και η αψίδα είναι εξωτερικά ημικυκλική, εσωτερικά πεταλόσχημη. Η αψίδα έχει χορδή 2,80 μ. και βέλος 2,50 μ. Τα πλάγια κλίτη καταλήγουν σε μικρές αψίδες που εγγράφονται στον ανατολικό τοίχο αλλά δεν φθάνουν μέχρι το έδαφος και έτσι έχουν τη μορφή αχιβάδων. Κάθε αψίδα διατρυπάται από ένα μικρό παράθυρο. Τέσσερα μικρά παράθυρα υπάρχουν και στον τρούλλο και από ένα ψηλά στον νότιο, τον δυτικό και τον βόρειο τοίχο. Τα παράθυρα είναι βαθμιδωτά κι εκείνα της αψίδας έχουν τόξα κτισμένα με οπτόπλινθους. Η εκκλησία έχει μια μόνο είσοδο στο μέσο του δυτικού τοίχου, όπου σε νεότερα χρόνια κτίσθηκε μικρό δωμάτιο με είσοδο στον δυτικό τοίχο. Η εκκλησία αρχικά είχε κτιστό τέμπλο. Τον Μάρτιο του 1845, ο αρχαιολόγος δρ. Λούτβιγκ Ρος, που είχε περιηγηθεί τότε την Κύπρο, αναφέρει ότι η εκκλησία ήταν πρόσφατα επιδιορθωμένη.

Αρχικά ολόκληρη η εκκλησία ήταν διακοσμημένη με τοιχογραφίες. Σήμερα ή μάλλον μέχρι το 1974 σώζονταν μόνο λίγες τοιχογραφίες στην αψίδα και στο κεντρικό τμήμα του ναού πάνω από τα τόξα που ενώνουν τους ανατολικούς πεσσούς με τον ανατολικό τοίχο. Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας δεν σώζονται τοιχογραφίες. Τοιχογραφίες σώζονται μόνο στον ημικυκλικό τοίχο της αψίδας κάτω από το ορθογώνιο γείσο. Εδώ σώζονται δυο στρώματα τοιχογραφιών. Στο αρχαιότερο στρώμα διακρίνεται πολύ κατεστραμμένη μορφή κατά μέτωπο, πιθανότατα άγγελος.

Στο δεύτερο στρώμα εικονίζεται η Θεοτόκος σε στάση μετωπική με τα χέρια υψωμένα σε δέηση, χωρίς τον Χριστό, μεταξύ αρχαγγέλων, δυο από κάθε πλευρά. Οι αρχάγγελοι φορούν αυτοκρατορική στολή με λώρο. Πάνω από το τόξο που ενώνει τον νοτιοανατολικό πεσσό και τον ανατολικό τοίχο, σώζονται τρεις σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου: Προσευχή της Αγίας Άννας, Ασπασμός Ιωακείμ και Άννας, και η Αγία Άννα ενώπιον ενός των ιερέων. Πάνω από το τόξο που ενώνει τον βορειοανατολικό πεσσό με τον ανατολικό τοίχο σώζονται τμήματα από την Προσφορά των Δώρων με την Προσευχή του Ιωακείμ.

Στη νότια όψη του βορειοανατολικού πεσσού σώζεται σε καλή κατάσταση το πάνω μισό ενός όρθιου ιεράρχη. Στο εσωρράχιο του τόξου που ενώνει τον βορειοανατολικό πεσσό με τον ανατολικό τοίχο εικονίζονται δυο όρθιοι ιεράρχες σε καλή κατάσταση. Αντίθετα οι ιεράρχες που διακοσμούν το εσωρράχιο του τόξου που ενώνει τον νοτιοανατολικό πεσσό με τον ανατολικό τοίχο είναι μισοκατεστραμμένοι.

Τόσο εικονογραφικά όσο και τεχνοτροπικά οι τοιχογραφίες της εκκλησίας της Παναγίας Περγαμηνιώτισσας παρουσιάζουν σημαντικό ενδιαφέρον. Τόσο οι τοιχογραφίες στην αψίδα όσο και οι τοιχογραφίες που σχετίζονται με τη ζωή της Θεοτόκου παρουσιάζουν σπάνια εικονογραφικά στοιχεία. Οι τοιχογραφίες του νεότερου στρώματος μπορούν να χρονολογηθούν στον 12ο αιώνα, ενώ εκείνες του παλαιότερου στρώματος και κατά συνέπεια και η ίδια η εκκλησία μπορούν να χρονολογηθούν στον 11ο αιώνα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια