Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οίκος- Oikos. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Μαραθάσας, περί το ένα χιλιόμετρο νότια του χωριού Καλοπαναγιώτης.

Ο Οίκος είναι κτισμένος στην κοιλάδα της Μαραθάσας, σε μέσο υψόμετρο 650 μέτρων. Ο ποταμός Σέτραχος που δημιούργησε την κοιλάδα, έχει διαμελίσει το τοπίο του χωριού. Η κοιλάδα είναι βαθιά και στενή και οι πλαγιές της πέφτουν απότομα, σχεδόν κάθετα, πάνω στην κοίτη του ποταμού.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι διαβάσες του πυριγενούς συμπλέγματος του Τροόδους, πάνω στους οποίους αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη.

Οικονομία 

Ο Οίκος δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 700 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, διάφορα φρουτόδεντρα (κερασιές, μηλιές, αχλαδιές, ροδακινιές και δαμασκηνιές), τα εσπεριδοειδή, οι ελιές, οι αμυγδαλιές και οι καρυδιές.

Η κτηνοτροφία του χωριού είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

Ο Οίκος περιλαμβάνεται στο σχέδιο αγροτικής αναπτύξεως της περιοχής Μαραθάσας και έχει ωφεληθεί από αυτό με την κατασκευή και βελτίωση δρόμων μέσα στο χωριό καθώς και τη βελτίωση της υδατοπρομήθειάς του.

Η οδική σύνδεση του Οίκου με τα γύρω χωριά γίνεται με ελικοειδείς δρόμους εξαιτίας του ορεινού ανάγλυφου της περιοχής. Στα νότια συνδέεται με το χωριό Καλοπαναγιώτης (περί το 1 χμ.) και μέσω του με τα τουριστικά θέρετρα του Πεδουλά, του Προδρόμου και του Τροόδους. Συνδέεται επίσης στα δυτικά με το χωριό Γερακιές (περί τα 5 χμ.), στα βόρεια με το χωριό Λεύκα (περί τα 14 χμ.) και στα βορειοανατολικά με το χωριό Λινού (περί τα 15 χμ.) και μέσω του με την πόλη της Λευκωσίας (περί τα 67 χμ.).

Πληθυσμός

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Παρόλο που ο Οίκος βρίσκεται πολύ κοντά στα τουριστικά κέντρα του Τροόδους, του Πεδουλά, του Καλοπαναγιώτη και του Προδρόμου, εντούτοις μέχρι τώρα δεν επηρεάστηκε από οποιαδήποτε τουριστική κίνηση.

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό δεν απαντάται σε μεσαιωνικές πηγές και φαίνεται να είναι μεταγενέστερο της περιόδου της Φραγκοκρατίας. Πιθανότατα δημιουργήθηκε στα χρόνια της Οθωμανοκρατίας, από κατοίκους του μεσαιωνικού οικισμού Κάτω Μύλος που βρισκόταν στην περιοχή και που διαλύθηκε από άγνωστη αιτία. Η ονομασία Οίκος πιθανότατα υποδεικνύει ότι αρχικά στην περιοχή του χωριού υφίστατο μόνο μια οικία (οίκος), πριν οι Κατωμυλιώτες ιδρύσουν τον νέο τους οικισμό. Πολλοί προφέρουν την ονομασία του χωριού ως Νοίκος, ακόμη δε και σε επίσημους χάρτες το χωριό σημειώνεται ως Nikos. Η γραφή αυτή είναι λανθασμένη και μάλλον προέκυψε από τη φράση στον - Οίκον (πρβλ. στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα και λέξεις όπως ήλιος-νήλιος).  Έτσι, το χωριό δεν έχει σχέση με οποιονδήποτε Νίκον (Νικόλαον), όπως μερικοί λανθασμένα υποθέτουν, βασιζόμενοι και στο γεγονός ότι κοντά στο χωριό υπάρχει εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Νικόλαο. Η σύμπτωση, πάντως, δεν εξηγεί την μετατροπή του ονόματος του αγίου Νικολάου σε ονομασία του χωριού, γιατί τότε αυτό θα ονομαζόταν Άγιος Νικόλαος. Ο άγιος, εξάλλου, πουθενά δεν μαρτυρείται με το ...χαϊδευτικό Νίκος.

Για την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που διασώζει και σημαντικές τοιχογραφίες, βλέπε λεπτομέρειες στο λήμμα Νικολάου Αγίου εκκλησία.

Η εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στην αγία Βαρβάρα, ήταν παλαιά αλλά ξανακτίστηκε το 1906. Ο R. Gunnis (1936) γράφει ότι είχε επισημάνει σ' αυτήν μερικές εικόνες του 16ου, του 17ου και του 18ου αιώνα.

Το χωριό διατηρεί σε αρκετό βαθμό στοιχεία της λαϊκής του αρχιτεκτονικής.

Πηγή:

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια