Παλαιά
Όνομα κωμοπόλεως της αρχαίας Κύπρου. Την κωμόπολη αυτή αναφέρει ο Στράβων στο έργο του Γεωγραφικά και την τοποθετεί ανάμεσα στην Αμαθούντα και στο Κίτιον. Κατά τον Κυρ. Χατζηϊωάννου (ΑΚΕΠ Ε, 194) η πιθανότερη τοποθεσία της Παλαιάς θα πρέπει να είναι η παραθαλάσσια περιοχή κοντά στο σημερινό χωριό Μαρίν.
Ο Άντρος Παυλίδης εισηγήθηκε, ύστερα από επιτόπια έρευνα, όπως η τοποθεσία της πόλης Παλαιάς τοποθετηθεί παρά την ακτή, στην περιοχή των εκβολών του Βασιλικού ποταμού. Στην περιοχή υπάρχουν ευδιάκριτα κατάλοιπα αρχαίου οικισμού, μέρος των οποίων έχει καταστραφεί από τη θάλασσα. Οι επιφανειακές παρατηρήσεις στην περιοχή δίνουν αφθονία θραυσμάτων αγγείων, ενώ βρέθηκαν και πέτρινες άγκυρες και άλλα αντικείμενα. Τα κατάλοιπα ενός καμινιού που ήσαν ευδιάκριτα μέχρι και το έτος 2000 περίπου, έχουν καταστραφεί από τη θάλασσα, όπως καταστράφηκαν και τμήματα τοίχων οικοδομών. Κάπως προς τα ενδότερα, επί κορυφής λόφου που δεσπόζει της περιοχής του Βασιλικού, νοτιοανατολικά του χωριού Μαρίν, έχουν εντοπιστεί λαξευτοί θαλαμοειδείς τάφοι. Η στρωματογραφία της ακτής δείχνει και σωρούς στάχτης, που μαρτυρεί καταστροφή του οικισμού από πυρκαγιά.
Τα προκαταρκτικά δεδομένα των επιφανειακών παρατηρήσεων δείχνουν ότι η πόλη Παλαιά υφίστατο τουλάχιστον από την Αρχαϊκή εποχή (περίπου από το 700 π.Χ. κ.ε.) και ότι επιβίωσε μέχρι και την καταστροφή της από φωτιά (και λεηλασία προφανώς), μάλλον κατά τις πρώτες αραβικές επιδρομές των μέσων του 7ου μ.Χ. αιώνα.
Εάν δεχθούμε ότι η αγία Ελένη κατά την επίσκεψή της στην Κύπρο είχε φθάσει όντως στην περιοχή του Βασιλικού ποταμού και όχι σε άλλη περιοχή, τότε θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι είχε φθάσει στην πόλη Παλαιάν, η οποία προφανώς διέθετε και δικό της λιμάνι.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια