Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Επικός ποιητής των τελευταίων χρόνων της Αρχαιότητας. Καταγόταν από την Πανόπολη της Αιγύπτου και έζησε στα τέλη του 4ου και τις αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ. Ο Νόννος υπήρξε ιδρυτής ποιητικής σχολής, άφησε δε εκτενές έργο αποτελούμενο από 48 ραψωδίες με τον τίτλο Διονυσιακά. Στο έργο αυτό, που έχει υπόθεση τη μυθική εκστρατεία του Διονύσου κατά της Ινδικής, ο Νόννος συγκέντρωσε όλες τις πληροφορίες του αρχαίου κόσμου τις σχετικές με το θεό Διόνυσο.

 

Το μεγάλο αυτό έργο του Νόννου, εκτός από το πλήθος των μυθολογικών πληροφοριών που περιέχει, είναι πολύ ενδιαφέρον και από πλευράς μετρικής, γιατί αποτελεί το προανάκρουσμα της μετάβασης από το προσωδιακό στο τονικό μέτρο.

 

Στα Διονυσιακά απαντώνται πολυάριθμες αναφορές στην Κύπρο. Άλλες από αυτές έχουν χαρακτήρα γεωγραφικό, άλλες μυθολογικό και άλλες σχετίζονται με τη λατρεία της Κύπριδος Αφροδίτης.

 

Από τις πόλεις της Κύπρου κατονομάζονται η Τάμασος, η Τέμβρος, η Ερυθραίη, η Ουρανία, η Καρπάσεια, η Κινύρεια, η Σαλαμίς, η Λάπηθος καθώς και η Πάφος (εφτά φορές). Ανάμεσα στις φάλαγγες, γράφει ο Νόννος, που πήγαν να πολεμήσουν μαζί με τον Διόνυσο, ήσαν και κυπριακές, οδηγούμενες από τους αρχηγούς Λίτρο και Λάπηθο. Από τον τελευταίο πήρε αργότερα το όνομά της η κυπριακή πόλη Λάπηθος (13.432-450). Μαζί ήταν και ένας πολεμιστής από την Κινύρεια, πόλη πετρώδη, που έχει το όνομα του πανάρχαιου βασιλιά Κινύρα (13.451-452). Στην ίδια εκστρατεία συμμετέσχε και ο Κύπριος ήρωας Εχέλαος, ψηλός και κομψός νέος, που σκοτώθηκε από βράχο που έρριξε εναντίον του ο Ινδός γίγαντας Μορρεύς. Καμαρώνοντας για την επιτυχία του ο Μορρεύς μιλά για την Κύπρο, τον Πυγμαλίωνα, την Παφία Αφροδίτη, την κόρη του Κινύρα Μύρρα και τον γιο της Άδωνι (32.199-218).

 

Η Κύπρος, ως γεωγραφικός χώρος, αναφέρεται έντεκα φορές και πέντε φορές με το επίθετο «Κεραστίς». Αναφέρονται ακόμη οι Πάφιοι και οι ανεμώνες και τα ρόδα της Παφίας Αφροδίτης (2.88-90).

 

Οι μυθολογικές αναφορές σχετίζονται με τη γέννηση της Κύπριδος Αφροδίτης (7.226-232), με τις Χάριτες που μαζεύουν από τους κήπους της κυπριακής πόλης Ερυθραίας αρωματικά φυτά για να κατασκευάσουν μυρωδικό για την Παφία Αφροδίτη (33.4-10), με τους κυπριακούς Κενταύρους που έχουν κέρατα γιατί το σπέρμα του Διός από το οποίο γεννήθηκαν έπεσε στη γη της Κεραστίδος (κερασφόρου) Κύπρου (14.193-202), με τον Τεύκρο και τους λόγους για τους οποίους άφησε τη Σαλαμίνα της Αττικής για να κτίσει τη ξακουστή ομώνυμη κυπριακή πόλη (13.461-463), με τη Μύρρα και με άλλα πολλά.

 

Στα Διονυσιακά βρίσκονται επίσης δεκάδες φορές τα επίθετα της Αφροδίτης «Κύπρις» (54 φορές), «Κυπρογέναια» (14 φορές) και «Παφία» (40 φορές). Στις αναφορές αυτές η λατρευόμενη στην Κύπρο θεά παρουσιάζεται είτε να γεννά τον έρωτα στους θνητούς και στους αθάνατους θεούς, είτε να είναι ερωμένη θεών και θνητών και μητέρα του Έρωτα, είτε να δολοπλοκεί σε ερωτικά θέματα με διάφορους τρόπους. Απαντάται επίσης το επίθετο «κυπρίδιος» με δυο σημασίες: πρώτα με την έννοια «εκείνος που γεννήθηκε από την Αφροδίτη» ή «ανήκει στην Αφροδίτη» (δυο φορές) και έπειτα με την έννοια «ερωτικός» (16 φορές), όπως στις φράσεις «κυπριδίη φλόξ», «κυπριδίη ἐλπίς», «κυπρίδιον νεῦμα» και άλλα.

 

Το χειρόγραφο

Το κείμενο των Διονυσιακών έχει σωθεί ολόκληρο σε ένα μόνο αντίγραφο, το Codex Laurentianus 32.16 που κατασκευάστηκε το 1280 περίπου και αγοράστηκε το 1423 από τον Ιταλό λόγιο και βιβλιοσυλλέκτη Φραγκίσκο Φίλελφο. Η πατρότητα του αρχικού κειμένου ήταν άγνωστη μέχρι τον 15ο και 16ο αιώνα, όταν ο Άντζελο Πολιτζιάνο το 1489 και ο Γκέρχαρντ Φάλκενμπουργκ το 1569 ταξινόμησαν το έπος στα έργα του Νόννου, σύμφωνα με τις πληροφορίες που έδινε ο Αγαθίας στις Ιστορίες. Η πατρότητα διαβεβαιώθηκε τελικά το 1907, όταν διασταυρώθηκε και με τον Πάπυρο του Βερολίνου 10567. Το 1569 τυπώθηκε για πρώτη φορά στην Αμβέρσα με εκδότη τον Γκέρχαρντ Φάλκενμπουργκ, σε κείμενο ενός αντίγραφου που είχε χαρίσει ο Ιωάννης Σαμπόκι (János Zsámboky) στον Μητροπολίτη Μονεμβασίας Αρσένιο. Ένα άλλο χειρόγραφο καταγράφτηκε το 1444 από τον Κυριακό Αγκωνίτη στη βιβλιοθήκη του Αγίου Όρους, και το οποίο σήμερα έχει χαθεί.

O Λαυρεντιανός Κώδικας Codex Laurentianus είναι ένα από τα πιο πολύτιμα ορόσημα του παγκόσμιου πολιτισμού, σώζεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ρωσίας στην Αγία Πετρούπολη. 

 

Τα Διονυσιακά- περιγραφή

 

 

Το έργο χωρίζεται σε 48 βιβλία που περιέχουν συνολικά 25.000 εξάμετρους στίχους. Πρόκειται για το εκτενέστερο έπος της αρχαίας λογοτεχνίας. Αρχίζει με την εξιστόρηση του μύθου της αρπαγής της Ευρώπης, τη μάχη του Δία με τον Τυφώνα και τη μυθολογία της Βοιωτίας. Στο όγδοο βιβλίο εξιστορείται η γέννηση του Διονύσου, η οποία ακολουθείται από τη νεότητα του θεού, η οποία καταλαμβάνει το 13ο μέχρι και το 24ο βιβλίο. Ακολουθεί η εκστρατεία του στην Ινδία μέχρι και το 40ό βιβλίο, και τελειώνει με την επιστροφή του στην Ευρώπη.

 

Ραψωδία Α΄

Επίκληση της Μούσας· Απαγωγή της Ευρώπης. Ο Κάδμος αναζητεί την αδελφή του και συμμαχεί με τον Δία εναντίον του Τυφώνα.

 

Ραψωδία Β΄

Ο Κάδμος μεταμφιεσμένος ως βοσκός αποκοιμίζει τον Τυφώνα με τους ήχους της φλογέρας του. Ο Δίας επανακτά τους κεραυνούς του που του είχε κλέψει ο Τυφώνας. Ήτα του Τυφώνα και καταποντισμός του κάτω από την Αίτνα. Οι πρόσφυγες θεοί επιστρέφουν στον Όλυμπο.

 

Ραψωδία Γ΄

Ο Κάδμος περιπλανάται αναζητώντας την αδελφή του και φτάνει στη Σαμοθράκη. Εκεί η Αρμονία, θυγατέρα του Άρη και της Αφροδίτης εκπαιδεύεται από τις Πλειάδες. Γάμος του Κάδμου με την Αρμονία.

 

Ραψωδία Δ΄

Ο Κάδμος νικάει τον Δράκο (πίνακας του Χέντρικ Χόλτζιους)

Ο Κάδμος νικάει τον Δράκο (πίνακας του Χέντρικ Χόλτζιους)

Ο Κάδμος με την Αρμονία εγκαθίστανται στην Ελλάδα και διδάσκει στους Έλληνες το αλφάβητο και την Αστρολογία. Μετά από χρησμό στο Μαντείο των Δελφών σκοτώνει τον Δράκο και σπέρνει τα δόντια του, από τα οποία γεννιούνται οι Σπαρτοί.

 

Ραψωδία Ε΄

Ο Κάδμος και πέντε Σπάρτοι ιδρύουν τη Θήβα. Στην τελετή των γάμων του Κάδμου και της Αρμονίας παρευρίσκονται όλοι οι θεοί του Ολύμπου. Γάμος της θυγατέρας του, Αυτονόης με τον Αρισταίο. Ο γιος τους, Ακραίος μεταμορφώνεται από την Άρτεμη σε ελάφι και γίνεται θήραμα των ίδιων του των σκυλιών. Η Ινώ παντρεύεται τον Αθάμα. Αρχή της εξιστόρησης της γέννησης του Βάκχου Ζαγρέα, στην οποία η Περσεφόνη παρευρίσκεται με μορφή δράκου.

 

Ραψωδία ΣΤ΄

Η Δήμητρα καλεί τον Τιτάνα Αστραίο να της διαβάσει τα άστρα. Ο Αστραίος προειδοποιεί τη Δήμητρα, ότι κάτι κακό πρόκειται να συμβεί στην Περσεφόνη. Η Δήμητρα για να την προφυλάξει, κλείνει την Περσεφόνη σε μια σπηλιά που έχει για φύλακα δράκοντες. Ο Δίας όμως υπερνικάει τους δράκοντες και σμίγει με την Περσεφόνη. Από την ένωση αυτή θα γεννηθεί ο Βάκχος Ζαγρεύς, ο οποίος λίγο μετά θα βρει βάναυσο θάνατο από έναν Τιτάνα. Ο Δίας έξαλλος από θυμό προκαλεί κατακλυσμό για να εκδικηθεί τον θάνατο του παιδιού του.

 

Ραψωδία Ζ΄

Ο Αιώνας συμβουλεύει τον Δία να γεννήσει έναν δεύτερο Βάκχο, τον Διόνυσο. Με τη βοήθεια του βέλους του Έρωτα ο Δίας μεταμορφωμένος σε αετό πλησιάζει τη λουόμενη Σεμέλη, επίσης θυγατέρα του Κάδμου.

 

Ραψωδία Η΄

Η αποθέωση της Σεμέλης (πίνακας του Αντουάν Καρόν, 1585)

Η αποθέωση της Σεμέλης (πίνακας του Αντουάν Καρόν, 1585)

Ο Φθόνος σπέρνει ζιζάνια στην Ήρα και Αθηνά, που ορκίζονται εκδίκηση για τη μοιχεία του Δία. Η Ήρα μεταμορφώνεται στη γριά μαμή του Κάδμου και εμφυτεύει στη Σεμέλη τον πόθο να δει τον Δία με όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Ο Δίας εκπληρώνοντας την επιθυμία της Σεμέλης εμφανίζεται με τους κεραυνούς του, με αποτέλεσμα η Σεμέλη να καεί ζωντανή. Το αγέννητο έμβρυο όμως θα σωθεί από τον θάνατο.

 

Ραψωδία Θ΄

Ο Δίας κρύβει το έμβρυο του Διονύσου στις σάρκες του για να τον επωάσει. Ο Διόνυσος μετά τη γέννησή του θα οδηγηθεί από τον Ερμή στην Ιώ, αδελφή της Σεμέλης, και θα εκπαιδευτεί εκεί μαζί με τη Μύστη. Από εκεί θα σταλεί στη Λυδία για να μεγαλώσει κοντά στη Ρέα, που θα γίνει μαμή του. Η Ήρα θα τιμωρήσει την Ιώ με παραφροσύνη, η οποία έκτοτε θα περιπλανάται στα δάση του Παρνασσού μέχρι να γιατρευτεί από τον Απόλλωνα.

 

Ραψωδία Ι΄

Η φοβερή εκδίκηση της Ήρας συνεχίζεται. Η Ινώ και τα παιδιά της, Λέαρχος και Μελικέρτης θα πέσουν θύμα του πατέρα τους, Αθάμα, ο οποίος μέσα στην παραφροσύνη τους θα τους σκοτώσει όλους. Στο μεταξύ ο Διόνυσος μεγαλώνει σε ειδυλλιακό βουκολικό περιβάλλον. Θα ερωτευθεί τον συνομήλικο σύντροφό του, τον Άμπελο.

 

Ραψωδία ΙΑ΄

Ο Άμπελος θα στολίσει έναν ταύρο και στην προσπάθειά του να τον ιππεύσει θα πέσει και θα τραυματιστεί θανάσιμα. Ο Διόνυσος θρηνεί τον χαμό του αγαπημένου του φίλου. Ο Έρωτας μεταμορφώνεται σε Σάτυρο και για να διασκεδάσει τον Διόνυσο του διηγείται την ιστορία του Κάλαμου και του Κάρπου. Οι Ώρες και οι τέσσερις Εποχές κάνουν επίσκεψη στον Ήλιο.

 

Ραψωδία ΙΒ΄

Ο θεός Ήλιος (αργυρό νόμισμα της Ρόδου)

Ο θεός Ήλιος (αργυρό νόμισμα της Ρόδου)

Στο παλάτι του Ήλιου οι Ώρες μελετάν τα άστρα για να εξακριβώσουν το πεπρωμένο του σταφυλιού, και αποφασίζουν ότι θα είναι αφιερωμένο στον Διόνυσο. Μεταμορφώνουν τον νεκρό Άμπελο σε σταφύλι και επινοούν την παραγωγή του οίνου. Ο χορός των Σατύρων πίνει και μεθάει.

 

Ραψωδία ΙΓ΄

Ο Δίας διατάζει τον Διόνυσο να κάνει εκστρατεία κατά των Ινδών για να συμπεριληφθεί στον Όλυμπο. Η Ρέα στέλνει τον Κορύβαντα Πυρρίχιο να επιστρατεύσει πολεμιστές. Ακολουθεί αναλυτική αναφορά των λαών, με την πατρίδα τους και τον αρχηγό τους.

 

Ραψωδία ΙΔ΄

Η Ρέα επιστρατεύει και θεούς για να πολεμήσουν στο πλευρό του Διονύσου. Η Ήρα όμως θα πάει με το μέρος των Ινδών. Ακολουθεί αναλυτική αναφορά των στρατευμάτων και των οπλισμών τους. Στην όχθη του ποταμού Αστακού γίνεται μάχη, κατά την οποία ο Διόνυσος μετατρέπει τα ύδατα του ποταμού σε κρασί, μεθώντας και εξουδετερώνοντας με αυτό τον τρόπο τους αντιπάλους του.

 

Ραψωδία ΙΕ΄

Οι μεθυσμένοι εχθροί κάνουν ένα σωρό παράλογα καμώματα και τελικά πέφτουν εξουθενωμένοι για ύπνο. Ο Διόνυσος διατάζει τότε να τους δέσουν όλους χειροπόδαρα. Στα άγρια δάση κοντά εκεί στον ποταμό Αστακό διαδραματίζεται και ένας άλλος αξιοπερίεργος μύθος. Είναι αυτός που μας μιλάει για τον Ύμνο που ερωτεύτηκε μια σκληρόκαρδη κόρη παρθένα κυνηγό, τη Νίκαια. Η Νίκαια δεν ανταπέδιδε τον έρωτα του Ύμνου, και γι' αυτό εκείνος της ζήτησε να τον σκοτώσει για να τον λυτρώσει από τον καημό που έκαιγε στην καρδιά του. Η Νίκαια τον σκότωσε με ένα βέλος. Ο Έρωτας για να την τιμωρήσει βάζει τον Διόνυσο να την υποτάξει.

 

Ραψωδία ΙΣΤ΄

Ο Διόνυσος δέχεται το βέλος του Έρωτα όταν παρακολουθεί τη Νίκαια που κολυμπάει. Την ακολουθεί ερωτευμένος, και πάλι με τη βοήθεια της επιρροής του κρασιού την κάνει δική του. Η Νίκαια όταν αντιλήφθηκε ότι έγινε πάει να αυτοκτονήσει.

 

Ραψωδία ΙΖ΄

Μαινάς με θύρσο (ερυθρόμορφη κύλιξ, περ. 480 π.Χ.)

Μαινάς με θύρσο (ερυθρόμορφη κύλιξ, περ. 480 π.Χ.)

Ο Διόνυσος δείχνει στον Βρόνγο την καλλιέργεια του σταφυλιού. Ο Ορόντης θα κάνει εκστρατεία εναντίον του Διονύσου, αλλά ο θεός θα νικήσει με τη βοήθεια του θυρσού του.

 

Ραψωδία ΙΗ΄

Ο βασιλιάς των Ασσυρίων Στάφυλος φιλοξενεί στο παλάτι του τον Διόνυσο. Σύζυγος του Στάφυλου είναι η Μέθη, γιος του ο Βότρυς. Ο θεός θα τους κεράσει όλους κρασί και θα τους μεθύσει. Ο Στάφυλος διηγείται τη μονομαχία του Δία κατά της Κάμπης.

 

Ραψωδία ΙΘ΄

Μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Στάφυλου, η Μέθη και ο Βότρυς ασπάζονται τη θρησκεία του Διονύσου. Διοργανώνουν επίσημη νεκρώσιμη γιορτή με διαγωνισμό τραγουδιού, μουσικής, χορού και θεάτρου. Νικητής αναδείχνεται ο Οίαγρος, πατέρας του Ορφέα, ενώ δεύτερος έρχεται ο Αθηναίος Ερεχθέας. Ο Σιληνός χάνει τα βήματα στον χορό και μεταμορφώνεται σε ποταμό.

 

Ραψωδία Κ΄

Ο Ήφαιστος δίνει στην Θέτιδα την ασπίδα που προορίζεται για τον Αχιλλέα (ερυθρόμορφη κύλιξ, 490-480 π.Χ.)

Ο Ήφαιστος δίνει στην Θέτιδα την ασπίδα που προορίζεται για τον Αχιλλέα (ερυθρόμορφη κύλιξ, 490-480 π.Χ.)

Ενώ οι γιορτές συνεχίζουν, ο Διόνυσος βλέπει στον ύπνο του ότι πρέπει να συνεχίσει την εκστρατεία του. Ο Βάκχος συνοδευόμενος από τη Μέθη και τον Βότρυ φτάνει στην Αραβία, όπου βασιλεύει ο Λυκούργος, γιος του Άρη. Η Ήρα, από την αιώνια ζήλια της εναντίον του Διονύσου θα δωρίσει στον Λυκούργο ένα μαζικό τσεκούρι που θα τον κάνει ανίκητο στη μάχη, ενώ η Ίριδα μεταμορφωμένη σε Ερμή θα συμβουλέψει τον Διόνυσο να μην εμφανιστεί με την πολεμική του στολή, αλλά βάζοντας τα γιορτινά του και με τη βακχική του συνοδεία να πάει στον Λυκούργο και να τον δωρίσει κρασί. Στη μάχη που θα ακολουθήσει, οι Βάκχοι θα καταφύγουν στα γύρω βουνά, ενώ ο Διόνυσος θα ζητήσει καταφύγιο στον Νηρέα και την Τηθύα στη θάλασσα.

 

Ραψωδία ΚΑ΄

Ο Λυκούργος κυνηγάει τη βακχική συνοδεία του Διονύσου. Η Αμβροσία μεταμορφώνεται σε τσαμπί σταφυλιού που συσπειρώνει το κοτσάνι της γύρω από τον Λυκούργο ακινητοποιώντας τον. Ο κακόμοιρος Λυκούργος παρόλο που γίνεται έρμαιο των Βάκχων, οι οποίοι τον μαστιγώνουν, αρνείται να παραδοθεί. Για καλή του τύχη έρχεται η Ήρα και τον ελευθερώνει, επεμβαίνει όμως ο Δίας και τον τιμωρεί με την απώλεια της όρασης.