Αγάπιος Κολλυβάς
Κύπριος μοναχός στο Άγιον Όρος. Ένας από τους ηγέτες της αναγεννητικής κίνησης των Κολλυβάδων, που άρχισε στα 1754 στον Άθω, με αφορμή τη μετάθεση της ημέρας τέλεσης των μνημοσύνων με κόλλυβα για τους συγγενείς των δωρητών προς ανέγερση του καθολικού της σκήτης της Αγίας Άννας, από το Σάββατο στην Κυριακή. Κι αυτό επειδή οι μοναχοί της σκήτης ασχολούνταν κατά το Σάββατο με τις οικοδομικές εργασίες. Οι αντιφρονούντες μοναχοί θεώρησαν τη μετάθεση ασύμφωνη προς την τάξη της Εκκλησίας και προς την αναστάσιμη ιδιότητα της Κυριακής, που την καθιστούσε ακατάλληλη για μνημόσυνα. Η διαμάχη πήρε διαστάσεις και απασχόλησε τον οικουμενικό πατριάρχη Θεοδόσιο Β' και τον διάδοχό του Σαμουήλ, ο οποίος διέταξε τελικά να τελούνται τα μνημόσυνα κατά το Σάββατο. Κατά τη σύνοδο του 1774 στη μονή Κουτλουμουσίου, αναθεματίστηκαν όσοι δεν συμμορφώνονταν προς τις αποφάσεις του Πατριαρχείου. Στη δεύτερη σύνοδο για το ίδιο θέμα που συνήλθε το 1776 στην Κωνσταντινούπολη, αφορίστηκαν οι αρχηγοί των Κολλυβάδων ή Κολλυβιατών ή Σαββατιανών, Αθανάσιος ο Πάριος, Ιάκωβος Πελοποννήσιος, Αγάπιος ο Κύπριος, Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, Χριστόφορος Προδρομίτης και Νικόδημος Αγιορείτης. Το 1781 τους δόθηκε άφεση. Το κίνημα των Κολλυβάδων συνεχίστηκε ως τις αρχές του 19ου αι., ιδίως στα νησιά του Αιγαίου και στην Κωνσταντινούπολη και απέβλεψε σε επάνοδο στην αγνότητα της ζωής σύμφωνα προς τα αποστολικά πρότυπα της Εκκλησίας. Από τις ιδέες του κινήματος επηρεάστηκαν και οι λογοτέχνες Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, των οποίων ο θείος Διονύσιος ο Γέροντας ή Λογιώτατος χαρακτηρίζεται «ο τελευταίος των Κολλυβάδων».
Η ηγετική συμμετοχή του Αγάπιου του Κύπριου στο ιδιόρρυθμο αυτό αναγεννητικό κίνημα στους κόλπους της Ορθοδοξίας μαρτυρεί την προσωπικότητά του, όταν μάλιστα λάβουμε υπόψη το κύρος και την εξέχουσα θέση των συναρχηγών του στη συνολική πορεία της ελληνικής Ορθοδοξίας του β' μισού του 18ου αι. Στην Κύπρο δεν έχουμε μαρτυρίες για επίδραση των ιδεών του κινήματος είτε μέσω του Αγάπιου, για τον οποίο τίποτε άλλο δεν είναι γνωστό, είτε μέσω άλλων Κυπρίων αγιορειτών. Αλλά τέτοιες μαρτυρίες μπορεί να λανθάνουν σε αρχειακές πηγές, ανεξερεύνητες ακόμα, στην Κύπρο (Αρχιεπισκοπή, μητροπόλεις, μονές κλπ.) και στον Άθω, δεδομένου ότι Κύπριοι αγιορείτες υπήρχαν αρκετοί πριν, κατά και μετά την περίοδο του κινήματος των Κολλυβάδων, οι δε σχέσεις Κύπρου και Αγίου Όρους ήσαν τότε πυκνές.