Παπίρες ή αρκοπαπίρες

Με το όνομα παπίρες ή αρκοπαπίρες είναι γνωστές στην Κύπρο οι αγριόπαπιες που έρχονται στο νησί —σχεδόν όλες — από την Ευρώπη, καθώς και οι οικόσιτες πάπιες που βρίσκονται συνήθως σε σπίτια κοντά σε ποταμούς οι οποίοι έχουν νερό ολόχρονα και αναπαράγονται για το εύγευστο κρέας τους. Οικογένεια: Anatidae. Είναι οι αναφερόμενες από τους αρχαίους συγγραφείς ως ὄρνιθες στεγανόποδες και που είχαν κατά την Αρχαιότητα διάφορα ονόματα, όπως βοσκάς, φασκάς, γλαύκιον, νήττα, πινέλοψ, φάσκας, φοινικόλεγνος κ.α. (Βλέπε Πουλιά της Κύπρου)

Στην Κύπρο έρχονται 21 είδη παπίρων — πολλές για να σταματήσουν για λίγο μέχρις ότου βρουν τον κατάλληλο καιρό για να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Έρχονται στον κόλπο της Πόλης Χρυσοχούς και στη λίμνη του Ακρωτηρίου, άλλες για να διαχειμάσουν στις αλυκές και στους βάλτους, όπως στο Συριανοχώρι, στα Κούκλια της Αμμοχώστου και στην Αχερίτου, στη Σύγκραση, μεταξύ Δερύνειας και Παραλιμνίου, καθώς και στους χείμαρρους όταν έχουν νερά, όπως στο Διαρίζο στην Πάφο, τον Κούρη στη Λεμεσό, το Σερράχη στη Μόρφου, στον ποταμό των Πανάγρων στη Μύρτου, στην παραλία μεταξύ της πόλης της Αμμοχώστου και της Σαλαμίνος, στους υδατοφράκτες και αλλού. Ελάχιστες μένουν την άνοιξη για να γεννήσουν, στις όχθες της αλυκής του Ακρωτηρίου και στους βάλτους των ποταμών.

Όσες από τις παπίρες είναι γνωστές με τα λαϊκά τους ονόματα, περιγράφονται χωριστά στα αντίστοιχα λήμματα.

Tadorna tadorna: Είναι μια από τις πιο μεγαλόσωμες και ωραίες παπίρες που έρχονται να διαχειμάσουν στην Κύπρο, στις αλυκές κυρίως, και κάποτε και σε μερικούς υδατοφράκτες. Γεννούν σε όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης, το Ιράν, το Θιβέτ και τη βορειοδυτική Κίνα. Στην Κύπρο έρχονται σε μεγάλους αριθμούς, ιδίως στην αλυκή του Ακρωτηρίου, κάποτε δε ο αριθμός τους ξεπερνά τις 1.000. Το μέγεθος της παπίρας αυτής φθάνει τα 60 εκατοστόμετρα.

Anas platyrhynchos -> κανναούρα ή κιζίρπασ΄ης

Tadorna ferruginea: Η παπίρα αυτή σπάνια επισκέπτεται την Κύπρο τον χειμώνα, σε πολύ μικρούς αριθμούς. Γεννά στα Βαλκάνια, τη Μικρά Ασία, την Παλαιστίνη, το Ιράκ, τη νότιο Ρωσία, την κεντρική Ασία και τη βόρειο Αφρική (από τα βόρεια του Μαρόκου μέχρι και τα νότια της Τύνιδος). Το μέγεθός της φθάνει τα 62,5 εκατοστόμετρα.

Anas stepera -> κάτσουρος

Anas penelope: Οι παπίρες του είδους αυτού έρχονται στο νησί για να διαχειμάσουν σε μικρούς αριθμούς, αλλά και όταν μεταναστεύουν, γι’ αυτό κατά την άνοιξη ο αριθμός τους αυξάνεται. Γεννούν στην Ευρώπη και την Ασία, στην δε Αφρική πηγαίνουν μέχρι την Τανζανία, την Κένυα και την Ουγάνδα για να διαχειμάσουν. Το μέγεθός τους φθάνει τα 45 εκατοστόμετρα.

Anas crecca -> σαρσέλια

Anas querquedula -> σαρσέλια

Anas clypeata: Είναι ίσως η μοναδική παπίρα που έρχεται στην Κύπρο και βρίσκεται σε πολλές χώρες του κόσμου, μέχρι και τη Βόρειο Αμερική. Έρχεται σε μεγάλους αριθμούς, όταν μεταναστεύει, για να διαχειμάσει. Αναφέρεται ότι κάποτε έμεινε και γέννησε στον υδατοφράκτη των Κουκλιών. Τη σχετική πληροφορία δίνει ο sir J. Bucknill, ο οποίος αναφέρει ότι βρέθηκε μια φωλιά με οκτώ αυγά, μέσα σε σκλινίτζ΄ια, στις όχθες του φράκτη, στις 14 Μαίου 1911. Από τότε δεν ξαναβρέθηκε πουθενά στην Κύπρο να γεννά. Η παπίρα αυτή γεννά στην Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρειο Αμερική. Διαχειμάζει — ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες — πηγαίνοντας μέχρι και την Ιαπωνία, στην δε Αφρική απαντάται μέχρι την Αιθιοπία και τη Νιγηρία. Όσο πιο ψυχρός είναι ο καιρός, τόσο μακρύτερα πηγαίνει προς τα νότια, όταν δε ο καιρός είναι ήπιος μένει σε οποιοδήποτε μέρος υπάρχουν λιμνάζοντα νερά. Το μέγεθός της φθάνει τα 50 εκατοστόμετρα.

Anas acuta -> ψαλιδονούρα ή ψαλιονούρα

Anas angustirostris : Σπανιότατο είδος παπίρας που επισκεπτόταν παλαιότερα την Κύπρο — τα τελευταία 50-60 χρόνια δεν έχει επισημανθεί στο νησί. Οι διάσημοι βιολόγοι Unger και Kotschy την αναφέρουν στον κατάλογο των πτηνών της Κύπρου Die Inseln Cypern (1865) με την ονομασία Anas Cypria. Γεννά στην περιοχή της Μεσογείου, βρίσκεται δε μέχρι το Ιράν και το Βελουχιστάν. Γεννά ακόμη και στη βόρειο Αφρική, σε ερημικές περιοχές. Το μέγεθός της φθάνει τα 40 εκατοστόμετρα.

Netta rufina: Είναι η πιο πολύχρωμη παπίρα που έρχεται στην Κύπρο σπανιότατα το χειμώνα, σε πολύ μικρούς αριθμούς. Το χρώμα της αρσενικής είναι πολύ διαφορετικό από της θηλυκής: η κεφαλή, το ράμφος, τα μάτια και τα πόδια έχουν βαθύ πορτοκαλί χρώμα, ο λαιμός μαύρο βελούδινο χρώμα και η κοιλιά είναι κάτασπρη, ενώ στη θηλυκή παπίρα τα κόκκινα χρώματα είναι γκριζόμαυρα. Γεννά σε ορισμένες περιοχές στην Ευρώπη˙ οι περισσότερες βρίσκονται στα νότια. Το χειμώνα η παπίρα αυτή δεν απομακρύνεται από την Ευρώπη και ουδέποτε εθεάθη στην Αφρική. Το μέγεθός της φθάνει τα 53 εκατοστόμετρα.

Aythya ferina: Έρχεται στην Κύπρο για να διαχειμάσει, κάποτε και σε μεγάλους αριθμούς, αλλά και όταν μεταναστεύει, το φθινόπωρο και την άνοιξη, γι’ αυτό τις δυο αυτές εποχές βρίσκεται στο νησί σε μεγάλους αριθμούς. Γεννά στην Ευρώπη και την Ασία, και διαχειμάζει στη Μεσόγειο και την Αφρική. Το μέγεθός της φθάνει τα 45 εκατοστόμετρα.

Aythya nyroca: Οι παπίρες του είδους αυτού, ενώ σπανίως διαχειμάζουν στην Κύπρο, όταν μεταναστεύουν έρχονται στο νησί σε μεγάλους αριθμούς. Όπως αναφέρει ο J. Bucknill, το 1910, στα Κούκλια, είχαν σκοτώσει νεαρά παπάκια την 1η Σεπτεμβρίου. Γεννούν στην κεντρική και τη νότιο Ευρώπη, καθώς και μέχρι το Θιβέτ, και προς νότο στη βόρειο Αφρική. Διαχειμάζουν στις χώρες της Μεσογείου και την ανατολική Αφρική, μέχρι τη λίμνη Albert. To μέγεθός τους φθάνει τα 40 εκατοστόμετρα.

Aythya fuligula -> πισκουντούρα

Aythya marila: Επισκέπτεται σπανιότατα την Κύπρο, το χειμώνα, έχει δε φανεί μόνο μια-δυο φορές. Γεννά στη βόρειο Ευρώπη και τη Ρωσία, την Ισλανδία και τις Φαέρος. Διαχειμάζει στη νότιο Ευρώπη, στις ακτές της νοτίου Ρωσίας, τη Μικρά Ασία, τη Συρία και την Παλαιστίνη. Το μέγεθός της φθάνει τα 47,5 εκατοστόμετρα.

Melanitta nigra: Κατάμαυρη παπίρα που εμφανίζεται σπανιότατα στην Κύπρο, κατά το χειμώνα. Γεννά στη βόρειο Ευρώπη και διαχειμάζει στη Μεσόγειο και τη Μαύρη θάλασσα. Την τελευταία φορά που είχε επισημανθεί στην Κύπρο ήταν στις αρχές του 20ούαιώνα: δυο στο λιμάνι της Κάτω Πάφου και μια στα Κούκλια της Αμμοχώστου. Το μέγεθός της φθάνει τα 47,5 εκατοστόμετρα.

Bucephala clangula: Είναι σπάνιος επισκέπτης της Κύπρου κι έρχεται μόνο την άνοιξη. Πρόκειται για ωραιότατη μαυρόασπρη παπίρα, με ωραία χρυσαφιά φανταχτερά μάτια˙ γι’ αυτό και η αγγλική της ονομασία είναι goldeneye = χρυσομάτα. Γεννά στη βόρειο Ευρώπη, τη Ρωσία και την Ασία, και διαχειμάζει στη Μεσόγειο, από τη νότιο Γαλλία, στη Μικρά Ασία και τη Συρία. Τα πουλιά που διαχειμάζουν στην Ασία πηγαίνουν μέχρι τη Βιρμανία, την Κίνα και την Ιαπωνία. Το μέγεθός της φθάνει τα 45 εκατοστόμετρα.

Oxyura leucocephala: Μια από τις πολύ σπάνιες παπίρες. Ελάχιστες από αυτές βρίσκονται συνήθως στο μεσογειακό χώρο. Πιστεύεται ότι ο πληθυσμός τους δεν υπερβαίνει τις 2.000. Γεννούν στα νότια της Ισπανίας, την Ιταλία, τη βορειοδυτική Αφρική, τη Μικρά Ασία, και την ανατολική και κεντρική Ασία. Η παπίρα αυτή αρέσκεται σε ξέβαθες λίμνες και μόλις την πλησιάσει κανένας, εξαφανίζεται βουτώντας στο νερό. Στην Κύπρο επισημάνθηκε για πρώτη φορά το 1910: επρόκειτο για μια παπίρα που επωλείτο στην αγορά της Λάρνακας. Από τότε ξαναφάνηκε κατά τον χειμώνα του 1984: εθεάθησαν πέντε στους βάλτους του αεροδρομίου Λάρνακας, όπου έμειναν γύρω στις 15 μέρες. Το μέγεθός τους φθάνει τα 45 εκατοστόμετρα.

Mergus albellus: To χρώμα της είναι σχεδόν άσπρο, με ελάχιστο γκριζοκαφέ, η αρσενική όμως έχει άσπρη κεφαλή και η θηλυκή καφέ. Γεννά στη βόρειο Ευρώπη και στην Ασία, διαχειμάζει δε στα νότια, ανάλογα με τον καιρό. Κάποτε εμφανίζεται και στις ακτές της βορείου Αφρικής, στα νησιά της Μεσογείου, στην Ελλάδα και στη Μικρά Ασία. Στην Κύπρο έρχεται πολύ σπάνια, μόνο τον χειμώνα. Το μέγεθός της φθάνει τα 40 εκατοστόμετρα.

Mergus serrator: Παπίρα του αλμυρού νερού εκτός από την εποχή που γεννά, οπότε φωλιάζει σε βάλτους με γλυκό νερό. Έχει σώμα ισχνό, αναγνωρίζεται δε πολύ εύκολα από το μακρύ και λεπτό κόκκινο ράμφος της. Το χρώμα της κεφαλής της αρσενικής είναι μαύρο, της δε θηλυκής καφέ. Έρχεται στην Κύπρο σπάνια το χειμώνα, συνήθως δε την βλέπει κανένας στη θάλασσα της Αμμοχώστου, κοντά στο λιμάνι. Γεννά από τη Σκωτία και τη Δανία προς τα ανατολικά, μέσω της Ευρώπης, προς τη Ρωσία, μέχρι και τις πολικές θάλασσες. Διαχειμάζει νότια μέχρι τη Μεσόγειο και το Αιγαίο, την Κασπία και τη Μαύρη θάλασσα, όπως και στην Τυνησία και την Αλγερία. Το μέγεθός της φθάνει τα 58,5 εκατοστόμετρα.

Mergus merganser: Θεωρείται η σπανιότερη παπίρα που διαχειμάζει στην ανατολική Μεσόγειο. Είναι η μεγαλύτερη του είδους της, αρέσκεται δε στα γλυκά παρά στα αλμυρά νερά. Το μακρύ και λεπτό ράμφος της με το πριονιστό άκρο, είναι πολύ αξιοπρόσεκτο.

Όπως και στην παπίρα Μ. serrator, το χρώμα της κεφαλής της αρσενικής είναι μαύρο και της θηλυκής καφέ, με μερικά μικρά φτερά να προεξέχουν του λαιμού. Γεννά στη βόρειο Ευρώπη και την Ασία, συμπεριλαμβανομένης της δασώδους περιοχής της Ρωσίας, από τα δυτικά της όρια μέχρι τις ακτές του Ειρηνικού. Διαχειμάζει στη νότιο Ευρώπη, στη Μεσόγειο και στην Αδριατική, σπάνια όμως εμφανίζεται στις ακτές της Αφρικής και τα νησιά της Μεσογείου. Στην Κύπρο έχει εμφανιστεί δυο φορές, στους βάλτους της Σαλαμίνος, το Δεκέμβριο του 1957. Το μέγεθός της φθάνει τα 65 εκατοστόμετρα.

Π. ΝΕΟΦΥΤΟΥ