Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κύπριος πολιτικός, ηγέτης της Αριστεράς, γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ (Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζομένου Λαού) για 39 χρόνια, από το 1949 μέχρι το θάνατό του. Γεννήθηκε στο χωριό Κελλάκι της επαρχίας Λεμεσού στις 8 Οκτωβρίου 1908 και πέθανε στη Λευκωσία στις 10 Απριλίου 1988.

 

Παιδί φτωχής αγροτικής οικογένειας, ο Εζεκίας Παπαϊωάννου κατόρθωσε με δυσκολίες να τελειώσει το δημοτικό σχολείο του χωριού του και με ακόμη περισσότερες δυσκολίες ν’ αποφοιτήσει από την Αμερικανική Ακαδημία της Λάρνακας στην οποία φοίτησε ενώ εργαζόταν ταυτόχρονα κι αναγκαστικά. Μετά την αποφοίτησή του, το 1925, απασχολήθηκε ως εργάτης στα μεταλλεία και αργότερα, για ένα χρόνο, ως δάσκαλος στον Πεδουλά. Το 1929 έφυγε από την Κύπρο με σκοπό να εργαστεί στο εξωτερικό όπου θα ήταν δυνατό να σπουδάσει ταυτόχρονα σε κάποιο πανεπιστήμιο. Πήγε στην Αθήνα, όπου όμως η οικονομική κρίση που ήταν τότε παγκόσμιο φαινόμενο, δεν του επέτρεψε να βρει δουλειά. Αφού παρέμεινε εκεί για ένα περίπου χρόνο, έφυγε για την Αγγλία. Κι εκεί τα πράγματα ήσαν άσχημα, αν και κατόρθωσε να βρει εργασία. Εργάστηκε όμως σε δουλειές που δεν του επέτρεπαν να σπουδάζει ταυτόχρονα (πλύσιμο πιάτων, γκαρσόνι, αποθηκάριος, εργάτης, οδηγός κλπ.), με ελάχιστη αμοιβή. Στο Λονδίνο όπου ζούσε, αναμείχθηκε ενεργά σε πολιτικές καταστάσεις και το 1931 εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Μεγάλης Βρετανίας. Το 1933, σε μια εκδήλωση κατά του ναζισμού, ο Παπαϊωάννου συνελήφθη και καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών μηνών.

 

Στην Ισπανία 

Το 1936 κατετάγη εθελοντικά στη δύναμη της δημοκρατικής Διεθνούς Ταξιαρχίας και πήγε στην Ισπανία όπου στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο αγωνίστηκε κατά του φασισμού του δικτάτορα Φράνκο. Ενταγμένος στον αγγλόφωνο λόχο του συντάγματος «Ανρί Μπαρμπίς» της Διεθνούς Ταξιαρχίας, πήρε μέρος σε διάφορες μάχες που δόθηκαν το 1936. Τον Δεκέμβριο του χρόνου αυτού, σε μάχη στο μέτωπο της Κόρδοβας, τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι και ξαναγύρισε στο Λονδίνο. Για τους επόμενους 18 μήνες ήταν ανάπηρος και είχε περιοριστεί σε διαφωτιστική εργασία.

 

Στο Λονδίνο 

Με την κήρυξη του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, το 1939, ο Παπαϊωάννου προσφέρθηκε να καταταγεί εθελοντικά στον αγγλικό στρατό, όμως απερρίφθη εξ αιτίας της κατάστασης της υγείας του. Τότε κατετάγη στα σώματα αντιαεροπορικής άμυνας του Λονδίνου, όπου και υπηρέτησε μέχρι το τέλος του πολέμου. Μετά τον τερματισμό του πολέμου, επέστρεψε στην Κύπρο το 1945.

 

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Λονδίνο υπηρέτησε και ως γραμματέας της Επιτροπής Κυπριακών Υποθέσεων, ως γραμματέας των κυπριακών ομάδων του Κομμουνιστικού Κόμματος Μεγάλης Βρετανίας, ως μέλος της επαρχιακής επιτροπής του Κόμματος για το Λονδίνο και ως μέλος της κεντρικής συμβουλευτικής επιτροπής του Κόμματος για αποικιακά θέματα. Εργάστηκε επίσης στον τομέα της διαφώτισης για το Κυπριακό ενώ για ένα διάστημα εξέδιδε και τη γνωστή παροικιακή εφημερίδα Τό Βῆμα του Λονδίνου. Είχε επίσης επαφές, εκ μέρους του Κ.Κ. Μεγάλης Βρετανίας, με μέλη του Κομουνιστικού Κόμματος Κύπρου (όπως ο Μίνως Περδίος) για συνεργασία. Ως μέλος κυπριακής αντιπροσωπείας, πήρε μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο της Παγκόσμιας Συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας (Λονδίνο, Οκτώβριος του 1945).

 

Στην ηγεσία του ΑΚΕΛ 

Μετά την επιστροφή του στην Κύπρο, η κεντρική επιτροπή του ΑΚΕΛ πρότεινε στον Παπαϊωάννου ν’ αναλάβει τη διεύθυνση της εφημερίδας Δημοκράτης που επρόκειτο να εκδοθεί σύντομα. Ο Παπαϊωάννου ανέλαβε τη διεύθυνση της εφημερίδας, που εξεδόθη μέσα στο 1946. Τον επόμενο χρόνο ανέλαβε ως κεντρικός οργανωτικός γραμματέας του κόμματος. Στις αρχές του 1949 η τότε ηγεσία του ΑΚΕΛ παραιτήθηκε, ύστερα από αυτοκριτική για την πολιτική του κόμματος στο εθνικό θέμα της Κύπρου. Διορίστηκε τότε 7μελής επιτροπή που ανέλαβε τη διοργάνωση του 6ου συνεδρίου του κόμματος, στην οποία μετείχε ως γραμματέας της ο Παπαϊωάννου. Το συνέδριο (Αύγουστος του 1949) εξέλεξε νέα κεντρική επιτροπή του κόμματος, κι ο Εζεκίας Παπαϊωάννου ανέλαβε την ηγεσία του, αφού εξελέγη γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ. Το αξίωμα αυτό διατήρησε για τα επόμενα 39 χρόνια και μέχρι το θάνατό του, επανεκλεγόμενος στην ίδια ηγετική θέση του κόμματος. Υπό την ηγεσία του το ΑΚΕΛ έγινε ένα ισχυρό και συμπαγές κόμμα, παρά τις αντιξοότητες και τις δυσκολίες, με άριστη οργάνωση και μηχανισμούς. Η ανοδική πορεία του κόμματος ήταν σχεδόν συνεχής. Την ίδια ανοδική πορεία γνώρισαν, παρά τις δυσκολίες, και οι διάφορες συνδικαλιστικές και άλλες προσκείμενες ή εξαρτώμενες από το ΑΚΕΛ οργανώσεις.

 

 

Περιοδεία

Το 1950 ο Παπαϊωάννου έκαμε μεγάλη περιοδεία σε πολλές χώρες της ανατολικής και της δυτικής Ευρώπης, μαζί με τον Α. Πούγιουρο, με σκοπό τη διαφώτιση και την ανακίνηση του Κυπριακού ζητήματος με κύριο αίτημα την περίοδο αυτή την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, όπως αυτό προέκυψε μέσα από το ενωτικό δημοψήφισμα. Η αντιπροσωπία  του ΑΚΕΛ επισκέφθηκε το Λονδίνο και το Παρίσι, αλλά της απαγορεύτηκε η επίσκεψη στις ΗΠΑ. Η αντιπροσωπία του ΑΚΕΛ επισκέφθηκε και αρκετές Ανατολικές Χώρες, όπως η Ουγγαρία η Ρουμανία, η Πολωνία και η Τσεχοσλοβακία. Παρά τις επανειλλημένες προσπάθειες της δεν έγινε κατορθωτό η αντιπροσωπία να γίνει αποδεκτή στη Μόσχα.     

Ο Εζεκίας Παπαϊωάννου το 1953 διεκδίκησε το αξίωμα του Δημάρχου Λευκωσίας αλλά ηττήθηκε από το Θεμιστοκλή Δέρβη. 

 

ΕΟΚΑ

Παρά το ότι το ΑΚΕΛ αποκλείστηκε από τη συμμετοχή στον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα του 1955-1959, που τον ανέλαβε η Δεξιά και η εθναρχούσα Εκκλησία της Κύπρου, προς τον οποίο μάλιστα το κόμμα αντιτάχθηκε, εν τούτοις το ΑΚΕΛ διώχθηκε και κηρύχθηκε παράνομο από τους Βρετανούς. Μεταξύ των άλλων διωγμών (που περιελάμβαναν κλείσιμο της εφημερίδας του κόμματος και κατασχέσεις περιουσιακών του στοιχείων), περί τα 135 στελέχη του ΑΚΕΛ συνελήφθησαν το Δεκέμβριο του 1955 και ρίφθηκαν στα κρατητήρια. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν κι ο Εζεκίας Παπαϊωάννου. Τον Απρίλιο του 1956 ο Παπαϊωάννου κατόρθωσε να δραπετεύσει και παρέμεινε κρυμμένος μέχρι το τέλος του αγώνα, καθοδηγώντας από την παρανομία και διοικώντας το κόμμα που βρισκόταν εκτός νόμου.

 

Ανεξαρτησία 

Μετά την επίτευξη της λύσης (συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου προς τις οποίες το ΑΚΕΛ είχε αντιταχθεί), αρχικά το κόμμα αντιπολιτεύθηκε τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο, με τον οποίο όμως αργότερα (μετά την εκλογή του στο αξίωμα του πρώτου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας) συνεργάστηκε.

 

Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές του 1960 ο Εζεκίας Παπαϊωάννου εξελέγη βουλευτής. Στο αξίωμα αυτό επανεξελέγη και σε όλες τις βουλευτικές εκλογές που ακολούθησαν, ο δε Παπαϊωάννου διατήρησε τη βουλευτική του ιδιότητα, καθώς και την ιδιότητα του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του ΑΚΕΛ, μέχρι το θάνατό του. Εξάλλου, κατά τα 28 χρόνια που υπηρέτησε ως βουλευτής, υπήρξε μέλος ή και πρόεδρος διαφόρων επιτροπών της Βουλής των Αντιπροσώπων και σε αρκετές περιπτώσεις προήδρευσε των εργασιών του Σώματος.

 

Ο Παπαϊωάννου συνεργάστηκε σε πολλές περιπτώσεις με τον πρόεδρο αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τον οποίο το ΑΚΕΛ υποστήριξε στα δύσκολα χρόνια μετά την ανακήρυξη της Κύπρου σε ανεξάρτητη Δημοκρατία.  Το ΑΚΕΛ συνέβαλε στη δημιουργία σχέσεων της Κύπρου με τη Σοβιετική Ένωσης και άλλες χώρες του Ανατολικού Μπλοκ. Στήριξε τον Πρόεδρο Μακάριο στην απόφαση του να ενταχθεί στο Κίνημα των Αδεσμεύτων και συνέβαλε επίσης ώστε η Κύπρος μετά το 1964 να προμηθευτεί σοβιετικό στρατιωτικό εξοπλισμό αλλά και όπλα από την Τσεχοσλοβακία λίγο αργότερα.

 

Βλέπε λήμμα: Οι πύραυλοι ΣΑΜ

 

Το κόμμα αντιτάχθηκε αποφασιστικά στις προσπάθειες του δικτατορικού καθεστώτος των Αθηνών (1967-1974) να αλώσει την Κύπρο, όπως αντιτάχθηκε και στη βία της παράνομης οργάνωσης ΕΟΚΑ Β΄ (1972-1974).

 

Σχέσεις με  Ανατολικό Μπλοκ

Ως  ηγέτης του ΑΚΕΛ, ο Παπαϊωάννου ανέπτυξε φιλικές σχέσεις με όλους σχεδόν τους ηγέτες των διαφόρων Κομμουνιστικών Κομμάτων (Σοβιετικής Ένωσης, Βουλγαρίας, Τσεχοσλοβακίας, Πολωνίας, Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας, Ελλάδας, Κούβας, Τουρκίας και πολλών άλλων) και πήρε μέρος σε πάρα πολλά διεθνή συνέδρια και σε άλλες διεθνείς αποστολές. Αυτό τον ευρύτατο κύκλο γνωριμιών και σχέσεών του χρησιμοποίησε σε διάφορες περιπτώσεις προς υποστήριξη των δικαίων της Κύπρου, τόσο στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών όσο και σε άλλα διεθνή βήματα. Συνέβαλε επίσης στην ανάπτυξη φιλικών αλλά και άλλων σχέσεων μεταξύ της Κύπρου και των διαφόρων χωρών του ανατολικού συνασπισμού.

Ο Εζεκίας επισκέφθηκε δύο φορές τη Τσεχοσλοβακία το 1950 (αρχές Ιανουαρίου και τέλος Αυγούστου) ζητώντας στήριξη σε θέματα υποδομής του κόμματος. Συγκεκριμένα ζήτησε στην Πράγα από την Κυβέρνηση χαρτί τυπογραφείου και μια περιστροφική πρέσα "έτσι ώστε το ΑΚΕΛ να μην είναι υποχρεωμένο να εκτυπώνει τα έντυπα του σε ιδιώτες". Ο Εζεκίας Παπαϊωάννου ζήτησε επίσης από το ΥΠΕΞ της Τσεχοσλοβακίας "να τον προμηθεύσουν με μια μηχανή προβολής και προπαγανδιστικό υλικό για την οικοδόμηση του Σοσιαλισμού".

 

 

Εθνικό Συμβούλιο 

Μετά την κυπριακή τραγωδία του 1974 και τη σύσταση Εθνικού Συμβουλίου από τον πρόεδρο Μακάριο, ο Εζεκίας Παπαϊωάννου υπήρξε μέλος του Συμβουλίου αυτού που λειτούργησε και μετά το θάνατο του Μακαρίου (1977). Σαν μέλος του Εθνικού Συμβουλίου, πήρε μέρος σε αποστολές στην έδρα του ΟΗΕ για το Κυπριακό πρόβλημα. Μετά το θάνατο του Μακαρίου, ο Εζεκίας Παπαϊωάννου και το ΑΚΕΛ υποστήριξαν το διάδοχό του, πρόεδρο Σπύρο Κυπριανού. Αργότερα όμως υπήρξε ρήξη στις σχέσεις τους και στις προεδρικές εκλογές των αρχών του 1988 το ΑΚΕΛ υποστήριξε ανεξάρτητο υποψήφιο, το Γιώργο Βασιλείου, που εξελέγη τρίτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

 

Η ζωή του Εζεκία Παπαϊωάννου ταυτίστηκε προς το ΑΚΕΛ και συνδέθηκε με το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ)

 

Για την όλη προσφορά του τιμήθηκε με ανώτατες διακρίσεις όπως το παράσημο της Οκτωβριανής Επανάστασης από τη Σοβιετική Ένωση, το παράσημο Γκεόργκι Δημητρώφ από τη Βουλγαρία, το παράσημο Καρλ Μαρξ από τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, τα ανώτατα παράσημα της Τσεχοσλοβακίας και της Πολωνίας, ειδικό χρυσό μετάλλιο του ΑΚΕΛ και αρκετά άλλα. Εξ άλλου το 1978, τιμώντας τα 70χρονά του, το ΑΚΕΛ εξέδωσε πολυτελές λεύκωμα προς τιμήν του με τίτλο: Ἐζεκίας Παπαϊωάννου, μιά ζωή ἀφιερωμένη στήν ὑπόθεση τοῦ λαοῦ.

 

Ταύτιση με το ΑΚΕΛ

Ο ίδιος ο Παπαϊωάννου, απόλυτα δεμένος με το κόμμα του, παραχώρησε τον Δεκέμβριο του 1976 ολόκληρη την περιουσία του στο ΑΚΕΛ. Τα περιουσιακά του στοιχεία περιελάμβαναν κληροδοτήματα από τον αδελφό του και τη σύζυγό του Ειρήνη.

(Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ)

 

Λίγο πριν από το θάνατό του, ο Εζεκίας Παπαϊωάννου επέλεξε ως διάδοχο του στην ηγεσία του Κόμματος το Δημήτρη Χριστόφια. Εγραψε ένα βιβλίο με αναμνήσεις από την πολυτάραχη ζωή του, που εξεδόθη μέσα στο 1988.

 

Βλέπε: Ντοκιμαντέρ για τον Εζεκία Παπαϊωάννου

 

Πηγές:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Γιαν Κάουρα: Διχοτομημένη Νήσος. Ψυχρός Πόλεμος και Κυπριακό. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια 
3. Αρχείο Κ.Ε του ΚΚΕ Τσεχοσλοβακίας. Διεθνές Τμήμα. Φακ. 107. Αρχειακή μονάδα 349, 1.42