Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οργάνωση νεολαίας που ιδρύθηκε από τον αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο Γ΄ το 1951. Η ίδρυση της Παγκύπριας Εθνικής Οργάνωσης  Νεολαίας (ΠΕΟΝ) ήταν αποτέλεσμα μιας από τις πρώτες ενέργειες του Μακαρίου μετά την άνοδό του στον αρχιεπισκοπικό θρόνο το 1950, που αποσκοπούσε στην οργάνωση και στράτευση της νεολαίας και, ιδιαίτερα, της Δεξιάς.

Την ίδρυση της ΠΕΟΝ εξήγγειλε ο Μακάριος σε σύσκεψη παραγόντων στην Αρχιεπισκοπή στις 18 Ιανουαρίου του 1951. Σκοπός του αρχιεπισκόπου ήταν η κινητοποίηση της νεολαίας με οργανωμένο τρόπο πάνω σε εθνικιστική βάση που στόχο είχε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Πρώτος γενικός γραμματέας της ΠΕΟΝ ήταν ο Σταύρος Ποσκώτης και βοηθός γενικός γραμματέας ο Τάκης Χατζηδημητρίου. Μεταξύ των στελεχών της Οργάνωσης ήσαν και οι ήρωες του Απελευθερωτικού Αγώνα που ακολούθησε Μάρκος Δράκος και Χαράλαμπος Μούσκος.

Η ΠΕΟΝ βρισκόταν υπό την άμεση ηγεσία και τον έλεγχο του ιδίου του αρχιεπισκόπου  Μακαρίου. Μάλιστα διάφορες διατάξεις του καταστατικού της υπογράμμιζαν τον έλεγχο του Μακαρίου επί της Οργανώσεως, όπως λ.χ. στο άρθρο 12 που πρόβλεπε ότι ο γενικός γραμματέας της ΠΕΟΝ διοριζόταν από τον αρχιεπίσκοπο.

Ως ένα βαθμό, η ΠΕΟΝ είχε ιδρυθεί ως αντίποδας της ΑΟΝ (Ανορθωτική Οργάνωση Νεολαίας) που ήταν Οργάνωση ελεγχόμενη από το ΑΚΕΛ.

Η ΠΕΟΝ εμφανίστηκε στο πολιτικό προσκήνιο με τη διοργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων, όπως ομιλίες, διαλέξεις, τιμητικές εκδηλώσεις για Ελλαδίτες που επισκέπτονταν την Κύπρο κ.α. Επίσης συνεργαζόταν με την OXEN (Ορθόδοξος Χριστιανική Ένωσις Νέων/Νεανίδων). Λίγο αργότερα τα μέλη της ΠΕΟΝ στρατεύθηκαν με τρόπο πιο έντονο και αποφασιστικό στον ενωτικό αγώνα, με αναγραφή επαναστατικών συνθημάτων, διαδηλώσεις και συγκρότηση μυστικής οργάνωσης με την ονομασία «Αντίσταση».

Στην ΠΕΟΝ είχαν επενδυθεί οι προσπάθειες για ένοπλο απελευθερωτικό κίνημα στην Κύπρο και σ’ αυτήν εντάσσονταν νέοι που στρατολογούνταν μέσω των Κατηχητικών Σχολείων της Εκκλησίας και των τάξεων της OXEN. Ήδη στα μέσα του 1952 η Οργάνωση αριθμούσε περί τα 3.000 μέλη. Με την ηγεσία της ΠΕΟΝ (Στ. Ποσκώτης) όπως και της OXEN (Παπασταύρος Παπαγαθαγγέλου) ήρθε σε επαφή ο Γεώργιος Γρίβας το 1952, όταν ήλθε για δεύτερη φορά στην Κύπρο με σκοπό τη διερεύνηση των δυνατοτήτων για ένοπλο αγώνα. Στηρίχθηκε μάλιστα ως ένα σημαντικό βαθμό στις δυο αυτές Οργανώσεις, από τις οποίες και υποβοηθήθηκε στο έργο του. Εξ άλλου το 1954, όταν ο Γρίβας ήλθε ξανά στην Κύπρο για να ηγηθεί πλέον του ένοπλου αγώνα, άρχισε να συγκροτεί την επαναστατική του Οργάνωση, την ΕΟΚΑ. Οι πρώτοι πυρήνες της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών) προήλθαν από την ΠΕΟΝ και την OXEN.

Με την έναρξη του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα (1η Απριλίου του 1955), όλη την εθνική δραστηριότητα και πρωτοβουλία ανέλαβε πλέον η ΕΟΚΑ στην οποία κι εντάχθηκαν πολλά από τα μέλη της ΠΕΟΝ. Σε λίγο, η Οργάνωση αυτή διαλύθηκε.

Το καταστατικό

Μερικά από τα άρθρα του καταστατικού της ΠΕΟΝ είναι χαρακτηριστικά της προσπάθειας του Μακαρίου να δημιουργήσει μια οργάνωση νεολαίας υπό τον απόλυτο έλεγχο του, από μέλη που θα ανήκαν μόνο στη δεξιά, σε αντιστάθμισμα προς τη ΑΟΝ του ΑΚΕΛ που είχε ως υπεύθυνο του το μετέπειτα δημοσιογράφο και αρχισυντάκτη του "Φιλελεύθερου" Χριστάκη Κατσαμπά.

Το άρθρο 4 της ΠΕΟΝ τόνιζε ότι μέλη της οργάνωσης μπορούσαν να γίνουν οι πιο κάτω:

"Ελληνες Κύπριοι, οίτινες είναι πιστά τέκνα της Εθναρχίας έχοντα στερρώς των εθνικών ιδεωδών και παραδόσεων της φυλής και ηλικίας από 18-40 ετών".

Επίσης με το άρθρο 8 αποκλείονταν οποιοιδήποτε άλλοι που ανήκαν σε άλλη οργάνωση:

"Αξιωματούχοι άλλων οργανώσεων δεν δύναται να είναι αξιωματούχοι της ΠΕΟΝ".

Το άρθρο 10 πρόβλεπε:

"Εκαστος τομεύς έχει πενταμελή επιτροπή εκλεγομένην υπό των μελών της, διά μυστικής ψηφοφορίας, εν γενική συνελεύσει. Τα ούτως εκλεγόμενα μέλη της Επιτροπής ΔΕΟΝ ΝΑ ΤΥΓΧΑΝΩΣΙ ΤΗΣ ΕΓΚΡΙΣΕΩΣ ΤΟΥ ΟΙΚΕΙΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ. Εις περίπτωσιν καθ' ην πλείστα των μελών της επιτροπής δεν τυγχάνουν της εγκρίσεως του Μητροπολίτου, αντικαθίστανται δι' άλλων προσώπων συμφώνως τω άρθρω 14".

Το πιο ισχυρό για το Μακάριο ήταν το άρθρο 12 που του έδινε την εξουσία να ελέγχει τους αξιωματούχους της Οργάνωσης:

"Τον Γενικόν Γραμματέα ΔΙΟΡΙΖΕΙ ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος εκ των αξιωματούχων της ΠΕΟΝ ή και εκ των απλών μελών αυτής".

Και το άρθρο 35 πρόβλεπε:

"Τροποποίησις του καταστατικού δύναται να γίνη κατόπιν εισηγήσεως του διοικητικού συμβουλίου ΚΑΙ ΕΓΚΡΙΣΕΙ ΤΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΕΘΝΑΡΧΙΑΣ"

Στους σκοπούς της οργάνωσης αναφερόταν απλώς ότι αυτοί ήταν η δημιουργία προσωπικοτήτων που να διαπνέονται από τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη.

Τα άρθρα 2 και 3 ανέφεραν:

"Χριστιανική και ελληνοπρεπής διαπαιδαγώγησις των μελών, η διαμόρφωσις συνειδήσεων και χαρακτήρων ικανών ν' ανταποκριθώσιν εις τας υποχρεώσεις του Χριστιανού Ελληνος.

Η επίτευξις του άνω σκοπού επιδιώκεται δι' ειδικών μαθημάτων, διαλέξεων, φυλλαδίων, εθνικών παραστάσεων και εορτών, γενικώς δε διά παντός μέσου συντελούντος εις την δημιουργίαν προσωπικότητος διαπνεομένης από τα Ελληνοχριστιανικά ιδεώδη".

Στα άρθρα του Καταστατικού της ΠΕΟΝ δεν αναφερόταν τίποτε για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και αυτό προκάλεσε την οργή της ΑΟΝ της Αριστεράς, ο δε Χριστάκης Κατσαμπάς, Γενικός Γραμματέας της Οργάνωσης, σε άρθρο του στο "Νέο Δημοκράτη", εκφραστικό όργανο του ΑΚΕΛ άκσησε δριμεία κριτική.

Πηγές:

1. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
2. Δημήτρης Παπαδημήτρης: Ηλεκτρονική ιστορία της Κύπρου