Παλαμάς Γρηγόριος
Ένας από τους διαπρεπέστερους θεολόγους και λογίους του Βυζαντίου. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1296 και πέθανε στη Θεσσαλονίκη στις 14 Νοεμβρίου 1359. Το 1368 ανακηρύχθηκε άγιος, η δε μνήμη του τιμάται από την Εκκλησία την δεύτερη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Δέχθηκε ανώτερη μόρφωση στην Κωνσταντινούπολη, ως προστατευόμενος του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β'. Αργότερα απεσύρθη στον μοναχικό βίο, καταφεύγοντας πρώτα στο Παπίκιον Όρος (στα σύνορα Θράκης-Μακεδονίας) και κατόπιν στο Άγιον Όρος. Το 1325 πήγε στη Θεσσαλονίκη όπου χειροτονήθηκε ιερέας. Το 1331 επέστρεψε στο Άγιον Όρος. Τότε ήλθε σε αντίθεση περί θεολογικών ζητημάτων προς τον σοφό μοναχό Βαρλαάμ τον Καλαβρόν, οπότε δημιουργήθηκε η περιβόητη Ησυχαστική έριδα που δίχασε τον Ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο της εποχής και δημιούργησε τεράστια αναστάτωση. Το 1341 συγκροτήθηκε σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη που καταδίκασε τον Βαρλαάμ ο οποίος και κατέφυγε στη Δύση. Στο μεταξύ ο Γρηγόριος Παλαμάς επανήλθε στη Θεσσαλονίκη απ' όπου μπορούσε ν' αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα τις θεωρίες του Βαρλαάμ, προς τούτο δε έγραψε και το περίφημο σύγγραμμά του Ὑπέρ τῶν Ἡσυχαζόντων. Αργότερα, με την υποκίνηση και του Γρηγορίου Ακινδύνου, ο Παλαμάς συνελήφθη και φυλακίστηκε. Το 1346 αφέθη ελεύθερος και τον επόμενο χρόνο εξελέγη αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Ωστόσο η Ησυχαστική έριδα συνεχίστηκε, κυρίως λόγω της αντιησυχαστικής διδασκαλίας του Νικηφόρου Γρηγορά, και νέα σύνοδος συνεκλήθη στην Κωνσταντινούπολη το 1351, που καταδίκασε τον Γρηγορά και τους υποστηρικτές του.
Ο Παλαμάς, σε μια περιοδεία του, συνελήφθη από τους Τούρκους κι απελευθερώθηκε αφού υπέστη πολλές ταλαιπωρίες και ύστερα από καταβολή λύτρων. Το 1355 επανήλθε στη Θεσσαλονίκη όπου παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του. Έγραψε πολλά και αξιόλογα θεολογικά έργα. Λόγω της πρωταγωνιστικής αναμείξεως του Γρηγορίου Παλαμά στην Ησυχαστική έριδα, οι δυο αντίπαλες παρατάξεις (ησυχαστές και αντιησυχαστές) είναι γνωστοί και ως παλαμιστές και αντιπαλαμιστές.
Η διδασκαλία του Παλαμά, και γενικότερα η Ησυχαστική έριδα, είχε ευρεία απήχηση και στην Κύπρο παρά το ότι το νησί δεν ανήκε τότε στην αυτοκρατορία αλλά βρισκόταν υπό την κατοχή των Φράγκων. Ο διχασμός παρατηρήθηκε και στην Κύπρο, όπου μεταξύ των Ελλήνων Ορθοδόξων του νησιού (κληρικών, λογίων λαϊκών κλπ.) αναπτύχθηκαν τόσο το παλαμικό (ησυχαστικό) όσο και το αντιπαλαμικό (αντιησυχαστικό) κίνημα. Στη διένεξη αναμείχθηκαν και Κύπριοι λόγιοι και ιεράρχες της εποχής.
Βλέπε λήμματα: Ησυχαστική έριδα, Αγαθάγγελος ο Καλλιστράτου, Βαρλαάμ ο Καλαβρός, Γρηγοράς Νικηφόρος, Εκκλησία Κύπρου
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια