Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πενταλία- Pentalia. Χωριό της επαρχίας Πάφου, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών Λεμεσού-Πάφου, περί τα 35 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου.

Η Πενταλιά είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 710 μέτρων. Το ανάγλυφο στην περιοχή της είναι λοφώδες μέχρι ημιορεινό με μια κλίση από τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά. Το υψόμετρο από τα 800 περίπου μέτρα στην τοποθεσία Αξύλοφος στα βόρεια του χωριού, μειώνεται στα 710 μέτρα κοντά στον οικισμό, και στα 360 μέτρα κοντά στην κοίτη του Ξερού Ποταμού που ρέει κατά μήκος των νοτιοανατολικών συνόρων του χωριού. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από τους μικρούς παραπόταμους του Ξερού Ποταμού που ρέουν στην περιοχή καθώς και από το Αργάκι του Κόννου, παραπόταμου του ποταμού της Έζουσας.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι άργιλλοι του σχηματισμού Μονής, οι αποθέσεις του σχηματισμού των Μαμωνιών και οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι). Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη και εδάφη του σχηματισμού των Μαμωνιών.

Η Πενταλιά δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 630 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, τα σιτηρά, οι ελιές, οι αμυγδαλιές, τα νομευτικά φυτά, οι χαρουπιές, τα εσπεριδοειδή (κυρίως λεμονιές), διάφορα φρουτόδεντρα (αβοκάτο, μηλιές, αχλαδιές και κυδωνιές), οι αγκινάρες και λίγα όσπρια (κουκιά, φασόλια, λουβιά και λουβάνα).

Η κτηνοτροφία του χωριού είναι περιορισμένη.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Πενταλιά συνδέεται στα βορειοανατολικά με το χωριό Γαλαταριά (περί τα 3 χμ.), στα βόρεια με το χωριό Στατός-Άγιος Φώτιος (περί τα 5,5 χμ.), και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Αμαργέτη (περί τα 6,5 χμ.) και μέσω του με την πόλη της Πάφου.

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ιστορικά στοιχεία

Κατά μαρτυρία του ιστορικού του 16ου αιώνα Φλωρίου Βουστρωνίου, η Πενταλιά ήταν φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Ο Φλώριος γράφει την ονομασία του χωριού ίδια με τη σημερινή: Petaglia. Συγκεκριμένα, ο Φλώριος, αναφερόμενος στην αναδιανομή των φέουδων στην οποία είχε προβεί ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, σημειώνει ότι η Πενταλιά είχε τότε παραχωρηθεί σε κάποιον αξιωματούχο Νικόλαο Σκαρνακιότι, που πήρε και άλλα δύο χωριά.

Οι κάτοικοί του ισχυρίζονται ότι το χωριό είχε πάρει αυτή την ονομασία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, οπότε κανένας δεν γνώριζε γραφή˙ έτσι, όταν παρίστατο ανάγκη να υπογράψουν επίσημα έγγραφα, ως «υπογραφή» έθεταν την «πενταλιά» τους, δηλαδή το αποτύπωμα της παλάμης τους με ανοικτά τα πέντε δάκτυλα. Ωστόσο η ονομασία του χωριού μπορεί να σήμαινε αρχικά και πέντε ελιές ή ακόμη να προήλθε από αλλού.

Η εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στον άγιο Γεώργιο (ο Jeffery την ονομάζει εξωκκλήσι), δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο R. Gunnis όμως (1936) κάνει αναφορά σε μερικές αξιόλογες παλαιές εικόνες που είχε δει σ’ αυτήν, όπως εικόνα του αγίου Γεωργίου πλαισιωμένη με αργυρά νομίσματα, και εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό του 16ου αιώνα. Ο G. Jeffery (1918) σημειώνει ότι το χωριό έχει «αρχαία εμφάνιση», προφανώς επηρεασμένος από τα πετρόκτιστα σπίτια και την απουσία (τότε που το είχε δει, δηλαδή στις αρχές του 20ού αιώνα) οποιουδήποτε σύγχρονου στοιχείου. Στη διοικητική έκταση του χωριού υπάρχουν και εξωκκλήσια αφιερωμένα στην Παναγία, στον άγιο Μηνά (πρώην ναός μικρού μοναστηριού) και στον Τίμιο Πρόδρομο. Στα νοτιοανατολικά του χωριού, κι επί της δεξιάς όχθης του Ξερού Ποταμού, βρίσκεται το εντυπωσιακό, μικρό κι ερειπωμένο μοναστήρι της Παναγίας του Σίντη (16ος αιώνας) που ανήκει σήμερα στο μοναστήρι του Κύκκου. Σε παλαιότερες εποχές ο Κύκκος κατείχε μεγάλη από τη διοικητική έκταση της Πενταλιάς.

Βλέπε λήμμα: Παναγία του Σίντη

Η Πενταλιά ήταν μεταξύ των χωριών της επαρχίας Πάφου που πλήγηκαν από τον σεισμό του 1953.

Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν αρχαιότητες, που αποδεικνύουν κατοίκησή της από τα αρχαία χρόνια. Μεταξύ των αρχαιοτήτων περιλαμβάνονται τάφοι (στον γκρεμό πάνω από το χωριό) και ενδείξεις για ύπαρξη, κατά την Αρχαιότητα, ενός ναού.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια