Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αμιγές ελληνικό χωριό της επαρχίας Λεμεσού, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μαραθάσας, περί τα 42 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Λεμεσού.

Ο Παλιόμυλος είναι κτισμένος σε μέσο υψόμετρο 1.040 μέτρων. Το βουνίσιο τοπίο του είναι διαμελισμένο από πολλά μικρά ρυάκια, που αποτελούν παρακλάδια του ποταμού Διαρίζου. Οι κοιλάδες των ρυακιών είναι στενές και βαθιές με απότομες πλαγιές. Απ’ όλες τις πλευρές του χωριού ξεπροβάλλουν ψηλές βουνοκορφές, οι ψηλότερες από τις οποίες είναι ο Κούκος (1.112 μέτρα) στα βόρεια του οικισμού, και η κορφή Γουέστ Σιώλτερ (1.710 μέτρα) στα νοτιοανατολικά του. Εξάλλου περί τα 3,5 χιλιόμετρα ανατολικά του χωριού υψώνεται επιβλητικός ο Όλυμπος (1.952 μέτρα), η ψηλότερη κορφή της Κύπρου.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν τα πλουτώνια πετρώματα του Οφιολιθικού Συμπλέγματος του Τροόδους, κυρίως γάββροι, βερλίτες και πλαγιογρανίτες. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη.

Το χωριό δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 950 χιλιοστόμετρα. Παρά τη ψηλή βροχόπτωση, το τραχύ και βουνίσιο ανάγλυφο δεν αφήνει πολλά περιθώρια για γεωργική ανάπτυξη. Στην περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη του καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων κυρίως ποικιλιών, τα φρουτόδεντρα (μηλιές, κερασιές, αχλαδιές, ροδακινιές κ.α.), λίγες καρυδιές και ελάχιστα λαχανικά. Το μεγαλύτερο μέρος της διοικητικής του έκτασης καταλαμβάνεται από το κρατικό δάσος του Τροόδους.

Η κτηνοτροφία του χωριού είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

Η οδική σύνδεση του Παλιόμυλου με τα γύρω χωριά γίνεται με ελικοειδείς δρόμους εξαιτίας του απότομου ανάγλυφου της περιοχής. Στα βορειοδυτικά συνδέεται με το χωριό Λεμίθου (περί τα 3,5 χμ.), στα βόρεια με το χωριό Πρόδρομος (περί τα 2 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Άγιος Δημήτριος (περί τα 4 χμ.).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Στα νοτιοανατολικά του Παλιόμυλου και μέσα στα διοικητικά του όρια βρίσκεται ο εκδρομικός χώρος Καμπίν του Καλογήρου, δυναμικότητας 400 ατόμων. Ο εκδρομικός αυτός χώρος, που βρίσκεται στα αριστερά του δρόμου Προδρόμου-μοναστηριού Τροοδίτισσας, διαθέτει τις απαραίτητες εγκαταστάσεις για τους εκδρομείς, όπως ξύλινα τραπεζάκια και καθίσματα, ψησταριές και άλλες στοιχειώδεις υπηρεσίες.

Το χωριό δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικές πηγές, τουλάχιστον με τη σημερινή του ονομασία. Κατά πάσαν πιθανότητα είναι από τα νεότερα χωριά της Κύπρου και φαίνεται ότι ιδρύθηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Αρχικά στην περιοχή υφίστατο προφανώς ένας νερόμυλος, κοντά στον οποίο σταδιακά σχηματίστηκε ο οικισμός. Με τη λέξη μύλος ως δεύτερο συνθετικό, υπάρχουν πολλά τοπωνύμια σε διάφορα μέρη της Κύπρου (όπως Παλιόμυλος. Κάτω Μύλος κ.ά.). Πολλά τοπωνύμια φέρουν επίσης μόνη την ονομασία Μύλος ή και Μύλοι στον πληθυντικό. Πρόκειται για τοποθεσίες στις οποίες υφίσταντο σε παλαιότερες εποχές νερόμυλοι (αλευρόμυλοι*). Σε μεσαιωνικές πηγές μαρτυρείται και η ύπαρξη οικισμών με την ονομασία Μύλος*.

Ο Παλιόμυλος είναι κτισμένος σε ένα ειδυλλιακό καταπράσινο περιβάλλον. Διατηρεί δε αρκετά στοιχεία της ορεινής λαϊκής αρχιτεκτονικής. Το χωριό δεν ήταν ποτέ μεγάλο, ούτε με σημαντικό πληθυσμό.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η μικρή εκκλησία του Σταυρού με κατάλοιπα τοιχογραφιών του 17ου αιώνα.