Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Columba spp. Οικογένεια: Columbidae. Το πεζούνιν, όπως συνήθως λέγεται στην Κύπρο το περιστέρι, είναι πουλί οικιακό, οικόσιτον κι αγελαίο, γνωστότατο από τα αρχαία χρόνια. Είναι μάλιστα από τα πρώτα που εξημερώθηκαν, εκτρέφονταν δε κι εκτρέφονται μέχρι σήμερα σε πολλά σπίτια. Σε σπίτια όπου εκτρέφονταν πεζούνια, ιδίως αγροτικά, υπήρχαν τα ειδικά πεζουναρκά (περιστερώνες), καμωμένα στους εξωτερικούς τοίχους με πλινθάρια ή πλάκες και μάρμαρα ή σπασμένες πήλινες στάμνες ή ακόμη με τενεκεδένια κιβώτια ή και ξύλινα κιβώτια.

 

Σήμερα τα περιστέρια απαντώνται και σε ημιάγρια κατάσταση στις αστικές περιοχές της Κύπρου, όπου και φωλιάζουν στις στέγες πολυκατοικιών ή άλλων κτιρίων, σε εκκλησίες κλπ.

 

Η περιστερά (βιβλικό πουλί που συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα), η οἰνάς ή και πέλεια των αρχαίων Ελλήνων, απαντάται σε διάφορα είδη. Η Κύπρος είναι η μόνη περιοχή στον ελληνόφωνο κόσμο που χρησιμοποιεί τη λέξη πεζούνιν αντί περιστέρι. Η λέξη πεζούνιν φαίνεται ότι είχε καθιερωθεί στην Κύπρο από την περίοδο της Φραγκοκρατίας κι είναι ελληνική απόδοση της γαλλικής pigeon. Όμως πριν από τη Φραγκοκρατία εχρησιμοποιείτο η λέξη περιστέρι, όπως αποδεικνύεται από την ύπαρξη πολλών τοπωνυμίων στο νησί προερχομένων απ’ αυτή τη λέξη: χωριά φέρουν το όνομα Περιστερώνα και Περιστερωνάριν, άλλες τοποθεσίες ονομάζονται Περιστέρκα (σύμπλεγμα κρημνών και πηγή μεταξύ Παραμαλιού-Κιβίδων-Πάχνας όπου φωλιάζουν πολλά αγριοπερίστερα, επίσης μεγάλος απομονωμένος βράχος ανατολικά του Βαβυλά κλπ.). Λίγα τοπωνύμια προερχόμενα από τη λέξη πεζούνιν είναι νεώτερα (όπως ο Πεζουνόκρεμμος στην περιοχή Μύρτου-Κορμακίτη, κι άλλος στην περιοχή Ακανθούς, ο Πεζουνόσπηλιος σε περιοχή του Ακάμα κι άλλος στον Απόστολο Ανδρέα κλπ.).

 

Τα διάφορα είδη πεζουνιών που απαντώνται στην Κύπρο είναι γνωστά με διάφορα χαρακτηριστικά ονόματα ανάλογα με το μέγεθος, τους χρωματισμούς τους κι άλλες ιδιαιτερότητές τους. Έτσι, απαντώνται τα ορνιθοπέζουνα (που είναι μεγαλύτερα των συνηθισμένων), τα γεμένικα (μικρά κατάμαυρα με κόκκινα πόδια, που είναι καλλωπιστικά, έχουν κι ωραία φωνή), τα περήφανα, οι καλορκές κ.α.

 

Το πεζούνιν που λέγεται καλορκά (η), είναι γνωστό και με το όνομα κουκκουλλέτιν (το). Ειδικά αυτό πιστευόταν ότι ήταν το ιερό πουλί της Αφροδίτης, απεικονίζετο δε και σε νομίσματα των Ρωμαϊκών χρόνων, σε στήλες ένθεν και ένθεν του ναού της Αφροδίτης στην Πάφο.

 

Βλέπε λήμμα: Ιερά της Αφροδίτης

 

Το περιστέρι πράγματι συνδεόταν με τη λατρεία της θεάς Αφροδίτης στην Κύπρο. Μάλιστα άγαλμα ιερέα της Αφροδίτης, που βρίσκεται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, προερχόμενο από την Κύπρο, τον παρουσιάζει να κρατεί ένα περιστέρι.

 

Ο Ρωμαίος ποιητής Μαρτιάλης ονομάζει παφίας περιστεράς (paphiae columbae) περιστέρια που ήσαν αφιερωμένα και ζούσαν στον ναό της Αφροδίτης στην Πάφο, ενώ σε σχέση προς την Αφροδίτη το περιστέρι αναφέρεται και από άλλους συγγραφείς.

 

Βλέπε λήμμα:  Πάφιαι περιστεραί

 

Ο W. Ν. Baker (Amer. Sl. of Philol., iii, 1932, p. 261) επισημαίνει ότι ιερά περιστέρια της Αφροδίτης την συνόδευσαν, ως στοιχεία της λατρείας της, από την Ασκαλώνα στην Κύπρο.

 

Για την ύπαρξη περιστεριών στην αρχαία Κύπρο κάνουν λόγο αρχαίοι συγγραφείς. Ο Αθήναιος, αντλώντας από τον Αντιφάνη, γράφει ότι ἡ Κύπρος ἔχει πελείας διαφόρους. Το ίδιο γράφει κι ο Ευστάθιος. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, εξ άλλου, ονομάζει το περιστέρι μείλιχον ὄρνιν (=γλυκό πουλί) της Αφροδίτης. Ο Κορνούτος γράφει ότι το περιστέρι είναι ιερό πουλί της Αφροδίτης επειδή είναι καθαρό και φιλοφρονητικό και οι κινήσεις του ομοιάζουν με ερωτικά φιλήματα.

 

Ειδικά για το κουκκουλλέτιν (λοφιοφόρο) πεζούνιν, ο διάσημος Ιταλός γιατρός, βιολόγος και πτηνολόγος Ulisse Aldrovandi (1522-1605) γράφει στο τρίτομο έργο του περί πτηνολογίας που εξέδωσε το 1599-1602 με ωραία εικονογράφηση, ότι είχε εισαχθεί στην Ιταλία από την Κύπρο. Το ονόμασε δε Columba cypria cucullata.

 

To πεζούνιν ήταν πάντοτε το σύμβολο της αγάπης, του έρωτα και της γονιμότητας, κατά κανόνα δε συνηθιζόταν στην Κύπρο να σφάζεται ζεύγος νεαρών περιστεριών κατά την τέλεση γάμων· τα περιστέρια προσφέρονταν στους νεόνυμφους ως πρόγευμα την επομένη του γάμου και η προσφορά ήταν, βέβαια, συμβολική. Κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια στους νεόνυμφους προσφερόταν, την πρώτη νύχτα του γάμου, φαγητό σε ειδικό πιάτο που είχε ζωγραφισμένο στο εσωτερικό του ένα ανδρόγυνο και στο μπράτσο της νύμφης ένα περιστέρι έτοιμο να την φιλήσει. Ακόμη και σήμερα, σε μερικά χωριά της Κύπρου, φυλάγουν τα στέφανα του γάμου σε ξύλινη στεφανοθήκη με σκαλιστό στο επάνω μέρος της ένα περιστέρι.

 

Βλέπε λήμμα: Βυζαντινά και μεσαιωνικά αγγεία

 

Αρκετές φορές η πεζούνα (=το θηλυκό περιστέρι) απατά τον σύντροφό της. Τούτο γίνεται αιτία φοβερού καυγά, ο δε πέζουνος (=το αρσενικό περιστέρι) της σκοτώνει τα μικρά της (τα πεζουνούδκια) για να την εκδικηθεί. Γι’ αυτό κάποτε η άπιστη γυναίκα παρομοιάζεται με πεζούναν, όπως στο δίστιχο:

 

Άτε κρεμμίστου που δαμαί, αρκάντζ΄ελον πεζούνιν

που να σε λάμνει το ριόν μήναν Δευτερογιούνην.

 

Στην κατάρα αυτή το πεζούνιν είναι αρκάντζ΄ελον, δηλαδή άρκος (= άγριος) άγγελος, δηλαδή διάβολος. Ο Δευτερογιούνης (=Ιούλιος) είναι ιδιαίτερα ζεστός μήνας κι είναι μεγάλη κατάρα τον μήνα αυτό να υποφέρει κάποιος από ριόν (=ρίγη, κρυώματα).

 

Αλλά το πεζούνιν/περιστέριν αναφέρεται και σε πολλά άλλα κυπριακά λαϊκά ποιήματα, ιδίως ερωτικά. Αναφέρουμε μερικά παραδείγματα:

 

* Πκιάσ’ τον σ'ιεπέττον, παίξε με, σαν παίζουν τα πεζούνια,

νά ποσπαστείς εσού πο' μεν τζ' εγιώ που τα καντούνια.

* Ξημέρωσεν τζ' ενύχτωσεν, πάει τζ'αο τούτ’ η μέρα

τζ' εμείς δεν φιληθήκαμεν, άσπρη μου περιστέρα,

* Τον που μας εποχώρισεν, άσπρη μου περιστέρα,

αγγάλεσά τον στοθ' Θεόν να μεν εζήσει μέραν.

* Περτίτζ'ιν κοτσ'ινόσ'ιλον, πεζούνιν κουκκουλλέτι,

έκαψες τήγ καρτούλλαμ 'μου που τους καμούς σου φέτι.

* Ο ουρανός, η θάλασσα, τζ' η γη τζ' ούλλα τα μέρη

το μαρτυρούν πως σ’ αγαπώ, άσπρομ' μου περιστέριν.

 

Από τα αρχαιότατα χρόνια τα περιστέρια χρησιμοποιούνταν κι ως κομιστές μηνυμάτων (τα λεγόμενα ταχυδρομικά). Σύμφωνα δε προς την Βίβλο, περιστέρι χρησιμοποίησε κι αυτός ο Νώε για να διαπιστώσει εάν τελείωσε ο κατακλυσμός. Πολύ συχνά τέτοια ταξιδιωτικά περιστέρια περνούν και σήμερα από την Κύπρο, προερχόμενα από διάφορες χώρες, όχι όμως βέβαια για να μεταφέρουν μηνύματα. Όμως φέρουν ειδικά δακτυλίδια στα πόδια τους, με στοιχεία για τη χώρα προέλευσής τους. Έχουν σκοτωθεί στην Κύπρο περιστέρια με δακτυλίδια από την Αγγλία, την Ολλανδία, τη Γαλλία και τη Μάλτα.

 

Περιττό βέβαια να πούμε ότι περιγραφές χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων των περιστεριών μας δίνουν αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Αριστοτέλης κι ο Αιλιανός.

 

Σήμερα το περιστέρι (ιδίως το λευκό περιστέρι) εξακολουθεί να αποτελεί διεθνώς σύμβολο ειρήνης. Ως τέτοιο, αποτελεί και το έμβλημα της Κυπριακής Δημοκρατίας (περιστέρι με ανοικτές τις φτερούγες του, που κρατεί στο ράμφος ένα άλλο σύμβολο, κλωνάρι ελιάς). Έτσι, ως σύμβολο της Κυπριακής Δημοκρατίας, πλαισιωμένο από δάφνες και με τη χρονολογία 1960 στο κάτω μέρος, το περιστέρι ευρίσκεται αποτυπωμένο, μεταξύ άλλων, σε όλα τα νομίσματα και χαρτονομίσματα της Κύπρου, τις επίσημες σφραγίδες κλπ.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια