Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, περί τα 20 χιλιόμετρα νότια της πόλης της Λευκωσίας. 

Με τη μεταρρύθμιση του 2022 το Πέρα Χωριό ενσωματώθηκε στον ευρύτερο Δήμο Νότιας Λευκωσίας- Ιδαλίου, ο οποίος αποτελείται από τον δήμο Ιδαλίου και τις κοινότητες Αλάμπρας, Λυμπιών, Νήσου και Ποταμιάς.

 

 

Βλέπε λήμματα: Δήμοι- Δημαρχεία και Δήμοι- Δημαρχεία- Οι 20 Δήμοι της μεταρρύθμισης του 2022

 

Το Πέρα Χωριό είναι κτισμένο σε μέσο υψόμετρο 250 μέτρων. Το τοπίο του είναι διαμελισμένο από τον ποταμό Γιαλιά, που ρέει πολύ κοντά στα βόρειά του, καθώς και από τους παραπόταμούς του Αλυκό και Αλμυρό. Ο τελευταίος ρέει κατά μήκος των βόρειων συνόρων του χωριού.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική του έκταση κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες), οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου, τα αμμοχάλικα της Πλειστόκαινης περιόδου (Σύναγμα), οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι) και οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κρητίδων, μαργών και ψαμμιτών). Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ερυθρογαίες, προσχωσιγενή εδάφη, ξερορεντζίνες και ασβεστούχα εδάφη.

 

Το Πέρα Χωριό δέχεται μια χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση. Στην περιοχή του καλλιεργούνται τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, οι ελιές, τα εσπεριδοειδή, λίγα αμπέλια (οινοποιήσιμες και επιτραπέζιες ποικιλίες) και ελάχιστα λαχανικά, αμυγδαλιές και χαρουπιές.

 

Εκτός από τη γεωργία και τη κτηνοτροφία, μια άλλη σημαντική οικονομική δραστηριότητα στο χωριό είναι και η βιομηχανική. Τα κυριότερα είδη βιομηχανίας που αναπτύχθηκαν είναι η ραπτική γυναικείων ενδυμάτων, η αρτοποιία, οι παιδικές ενδυμασίες, τα ξυλουργεία, τα έπιπλα και το ατσαλόμαλλο.

 

Από συγκοινωνιακής απόψεως, το Πέρα Χωριό συνδέεται στα βόρεια με το χωριό Δάλι (περί τα 5 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με τον νέο δρόμο Λευκωσίας-Λεμεσού.

 

Η πολύ καλή γεωγραφική θέση του χωριού μεταξύ των πόλεων Λευκωσίας και Λάρνακας, η σχετικά μικρή του απόσταση από την πρωτεύουσα και η πολύ καλή οδική του σύνδεση είναι παράγοντες που συνέβαλαν και στην πληθυσμιακή του ανάπτυξη. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	356
1891	286
1901	345
1911	367
1921	420
1931	465
1946	566
1960	785
1973	824
1976	1.071
1982	1.650
1992	1.966
2001	2.236
2011	2637
2021	3002

 

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 το χωριό δέχτηκε ένα μεγάλο αριθμό Ελληνοκυπρίων εκτοπισμένων. Στην περιοχή του δημιουργήθηκαν, συνοικισμοί αυτοστέγασης εκτοπισμένων.

 

Βλέπε λήμμα: Πρόσφυγες

 

Ονομασία

Όπως και το χωριό Πέρα (Ορεινής) έτσι και το Πέρα Χωριό πήρε την ονομασία αυτή επειδή βρίσκεται κτισμένο πέραν του ποταμού. Στην περίπτωση του χωριού Πέρα ο ποταμός είναι ο Πηδκιάς ενώ στην περίπτωση του Πέρα Χωριού είναι ο Γιαλιάς. Μετά την ονομασία Πέρα προσετέθη η ένδειξη χωρκόν (χωριό) για να ξεχωρίζει από το άλλο ομώνυμο χωριό που χαρακτηρίζεται ως Πέρα Ορεινής.

 

Ιστορικά στοιχεία

Το Πέρα Χωριό δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικές πηγές. Η έκταση στην οποία βρίσκεται κτισμένο ανήκε προφανώς στο φέουδο της Νήσου με την οποία και σήμερα αποτελούν σχεδόν ένα ενωμένο οικισμό. Ο G. Jeffery (1918) θεωρεί ότι κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια πιθανό να κατοικούσαν στο Πέρα Χωριό οι πάροικοι του γειτονικού μεγάλου αγροκτήματος (φέουδου) της Νήσου.

 

Δική μας άποψη είναι ότι πιθανότατα ο οικισμός του Πέρα Χωριού ιδρύθηκε μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου (1570-71), όταν πλέον στον οικισμό της Νήσου εγκαταστάθηκαν και αρκετοί Τούρκοι. Οι εγκατασταθέντες Τούρκοι φαίνεται ότι είχαν εκτοπίσει Έλληνες κατοίκους της Νήσου, αρκετοί από τους οποίους εγκαταστάθηκαν τότε σε κτήματα πέραν του ποταμού, σχηματίζοντας εκεί ένα νέο οικισμό, το Πέρα Χωρκόν. Γι’ αυτό το χωριό ήταν αμιγώς ελληνικό, ενώ η γειτονική Νήσου (που απαντάται σε μεσαιωνικές πηγές) ήταν μεικτό χωριό.

 

Βλέπε λήμμα: Τουρκοκύπριοι

 

Κατά την Αρχαιότητα η περιοχή της Νήσου και του Πέρα Χωριού, όπως και της γειτονικής Αλάμπρας, ανήκε στο βασίλειο της πόλης του Ιδαλίου (όπως, εξ άλλου, προκύπτει κι από την περίφημη πινακίδα του Ιδαλίου στην οποία γίνεται λόγος για την ανήκουσα στο βασίλειο περιοχή της Αλαμπρίας). Έτσι, η περιοχή του Πέρα Χωριού ήταν κατοικημένη από την Αρχαιότητα κι έχει αρχαιολογικούς χώρους. Ένας τάφος της Ύστερης εποχής του Χαλκού ανακαλύφθηκε στο χωριό το 1977.

 

Βλέπε λήμμα: Ιδάλιον

 

Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην αγία Μαρίνα και κτίστηκε το 1853 (ο G. Jeffery γράφει ότι είχε κτιστεί το 1895 με υλικά παλαιότερου κτιρίου).

 

Αξιόλογο μνημείο του χωριού είναι όμως η μικρή εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, στον χώρο του κοιμητηρίου, που δεσπόζει σήμερα σε ύψωμα στ' αριστερά του νέου αυτοκινητόδρομου Λευκωσίας-Λεμεσού. Η εκκλησία αυτή, του 12ου αιώνα, διασώζει κι αξιόλογες τοιχογραφίες.

 

Βλέπε λήμμα: Άγιοι Απόστολοι

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια