Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία της Αγίας Νάπας βρίσκεται στη δυτική όχθη του ποταμού Κούρη, δυο περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά του χωριού Καντού. Ανήκει στον τύπο του μονόκλιτου με τρούλλο ναού. Αντίθετα όμως με τις άλλες εκκλησίες του τύπου τούτου, οι μακροί τοίχοι, εσωτερικά, δεν διαρθρώνονται με τρία τυφλά τόξα, από τα οποία το μεσαίο είναι ευρύτερο και πιο ψηλό, ώστε να φθάνει στο ύψος των καμαρών και να στηρίζει από βορρά και νότο τον τρούλλο. Στην παραλλαγή του τύπου στον οποίο ανήκει η εκκλησία της Αγίας Νάπας, μόνο στο μέσο του βόρειου και του νότιου τοίχου υπάρχουν τυφλά τόξα που φθάνουν στο ύψος των καμαρών ώστε να στηρίζουν τον τρούλλο από βορρά και νότο.

Η εκκλησία έχει εσωτερικές διαστάσεις 8,45X2,30 μ. χωρίς την αψίδα. Η αψίδα, που είναι ημικυκλική τόσο εσωτερικά όσο κι εξωτερικά, έχει χορδή 1,60 μ. και βέλος 0,92 μ. Εσωτερικά, δηλαδή, είναι κάπως μεγαλύτερη του ημικυκλίου. Το πάχος των τοίχων είναι 0,65 μ. Η εκκλησία έχει δυο εισόδους, μια στο μέσο του νότιου τοίχου πλάτους 1,05 μ. και μια στο μέσο του δυτικού τοίχου πλάτους 0,80 μ.

Στο τύμπανο του τρούλλου υπάρχουν τέσσερα μικρά παράθυρα και ένα στο μέσο του ημικυλινδρικού τοίχου της αψίδας. Τα τόξα των παραθύρων είναι ημικυκλικά, όπως ημικυκλικά είναι και τα τυφλά τόξα του βόρειου και του νότιου τοίχου. Ημικυκλικές είναι και οι δυο καμάρες της εκκλησίας. Εξωτερικά όμως τα τυφλά τόξα είναι αδιόρατα. Αντίθετα απ' ό,τι συμβαίνει στις άλλες εκκλησίες του ίδιου τύπου, εξωτερικά η κορυφή των τυφλών τόξων είναι ευθύγραμμη και όχι ημικυκλική ή αετωματική.

Στο εσωτερικό της εκκλησίας σώζονται σπαράγματα από δυο στρώματα τοιχογραφιών. Τα σπαράγματα των δυο στρωμάτων διακρίνονται στην ανατολική πλευρά του τυφλού τόξου του βόρειου τοίχου και στο δυτικό τμήμα του νότιου τοίχου. Οι τοιχογραφίες καταστράφηκαν από τους Τούρκους κατοίκους του γειτονικού χωριού Καντού και από τη διείσδυση των νερών της βροχής. Στον τρούλλο διασώζονται ίχνη από τοιχογραφία του Παντοκράτορα. Δεν διασώθηκαν τοιχογραφίες στο τύμπανο του τρούλλου και τα σφαιρικά τρίγωνα. Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας σώζεται κομμάτι αδιάγνωστης τοιχογραφίας.

Στο ανατολικό τμήμα του βόρειου τοίχου σώζεται μεγάλο μέρος της τοιχογραφίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Εικονογραφικά και τεχνοτροπικά στοιχεία χρονολογούν την τοιχογραφία αυτή στον 12ο ή 13ο αιώνα. Στο ανατολικό τμήμα του νότιου τοίχου, κάτω από το υφαψίδιο σώζεται μεγάλο τμήμα τοιχογραφίας του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Το πρόσωπο καταστράφηκε από τους Τούρκους. Καταστράφηκε επίσης το κάτω μέρος της τοιχογραφίας. Η τοιχογραφία αυτή μπορεί να χρονολογηθεί στον 14ο αιώνα.

Στο τύμπανο του βόρειου τυφλού τόξου υπάρχουν υπολείμματα από τοιχογραφία αγίου και σκηνή του μαρτυρίου του, ενώ στο εσωρράχιο του ιδίου τόξου σώζονται τμήματα των τοιχογραφιών των αγίων Κοσμά και Δαμιανού. Οι τοιχογραφίες αυτές ανήκουν στον 14ο αιώνα. Κάτω από το ανατολικό υφαψίδιο του βόρειου τυφλού τόξου σώζονται υπολείμματα από δυο στρώματα τοιχογραφιών.

Δυο στρώματα τοιχογραφιών υπάρχουν και στο δυτικό τμήμα του νότιου τόξου. Εδώ σώζονται τρεις τοιχογραφίες. Η πρώτη από τα αριστερά έχει καταστραφεί από διάβρωση και αφήνει να φαίνεται το παλαιότερο στρώμα κατεστραμμένης τοιχογραφίας. Στο μέσο εικονίζεται η Θεοτόκος ένθρονος βρεφοκρατούσα, σε στάση μετωπική, και δεξιότερα αγία Γυναίκα με βρέφος, είτε η αγία Ελισάβετ με τον Ιωάννη τον Πρόδρομο είτε η αγία Άννα με τη Θεοτόκο. Δυστυχώς η τοιχογραφία αυτή έχει διαβρωθεί σημαντικά ώστε η ταύτιση να είναι αδύνατη. Οι τοιχογραφίες αυτές ανήκουν στον 14ο αιώνα. Απέναντι στον βόρειο τοίχο σώζεται μεγάλο μέρος τοιχογραφίας του αγίου Γεωργίου καβαλλάρη μαζί με τον μικρό Γεώργιο, να κρατά το ιδιόρρυθμο δοχείο, που έσωσε από τη σκλαβιά. Τόσο το πρόσωπο του αγίου όσο και το πρόσωπο του παιδιού καταστράφηκαν από τους Τούρκους. Η τοιχογραφία έχει πάθει πολλή φθορά λόγω διαβρώσεως. Η τοιχογραφία αυτή μπορεί να χρονολογηθεί στον 12ο ή 13ο αιώνα.

Διάφορα μορφολογικά και τυπολογικά στοιχεία βοηθούν στη χρονολόγηση της εκκλησίας της Αγίας Νάπας. Η εκκλησία ανήκει στον ίδιο τύπο μονόκλιτου με τρούλλο ναού όπως η εκκλησία του Αγίου Φωτίου στ' ανατολικά της Γιαλούσας και του Αγίου Γεωργίου στα βορειοδυτικά του μοναστηριού του Χρυσοστόμου του Κουτσοβέντη. Τα ημικυκλικά τόξα και οι ημικυλινδρικές καμάρες απαντώνται μόνο σε κτίσματα πριν από τα τέλη του 12ου αιώνα. Το χαμηλό τύμπανο του τρούλλου το συναντούμε σ' εκκλησίες του 11ου και 12ου αιώνα, όπως στο καθολικό του μοναστηριού του Λαμπαδιστή στον Καλοπαναγιώτη και την εκκλησία του Αγίου Φωτίου στ' ανατολικά της Γιαλούσας. Για τους λόγους αυτούς η εκκλησία κτίσθηκε τον 11ο ή 12ο αιώνα και διακοσμήθηκε μερικώς τον 12ο ή 13ο αιώνα και τον 14ο αιώνα.