Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Άγγλος κυβερνήτης της Κύπρου από τις 4 Ιουλίου 1939 μέχρι τις 25 Αυγούστου του 1941. Πιο πριν, είχε υπηρετήσει και πάλι στην Κύπρο, στη θέση του αποικιακού γραμματέα. Στο αξίωμα του κυβερνήτη της Κύπρου (σε διαδοχή του σερ Χέρμπερτ Ρίτσμοντ Πάλμερ), ο Ντένις Μπάττερσιλ διορίστηκε στις 4 Ιουλίου του 1939. Στην Κύπρο όμως έφθασε με πλοίο κι αποβιβάστηκε στη Λάρνακα στις 10 Αυγούστου του ίδιου χρόνου.

Πριν ακόμη αναχωρήσει από το Λονδίνο για την Κύπρο, ο Ντένις Μπάττερσιλ δέχθηκε υπόμνημα από 4μελή επιτροπή (στην οποία περιλαμβανόταν και ο Γλαύκος Κληρίδης) που είχε εγκριθεί από την Κυπριακή Αδελφότητα του Λονδίνου στις 31 Ιουλίου 1939. Με το υπόμνημα εζητείτο, μεταξύ άλλων, να γεφυρωθεί τό ὑφιστάμενον χάσμα μεταξύ τῆς κυβερνήσεως καί τοῦ λαοῦ [της Κύπρου] και να διευθετηθεί το παρατεινόμενο πολιτικό ζήτημα. Το χάσμα στο οποίο γινόταν αναφορά, αφορούσε τις πολύ κακές συνθήκες που επικρατούσαν στην Κύπρο εξαιτίας των σκληρών δικτατορικών μέτρων που είχαν παρθεί μετά την εξέγερση του Οκτωβρίου του 1931 και που χαρακτήριζαν ολόκληρη την ακολουθήσασα περίοδο τη γνωστή ως Παλμεροκρατία (από το όνομα του μισητού κυβερνήτη Πάλμερ). Το πολιτικό - αρχιεπισκοπικό ήταν συναφές θέμα: εξαιτίας των δικτατορικών μέτρων, και της εξορίας των ιεραρχών επισκόπων Κιτίου Νικοδήμου και Κυρηνείας Μακαρίου, δεν μπορούσαν να γίνουν εκλογές κι έμενε κενός ο αρχιεπισκοπικός θρόνος από το 1933 με τοποτηρητή τον επίσκοπο Πάφου και μετέπειτα αρχιεπίσκοπο Λεόντιο.

Τόσο στη Λάρνακα, όπου έφθασε ο νέος κυβερνήτης, όσο και στην πρωτεύουσα Λευκωσία, του έγινε ιδιαίτερα θερμή υποδοχή (εφημερίδα Ἐλευθερία, 11.8.1939): ...Αἱ παλλαϊκαί, αὐθόρμητοι καί εἰλικρινεῖς ἐκδηλώσεις, έγραφε η εφημερίδα, τόσον ἐν Λάρνακι ὃσον καί ἐν Λευκωσίᾳ, θά παραμείνουν ἀλησμόνητοι καί ἱστορικαί. Ἀποτελοῦν σταθμόν, ὃσον ἀφορᾷ τήν ἐκδήλωσιν τῆς ὁμαδικῆς χαρᾶς, ἀγάπης καί ἐκτιμήσεως ἑνός λαοῦ τόσον οἰκτρῶς παρεξηγηθέντος καί τόσον δοκιμασθέντος, ὑποδεχομένου τόν νέον Κυβερνήτην του ὡς τήν ἐλπιδοφόρον αὐγήν, ἔπειτα ἀπό ὀκτώ ἐτῶν ματαίαν προσδοκίαν...

Ο αρχηγός της Κυπριακής Εκκλησίας, τοποτηρητής επίσκοπος Λεόντιος, δεν είχε προσκληθεί στην τελετή υποδοχής. Έστειλε ωστόσο τηλεγράφημα στον νέο κυβερνήτη με το οποίο διαμαρτυρόταν για τους διωγμούς και για τη διαρρεύσασα 8ετία της Παλμεροκρατίας, ευχόμενος ταυτόχρονα στον Μπάττερσιλ το καλῶς ἤλθατε εἰς τήν ὡραίαν Ἑλληνικήν μας Πατρίδα. Τηλεγραφήματα με τα οποία διαβιβάζονταν ευχές αλλά και εζητείτο ο τερματισμός της δικτατορικής διακυβέρνησης, εστάλησαν και πολλά άλλα στον νέο κυβερνήτη από τοπικούς παράγοντες, οργανώσεις και σωματεία.

Στις αντιφωνήσεις και απαντήσεις του, ο Μπάττερσιλ ήταν ευγενικός, αλλά απέφευγε να τοποθετηθεί σε θέματα ουσίας. Το ίδιο έπραξε και κατά τις περιοδείες του που ακολούθησαν, τις οποίες έκαμε για να γνωρίσει καλύτερα τα προβλήματα του λαού.

Κατά το σύντομο διάστημα της κυβερνητείας του, ο Μπάττερσιλ ούτε το αρχιεπισκοπικό έλυσε, ούτε και εργάστηκε προς την κατεύθυνση επαναφοράς των συνταγματικών ελευθεριών στην Κύπρο. Επέτρεψε μόνο σε έναν από τους πολιτικούς εξόριστους του 1931, τον Θεοφάνη Θεοδότου, να επιστρέψει στην Κύπρο.  Άρρωστος, κι ευρισκόμενος στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Θεοδότου επέστρεψε στο νησί στις 31 Δεκεμβρίου 1939. Ο κυβερνήτης πήρε, επίσης, μερικά μέτρα ανακουφιστικά για τη γεωργία, όπως παραχώρηση σιταριού και κριθαριού προς σπορά με πίστωση και χωρίς τόκους.

Βέβαια λίγο μόνο μετά την άφιξή του στην Κύπρο, είχε εκραγεί ο δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος που έμμεσα επηρέασε την Κύπρο επί κυβερνητείας του Μπάττερσιλ, ο οποίος κι ασχολήθηκε με άλλες προτεραιότητες. Ο κυβερνήτης πήρε διάφορα μέτρα στην Κύπρο μετά την έναρξη του πολέμου, όπως η λογοκρισία στις επικοινωνίες με άλλες χώρες, η εκσκαφή χαρακωμάτων, η απαγόρευση εξαγωγής διαφόρων προϊόντων πρώτης ανάγκης ώστε η έλλειψή τους να επηρεάσει όσο το δυνατό λιγότερο το νησί, η υιοθέτηση προληπτικών μέτρων για περιπτώσεις βομβαρδισμών κλπ. Ακόμη, ο Μπάττερσιλ ίδρυσε στρατιωτικό σώμα (αρχικά δύναμης 500 ανδρών) από Κυπρίους εθελοντές για υπηρεσία στον αγγλικό στρατό. Το πρώτο αυτό σώμα προοριζόταν ν’ αναλάβει υπηρεσία βασικά σε βοηθητικές υπηρεσίες (οδηγοί, μηχανικοί, γραφείς, μάγειροι κλπ.). Η κυβέρνηση πρόσφερε και ικανοποιητικά ημερομίσθια στους εθελοντές, σύντομα δε κατετάγησαν πολλοί εκ των οποίων αρκετοί αναχώρησαν αμέσως για την Αίγυπτο. Λίγο αργότερα εζητήθη και κατετάγησαν και πολλοί ημιονοδηγοί και άλλοι μάχιμοι. Εξάλλου στις 17 Φεβρουαρίου 1940 ο Μπάττερσιλ και η αποικιακή κυβέρνησή του ίδρυσαν το Κυπριακό Σύνταγμα (Cyprus Regiment), οι άνδρες του οποίου πολέμησαν σε διάφορα μέτωπα. Στην ίδια την Κύπρο ο Μπάττερσιλ ίδρυσε άλλο σώμα για παροχή υπηρεσιών, την Κυπριακή Εθελοντική Δύναμη.

Βέβαια για να εξασφαλίσει τη συνεργασία των Κυπρίων, ο κυβερνήτης υιοθέτησε μια τακτική προσέγγισής τους, χωρίς ωστόσο να καταργήσει τη δικτατορία. Πλησίασε τον τοποτηρητή Λεόντιο, διόρισε μερικούς Κυπρίους σε ανώτερες κυβερνητικές θέσεις, εφάρμοσε τον νόμο περί διακανονισμού των χρεών, που ήταν σημαντικός για πάρα πολλούς Κυπρίους, δημιούργησε ευκαιρίες κάποιας απασχόλησης με τα λεγόμενα ανακουφιστικά έργα κλπ. Αλλά ήδη στις 22 Σεπτεμβρίου 1939 η Κύπρος επλήγη για πρώτη φορά από εχθρικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα που κτύπησαν στην περιοχή Ξερού-Μόρφου.

Τον Οκτώβριο του 1940 εισήλθε στον πόλεμο και η Ελλάδα, το γεγονός δε αυτό είχε πολύ ευρεία και συγκινητική απήχηση στην Κύπρο από την οποία, σύντομα, και νέες ομάδες εθελοντών έφυγαν για το μέτωπο. Εκδηλώσεις μαζικές και συλλαλητήρια έγιναν στο νησί, οι ελληνικές σημαίες (που από το 1931 απαγορευόταν η ανάρτησή τους) ξεδιπλώθηκαν και, μέσα σε εκείνη την παραζάλη, ο κυβερνήτης δεν προσπάθησε να πάρει κανένα αποτρεπτικό μέτρο. Οι ποικίλες απαγορεύσεις που ίσχυαν από το 1931, αμέσως εξουδετερώθηκαν. Ο λαός, εξάλλου, ζητωκραύγαζε τώρα υπέρ και της Αγγλίας, στο πλευρό της οποίας πολεμούσε πλέον η Ελλάδα. Ο παραμερισμός των διαφορών και η συναδέλφωση με τους Άγγλους εκφραζόταν στην Κύπρο με πολλούς τρόπους κι επισφραγίστηκε με συνάντηση στο κυβερνείο του τοποτηρητή Λεοντίου με τον κυβερνήτη στις 14 ΝΟεμβρίου 1940.

Ωστόσο η διεθνής κατάσταση ήταν τραγική. Μετά την πτώση της Ελλάδας και την κατοχή της από τους Γερμανούς, στην Κύπρο αυξήθηκαν οι φόβοι για γερμανική επίθεση και στο νησί, παίρνονταν δε ποικίλα μέτρα. Μεταξύ άλλων, ο κυβερνήτης κάλεσε τον λαό να εγκαταλείψει τις πόλεις του νησιού, όταν η παραμονή του στις πόλεις δεν ήταν απόλυτα αναγκαία (διάγγελμα την 1η Μαίου 1941). Τον Μάιο και τον Ιούνιο το νησί βομβαρδίστηκε, οι δε επιθέσεις δι’ αέρος συνεχίστηκαν και κατά τους επόμενους μήνες.

Εκείνες τις δύσκολες μέρες, επί κυβερνητείας του Ντένις Μπάττερσιλ, ιδρύθηκαν στην Κύπρο το ΑΚΕΛ (Ανορθωτικό Κόμμα Εργαζομένου Λαού) και η δεξιά ΠΕΚ (Παναγροτική Ένωσις Κύπρου). Στο μεταξύ η Αγγλία αποφάσισε να αντικαταστήσει τον Μπάττερσιλ, που μετατέθηκε με προαγωγή στο υπουργείο των Εξωτερικών. Στη θέση του και διάδοχός του διορίστηκε ένας στρατιωτικός, ο Τσαρλς Κάμπελλ Γούλλεϋ, από τον Οκτώβριο του 1941. Ο Μπάττερσιλ αναχώρησε από την Κύπρο στις 25 Αυγούστου. Μέχρι την άφιξη του νέου κυβερνήτη, τα καθήκοντά του εκτελούσε ο αποικιακός γραμματέας Τζ. Β. Σιόου.