Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία της Παναγίας Αγγελόκτιστης στο Κίτι (επαρχία Λάρνακας) είναι του τύπου του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο. Η αψίδα του ναού είναι αρχαιότερη και είναι κατάλοιπο μιας βασιλικής του 5ου αιώνα, ενώ το δυτικό τμήμα του ναού είναι νεότερη επέκταση. Η εκκλησία χτίστηκε πιθανότατα τον 11ο αιώνα. Τον 12ο αιώνα προστέθηκε στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας ένα μικρό καμαροσκέπαστο παρεκκλήσι αφιερωμένο, σήμερα, στους αγίους Αναργύρους. Κατά τον 14ο αιώνα προστέθηκε στη νότια πλευρά ένα λατινικό παρεκκλήσι καλυμμένο με γοτθικά σταυροθόλια, κατά το σύστημα της γοτθικής αρχιτεκτονικής της νότιας Γαλλίας.

Η αρχική βασιλική, στα ερείπια της οποίας χτίστηκε η εκκλησία, ήταν τρίκλιτη. Τα κλίτη χωρίζονταν από χτιστούς ορθογώνιους πεσσούς, όπως έδειξε έρευνα που έγινε το 1959. Από τη βασιλική αυτή σώζεται η ημικυκλική αψίδα με σύνθρονο, ο ανατολικός ημικίονας με γύψινο κιονόκρανο και η γύψινη ανάγλυφη διακόσμηση στο μέτωπο της αψίδας. Τέτοιες γύψινες διακοσμήσεις βρέθηκαν και στις βασιλικές του Μαραθοβούνου και της Αμαθούντος. Η βασιλική αυτή φαίνεται ότι καταστράφηκε από πυρκαγιά και ξαναχτίστηκε τον 6ο αιώνα. Τότε διακοσμήθηκε και το τεταρτοσφαίριο της αψίδας με το ψηφιδωτό που σώζεται και σήμερα, ενώ ο ημικυλινδρικός τοίχος της αψίδας διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες που έχουν σωθεί.

Το ψηφιδωτό παρουσιάζει την Παναγία όρθια πάνω σε καταστόλιστο υποπόδιο να κρατεί τον Χριστό στο αριστερό χέρι, ενώ το δεξί το φέρει προς το γόνατο του Χριστού, σ' ένα προδρομικό τύπο της Παναγίας Οδηγήτριας. Δεξιά και αριστερά από τον Παναγία εικονίζονται οι αρχάγγελοι Μιχαήλ (μισοκατεστραμμένος) και Γαβριήλ. Όλη η σύνθεση περιβάλλεται από μια διακοσμητική ταινία, στην οποία κυριαρχεί το θέμα της πηγής της ζωής μέσα σε πλούσιο βλαστό άκανθα και πτηνά (πάπιες, παπαγάλοι) και ελάφια. Το ψηφιδωτό χρονολογήθηκε σε διάφορες εποχές, από τον 4ο μέχρι τον 14ο αιώνα. Όμως η εικονογραφία και η τεχνοτροπία του ψηφιδωτού αυτού, οδηγούν στην τοποθέτησή του στα τέλη του 6ου αιώνα μ.Χ. Κάτω από το ψηφιδωτό υπάρχουν τοιχογραφίες αρκετά κατεστραμμένες, σε έξι στρώματα. Το τελευταίο στρώμα, με ιεράρχες σε μετωπική στάση, μπορεί να χρονολογηθεί στα τέλη του 11ου ή τις αρχές του 12ου αιώνα.

Στο ναό σώζονται τοιχογραφίες του 13ου και 14ου αιώνα. Στον 13ο αιώνα ανήκει ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, που εικονίζεται στις δυτικές όψεις των δυο ανατολικών πεσσών, πίσω από το εικονοστάσιο, ο Ενταφιασμός του Χριστού και η ένθρονη Παναγία, αρκετά κατεστραμμένη, στη νότια όψη του βορειοδυτικού πεσσού, καθώς κι ο Πρόδρομος στην ανατολική όψη του ίδιου πεσσού. Οι τοιχογραφίες που σώζονται στον τρούλο, ανήκουν μάλλον στον 14ο αιώνα.

Στο παρεκκλήσι των αγίων Αναργύρων σώζονται δυο στρώματα τοιχογραφιών. Το νεότερο στρώμα (άγιος Γεώργιος έφιππος και άλλοι όρθιοι άγιοι) ανήκει στο 15ο αιώνα, ενώ το παλαιότερο δεν μπορεί να χρονολογηθεί προτού αποχωρισθεί από το νεότερο στρώμα.

Μέσα στο λατινικό παρεκκλήσι, στο δυτικό τοίχο, έχει τοποθετηθεί η ταφόπετρα με εγχάρακτη εικόνα μιας γυναίκας, γύρω από την οποία υπάρχει γαλλική επιγραφή και αναφέρει ότι η νεκρή είναι η Σιμόν, θυγατέρα του Σιρ Γκιγιώμ Γκουέρς και σύζυγος του Σιρ Ρενιέ ντε Τζιμπλέτ, που πέθανε στις 5 Νοεμβρίου 1302. Στο ναό της Παναγίας Αγγελόκτιστης σώζονται διάφορες βυζαντινές εικόνες, από τις οποίες οι πιο σημαντικές είναι η εικόνα του αρχαγγέλου Μιχαήλ και η εικόνα του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου (λυπητερό).