Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Είδος λαϊκής τέχνης. Πρόκειται για γλυπτική σε ξύλο με σκοπό τη διακόσμηση διαφόρων ξύλινων κατασκευών. Στην Κύπρο η τέχνη αυτή ασκήθηκε από λαϊκούς τεχνίτες όπως οι λεγόμενοι ταλιαδώροι και από άλλους. Πρόκειται για μια αρχαία τέχνη που εξελίχθηκε και συνεχίστηκε μέσα στους αιώνες μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα σχεδόν έχει παύσει να ασκείται πλέον. Η ξυλογλυπτική μπορεί να διαχωριστεί σε δυο μεγάλες κατηγορίες: την οικιακή ξυλογλυπτική και την εκκλησιαστική.

Ο ξυλογλύπτης (ταλιαδώρος) χρησιμοποιεί διάφορα ειδικά εργαλεία και διακοσμεί το ξύλο, με βάση δικά του σχέδια, με τη μέθοδο του σκαλίσματος. Μερικοί ξυλογλύπτες κατασκεύαζαν και έργα τέχνης σε ξύλο (αγάλματα και ανάγλυφα), προχωρώντας δηλαδή πιο πέρα από την απλή διακόσμηση ξύλινων επιφανειών.

Η οικιακή ξυλογλυπτική είναι πολύ ενδιαφέρουσα και ωραία δείγματά της φυλάσσονται σε μουσεία λαϊκής τέχνης ή βρίσκονται σε παλαιά παραδοσιακά σπίτια, αγροτικά αλλά και αστικά αρχοντικά. Περιλαμβάνει δε μια μεγάλη ποικιλία ειδών: Σκαλιστά με ωραία ανάγλυφα σχέδια σεντούκια, στα οποία συνήθως φυλάγονταν τα ασπρόρουχα· είναι διακοσμημένα συνήθως με φυτικά μοτίβα, απλοποιημένες μορφές πουλιών ή ζώων, γεωμετρικά μοτίβα, ρόδακες κλπ. Επίσης σκαλιστές ήσαν οι σουβάντζες (ξύλινα μακρόστενα ράφια) ενώ για τις γύψινες σουβάντζες, σκαλιστές σε ξύλο ήσαν οι «μήτρες» (καλούπια) των διακοσμητικών τους σχεδίων. Πολλές φορές σκαλίζονταν διακοσμητικά σχέδια και σε καρέκλες και τραπέζια, στους παραστατούς των θυρών και των παραθύρων, σε «πόδια» αργαλειών. Με ανάγλυφες παραστάσεις διακοσμούνταν ακόμη οι κασέλλες (μικρού μεγέθους σεντούκια) όπως επίσης οι εξωτερικές επιφάνειες των ερμαριών, ιδίως των μικρών ερμαριών στις γωνιές των τοίχων. Σε διάφορα αρχοντικά θαυμάσια διακοσμημένα ήσαν και τα ξύλινα, ταβάνια ιδίως του μεγάλου δωματίου στο οποίο δέχονταν τις επισκέψεις, όπως διακοσμημένα ήσαν και τα χοντρά δοκάρια που στήριζαν την στέγη. Τέτοια διακοσμημένα θαυμάσια ξυλόγλυπτα ταβάνια σώζονται στο μοναστήρι του Ομόδους, στο αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου στη Λευκωσία και στο αρχοντικό του Τουφεξή επίσης στη Λευκωσία. Τα πλούσια αστικά σπίτια είχαν βέβαια πολύ πιο εντυπωσιακές και φαντακτερές ξυλόγλυπτες διακοσμήσεις απ' ό,τι τα αγροτικά σπίτια.

Σαν τμήμα της οικιακής ξυλογλυπτικής μπορεί να θεωρηθεί και η κατασκευή διαφόρων αντικειμένων από ξύλο, όπως οι σκάφες που σχηματίζονται με το σκάλισμα του κορμού ενός δέντρου. Ακόμη και η διακόσμηση με χάραξη, όπως για παράδειγμα στις εξωτερικές επιφάνειες των νεροκολοκύθων. Οι βοσκοί διακοσμούσαν επίσης με χάραξη τις μαγκούρες τους και τα πιδκιαύλια (αυλούς).

Βλέπε λήμμα: βλασσ’ίν

Η εκκλησιαστική ξυλογλυπτική διακρίνεται στη σκαλιστή εντυπωσιακή διακόσμηση των ξύλινων κατασκευών στο εσωτερικό των ναών, όπως τα εικονοστάσια, τα τέμπλα, οι άμβωνες, τα βημόθυρα, οι δεσποτικοί θρόνοι, τα προσκυνητάρια, ο επιτάφιος κλπ. Σε μερικές περιπτώσεις (όπως λ.χ. σε θωράκια), η ξυλογλυπτική σε ξύλινες κατασκευές αντικατέστησε τη μαρμάρινη διακόσμηση που εχρησιμοποιείτο αρχικά.

Θαυμάσια ξυλόγλυπτα εικονοστάσια, βημόθυρα και τέμπλα του 16ου και 17ου αιώνα και αργότερα, απαντώνται σε εκκλησίες σε διάφορα μέρη της Κύπρου και σε μουσεία τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό όπου κατά καιρούς φυγαδεύτηκαν. Τα εικονοστάσια και άλλα ξυλόγλυπτα τμήματα συνήθως βάφονταν με χρυσομπογιά, ενώ οι δεσποτικοί θρόνοι, οι άμβωνες και άλλα μέρη του ξύλινου διακόσμου των ναών βάφονταν με βερνίκι, διατηρώντας το φυσικό χρώμα του ξύλου.

Σε μερικές περιπτώσεις έχουμε και θαυμάσια ξυλόγλυπτα δείγματα σταυρών και άλλων εκκλησιαστικών αντικειμένων, όπως ο γνωστός ξυλόγλυπτος σταυρός του μοναστηριού του Σταυροβουνιού. Υπάρχουν ακόμη και λίγες εκκλησίες στις οποίες ξυλόγλυπτη διακόσμιση υφίσταται εσωτερικά και στα δοκάρια που στηρίζουν την ξύλινη στέγη τους.

Πολλές φορές βάφονταν και τα ξυλόγλυπτα της οικιακής ξυλογλυπτικής (συνήθως οι σουβάντζες και τα ερμάρια) με φαιόχωμα (τέρρα ούμπρα) διαλυμένο σε αραιή ψαρόκολλα, ή με άλλους τρόπους. Αντίθετα τα έπιπλα (τραπέζια, καρέκλες) και άλλα είδη έμεναν στο φυσικό χρώμα του ξύλου.

Διάφορα παραδοσιακά κέντρα ξυλογλυπτικής άκμασαν κατά καιρούς στην Κύπρο (Λάπηθος, Άγιος Αμβρόσιος, Ακανθού, Μουτουλλάς, Άγιος Επίκτητος, Ριζοκάρπασο κ.α.). Εκτός όμως από τους τοπικούς Κυπρίους τεχνίτες, υπήρξαν και περιπτώσεις όπου εργάστηκαν στο νησί (βασικά στην εκκλησιαστική ξυλογλυπτική) και ξένοι τεχνίτες. Υπήρξαν επίσης περιπτώσεις όπου η ξυλογλυπτική, σε μερικά είδη, εξελίχθηκε σε βιοτεχνία.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια