Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πελένδρι- Pelendri. Χωριό της επαρχίας Λεμεσού, στη γεωγραφική περιφέρεια της Πιτσιλιάς, περί τα 42 χιλιόμετρα (μέσω Ζωοπηγής) βορειοδυτικά της πόλης της Λεμεσού. Η απόσταση του χωριού από τη Λεμεσό μέσω Τριμίκλινης είναι 45 περίπου χιλιόμετρα. Είναι το πέμπτο μεγαλύτερο σε διοικητική έκταση χωριό της επαρχίας Λεμεσού, μετά τα χωριά Ακρωτήρι, Σωτήρα, Πισσούρι και Ύψωνας.

 

Το Πελέντρι είναι κτισμένο σε μια βουνοπλαγιά, σε μέσο υψόμετρο 880 μέτρων. Το ανάγλυφο στην περιοχή του είναι τραχύ και βουνίσιο με στενές βαθιές κοιλάδες και απότομες πλαγιές. Απ’ όλες τις πλευρές του χωριού ξεπροβάλλουν  ψηλές  βουνοκορφές που το ύψος τους, σε αρκετές περιπτώσεις, ξεπερνά τα 1.000 μέτρα. Το τοπίο είναι διαμελισμένο από τα ποτάμια δίκτυα του Αμίαντου, παραπόταμου του Κούρη, και του Αμπελικού, παραπόταμου του Λιμνάτη.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι διαβάσες, οι γάββροι και οι πλαγιογρανίτες του πυριγενούς συμπλέγματος του Τροόδους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη.

 

Το Πελέντρι δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 750 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνται διάφορα είδη φρουτοδέντρων (κυρίως μηλιές, ροδακινιές, αχλαδιές και δαμασκηνιές), τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, οι ελιές, οι αμυγδαλιές, οι καρυδιές και τα λαχανικά (κυρίως πατάτες, φασολάκια, μπιζέλια, κραμπιά, ντομάτες, αγγουράκια, κρεμμύδια και κολοκυθάκια). Η αξιοποίηση πηγών και διατρήσεων που ανορύχθηκαν στην περιοχή του χωριού, η άρδευση από την υδατοδεξαμενή που κατασκευάστηκε στα πλαίσια του Σχεδίου Πιτσιλιάς και η απευθείας χρησιμοποίηση των νερών των ποταμών, συνέβαλαν στην επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων. Ένα μεγάλο μέρος της διοικητικής έκτασης του χωριού είναι επίσης ακαλλιέργητο και καταλαμβάνεται από ποικίλη φυσική βλάστηση, κυρίως πεύκα, λατζ΄ιές, αντρουκλιές, τρεμιθιές, ξισταρκές, στερατζ΄ιές, περνιές, αγριοελιές, σκλήδρους, πλάτανους, μερσινιές και σπαλαθκιές. Μέρος των κρατικών δασών του Τροόδους και της Μονής καθώς και ολόκληρο το μικρό κρατικό δάσος Κακόγυρος εμπίπτουν στα διοικητικά όρια του χωριού.

 

Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη και διεξάγεται σε οικιακή βάση.

 

Το Πελέντρι περιλαμβάνεται στο Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς και έχει ωφεληθεί από αυτό με την κατασκευή χωμάτινης υδατοδεξαμενής, χωρητικότητας 123.000 μ³, για την άρδευση έκτασης γης του χωριού, τη βελτίωση του υγιειονομικού κέντρου του, την κατασκευή αναβαθμίδων, και τη βελτίωση αγροτικών δρόμων. Εξάλλου στο χωριό εφαρμόστηκε σχέδιο αναδασμού σε έκταση γης 71 εκταρίων, που είχε ευεργετικές επιπτώσεις στο σύστημα ιδιοκτησίας της γης.

 

Η οδική σύνδεση του Πελεντρίου με τα γύρω χωριά γίνεται με μαιανδρικούς δρόμους, εξαιτίας του απότομου ανάγλυφου της περιοχής. Στα βορειοδυτικά συνδέεται με το χωριό Κάτω Αμίαντος (περί τα 6 χμ.), και στα βορειοανατολικά με το χωριό Ποταμίτισσα (περί τα 4,5 χμ.).

 

Το χωριό γνώρισε συνεχή πληθυσμιακή αύξηση μέχρι το 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	444
1891	515
1901	579
1911	715
1921	798
1931	982
1946	1.504
1960	2.096
1973	2.253
1976	2.218
1982	1.739
1992	1.377
2001	1.185
2011	1074
2021	1026

 

Το Πελέντρι είναι από τα γραφικά χωριά της Κύπρου και διατηρεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό στοιχεία της παραδοσιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Παρόλο που στο χωριό κτίστηκαν αρκετές σύγχρονες οικοδομές, ωστόσο στο κέντρο του αρχικού πυρήνα διατηρούνται ακόμη πολλά παραδοσιακά σπίτια κτισμένα με το τοπικό πέτρωμα του γάββρου.

 

Για πολλά χρόνια, ιδίως κατά την περίοδο της αγγλικής κατοχής, μεγάλος αριθμός κατοίκων του Πελεντρίου εργοδοτείτο στο κοντινό μεταλλείο του Αμιάντου. Η εργοδότηση που πρόσφερε ο Αμίαντος ήταν ένας από τους κύριους λόγους ανάπτυξης του χωριού (πληθυσμιακής και άλλης), ιδίως κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

 

Βλέπε λήμμα: Μεταλλείο Αμιάντου

 

Από το Πελέντρι καταγόταν ο ήρωας του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959 Σωτήρης Τσαγκάρης που σκοτώθηκε σε μάχη κοντά στο χωριό του στις 17 Φεβρουαρίου 1957.

 

Ιστορικά στοιχεία

Το Πελέντρι ήταν γνωστός οικισμός που υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Ο ντε Μας Λατρί το μνημονεύει ως Pelendres ή και Pelondres και δίνει την πληροφορία ότι αυτό ήταν, περί το 1353, φέουδο του Jean de Lusignan (Ιωάννη ντε Λουζινιάν), πρίγκιπα της Αντιόχειας και μέλους της βασιλικής οικογένειας της Κύπρου. Ο μεσαιωνικός χρονογράφος Γεώργιος Βουστρώνιος μνημονεύει επίσης δυο φορές το χωριό στο Χρονικόν του: Σε μια περίπτωση το αναφέρει ως οικισμό όπου έμενε ένας πλούσιος (πιθανότατα έμπορος), ονόματι Σατένης˙ αυτός, στα 1461, δέχθηκε επίθεση οπαδών του Ιακώβου Β΄ που τον βασάνισαν για να του πάρουν τα χρήματά του, γιατί φαίνεται ότι είχε διατελέσει υποστηρικτής της βασίλισσας Καρλόττας, αντίπαλης του Ιακώβου˙ στη δεύτερη περίπτωση ο Βουστρώνιος ομιλεί για τά δύο πραστεῖα τῶν Πελεντρίων που ανήκαν στον Ρίτζο ντι Μαρίνο (οπαδό του Ιακώβου Β΄) από τον οποίο όμως κατασχέθηκαν από την Αικατερίνη Κορνάρο στις αρχές του 1474, οπότε παραχωρήθηκαν στον κοντοσταύλη της Κύπρου Πέτρο ντ’ Άβιλα (βλέπε Χρονικόν Γ. Βουστρωνίου, έκδοση «Φιλόκυπρος», 1989, παρ. 169).

 

Η λέξη πραστεῖον σημαίνει αγρόκτημα. Ο Βουστρώνιος αναφέρει δυο τέτοια πραστεῖα που τα καθορίζει ως πραστεῖα τῶν Πελεντρίων, αναφέροντας και το χωριό στον πληθυντικό (Πελέντρια, τα, κι όχι Πελέντρι, το). Μπορούμε συνεπώς να θεωρήσουμε ότι το φέουδο των Πελεντρίων εκτεινόταν και σε δυο κοντινά προς αυτό αγροκτήματα, που θα πρέπει να ήσαν μικροί γεωργικοί οικισμοί που ανήκαν στο φέουδο. Τα πραστεῖα αυτά πιθανώς ήσαν τα Κάρταμα (σε παλαιούς χάρτες σημειώνονται ως Cardama) και τα Φίλαγρα. Και οι δυο αυτοί οικισμοί διαλύθηκαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όμως τα Φίλαγρα επανιδρύθηκαν με την ίδια ονομασία στα μέσα του 20ού αιώνα, με ελάχιστα σπίτια και κέντρα ψυχαγωγίας για τους ταξιδιώτες, επί του δρόμου Καρβουνά-Σαϊττά. Σε παλαιούς χάρτες τα Φίλαγρα βρίσκονται σημειωμένα ως Filoga. Ευρίσκονται όμως σημειωμένοι στην ίδια περιοχή κι άλλοι διαλυθέντες οικισμοί όπως το Καρυδάκι (Caridac), o Mesupoca (μάλλον Μέσα Ποταμός) και ο Miendo (Αμίαντος;). Πιθανόν δε κάποιος απ’ αυτούς να ήταν ένα από τα πραστεῖα τῶν Πελεντρίων.

 

Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) αναφέρει ως πραστεία των Πελεντρίων δύο με διαφορετικά ονόματα. Αναφερόμενος, συγκεκριμένα, στην αναδιανομή των φέουδων στην οποία είχε προβεί ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, ο Φλώριος δίνει και τις ακόλουθες πληροφορίες:

 

*Τα Αγρίδια των Πελεντρίων (Agridia de Pelendria) που δόθηκαν, μαζί με τον Ασώματο Λευκάρων, ως φέουδα στον αδελφό Γουλιέλμο Γονέμη, στενό συνεργάτη του Ιακώβου Β΄, που έγινε τότε και αρχιεπίσκοπος Κύπρου.

 

*Την Αγία Μαργαρίτα των Πελεντρίων (Santa Margarita de Pelendria) που δόθηκε, μαζί με άλλα 5 χωριά, στον αξιωματούχο Λουδοβίκο Μεριέ.

 

Οι δύο αυτοί οικισμοί κοντά στο Πελέντρι δεν φαίνεται να ήσαν τα «δύο πραστεία των Πελεντρίων» (dui prastii de Pelendria) που όπως γράφει ο Φλώριος, είχαν παραχωρηθεί το 1474 από την Αικατερίνη Κορνάρο  στον αξιωματούχο Πέτρο ντ΄ Άβιλα. Και τούτο, επειδή ο Φλώριος λέγει ότι ανήκαν πιο πριν στον Ρίτζο ντι Μαρίνο (φίλο και συνεργάτη του Ιακώβου Β΄) από τον οποίο τα αφαίρεσε η χήρα του Ιακώβου Αικατερίνη. Φαίνεται, λοιπόν, ότι γύρω από το Πελέντρι υπήρχαν τουλάχιστον 4 άλλοι μικρότεροι οικισμοί.

 

Ο Φλώριος μνημονεύει το Πελέντρι γράφοντας και αυτός την ονομασία του στον πληθυντικό (Pelendria), σημειώνοντας ότι το 1461, μετά την επικράτηση του Ιακώβου Β΄, έγιναν εκεί διώξεις υποστηρικτών της εκθρονισθείσας ετεροθαλούς αδελφής του Καρλόττας.

 

Την κατοχή του Πελεντρίου από τον βασιλιά Ιάκωβο Β΄ τον Νόθο, την παραχώρησή του στον Ρίτζο ντι Μαρίνο και ακολούθως την κατοχή του από τον Πέτρο ντ’ Άβιλα γνωρίζουμε κι από έγγραφο (καρτουλάριο) της Αγίας Σοφίας, που δίνει και την επιπρόσθετη πληροφορία ότι λίγο αργότερα το χωριό επανήλθε στη βασιλική ιδιοκτησία.

 

Παραδόξως, από παλαιότερους μελετητές το Πελέντρι είχε ταυτιστεί με τη μνημονευόμενη αρχαία κυπριακή κώμη Παλαιάν (αναφέρεται από τον Στράβωνα), αν και η Παλαιά ήταν παραθαλάσσιος οικισμός. Η σύγχυση προήλθε επειδή η Παλαιά οριζόταν ότι ευρίσκετο μεταξύ Ολύμπου και Αμαθούντος, όπου ως Όλυμπος θεωρήθηκε η κορφή του Τροόδους. Όμως Όλυμπος ονομαζόταν και το Σταυροβούνι, συνεπώς η Παλαιά ευρισκόταν μεταξύ Αμαθούντος-Σταυροβουνιού (κάπου στην περιοχή του χωριού Μαρώνι) κι όχι μεταξύ Αμαθούντος-Τροόδους.

 

Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός (Ἱστορία Χρονολογική... 1788, σ. 47) γράφει: Παλαιά˙ χώρα καί αὐτή... πλησίον εἰς τό ὄρος τοῦ Ὀλύμπου˙ τινές συμπεραίνουσι νά εἶναι τό λεγόμενον χωρίον Πελέντρια˙ τό ὁποῖον ἦτον πολυάνθρωπον ἓνα καιρόν, ὁποῦ ἔκαμνεν ὡς χίλιαις φωτίαις. Εὐτυχεῖ ἀπό κρασία...

 

Ο ίδιος συγγραφέας (ο.π.π., σ. 51) συγκαταλέγει τα Πελέντρια μεταξύ των μεγαλυτέρων χωριών της Κύπρου, ὁποῦ μήτε εἰς τήν Ἰταλίαν εὑρίσκοντο τόσον πολυάνθρωπα. Η αναφορά του, εξάλλου, σε χίλιαις φωτίαις σήμαινε ότι το χωριό είχε χίλιες εστίες, δηλαδή χίλια νοικοκυριά, άρα χίλιες οικογένειες ζούσαν σ’ αυτό.

 

Κατά την επικρατούσα άποψη η ονομασία του χωριού είναι φυτώνυμη, από ένα είδος φυτού που ονομαζόταν φελάνδριον (οινάνθη, αναφερόμενη από τον Θεόφραστο ότι αυτοφυόταν στις ορεινές περιοχές της Κύπρου, ήταν πολύοσμος και απ’ αυτήν κατασκευαζόταν το «οινάνθινον μύρον»). Η οινάνθη (oenanthe) ήταν κάποιο από τα διάφορα είδη φυτών της οικογένειας των Σκιαδανθών, πιθανώς το είδος Oenanthe phellandrium (φελάνδριος). Πάντως καμιά από τις διάφορες οινάνθες δεν απαντάται σήμερα στην Κύπρο. Ωστόσο ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι οινάνθη ονομαζόταν και το άνθος του άγριου αμπελιού που όμως δεν μπορεί, ετυμολογικά, να συσχετισθεί με την ονομασία Πελέντρι (ή Πελένδρι κατά διαφορετική γραφή).

 

Κατά τον Ν. Κληρίδη, οι κάτοικοι της περιοχής ονομάζουν  πέλεντρον ένα είδος δηλητηριώδους μανιταριού που αυτοφύεται εκεί. Νομίζουμε όμως ότι η ονομασία δόθηκε στο μανιτάρι εξ αιτίας της ονομασίας του χωριού κι όχι αντίστροφα (Πέλεντροι ονομάζονται και οι κάτοικοι του χωριού).

 

Δική μας άποψη είναι ότι πιθανώς το χωριό πήρε την ονομασία του από το επώνυμο μεσαιωνικής οικογένειας που το κατείχε κάποτε ως φέουδο (πριν από το 1353). Εάν δε κατεχόταν από δυο ή περισσότερα μέλη κάποιας οικογένειας (ο Λεόντιος Μαχαιράς λ.χ. αναφέρει οικογένεια Πελεστρί ), τούτο δικαιολογεί και το ότι η ονομασία του χωριού απαντάται στον Βουστρώνιο στον πληθυντικό.

 

Η κύρια εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στον άγιο Ιωάννη τον Λαμπαδιστή, είναι σύγχρονη και χωρίς ενδιαφέρον. Πήρε τη θέση παλαιότερης, που είχε καταστραφεί. Ωστόσο σημαντικό μνημείο του χωριού αποτελεί η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, του 13ου αιώνα.

 

Βλέπε λήμμα: Εκκλησία Τιμίου Σταυρού και Παναγία Καθολική

 

Άλλες δυο εκκλησίες στο Πελέντρι είναι αφιερωμένες στον άγιο Γεώργιο και στον αρχάγγελο Μιχαήλ.

 

Στο χωριό υπάρχει δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο. Υπάρχουν επίσης ξενοδοχείο, κέντρο νεότητας, πολιτιστικό κέντρο, κλειστό γήπεδο καλαθόσφαιρας, κοινοτικό γήπεδο ποδοσφαίρου, οινοποιείο, κ.α. Λειτουργεί εξάλλου Κέντρο Εξυπηρέτησης του Πολίτη, με σκοπό να εξυπηρετούνται τα χωριά της Πιτσιλιάς και του Τροόδους.

 

Στο χωριό βρίσκεται και το Ηρώον Απελευθερωτικού Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-59. Το Ηρώον είναι ένα πολυσύνθετο μνημειακό έργο, αφιερωμένο σε όλους τους συντελεστές του Αγώνα της ΕΟΚΑ και βρίσκεται σε δασώδη περιοχή στην κορυφή του βουνού Έγκλιση της κοινότητας.

 

Στο Πελέντρι διατηρούσε εξοχική κατοικία ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Δημήτρης Χριστόφιας (του οποίου η σύζυγος Έρση κατάγεται από το χωριό αυτό).

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια